W pobernardyńskim kościele i części budynku dawnego klasztoru w centrum Lublina trwają rozległe prace konserwatorskie i termomodernizacyjne. W pierwotnym założeniu projekt miał zostać zrealizowany w ciągu roku, jednak podczas robót natrafiono na ukryte w ziemi relikty murów, o których nie wzmiankują żadne dokumenty. Odkrycie budowli, najprawdopodobniej wieży zlokalizowanej poza murami obronnymi miasta, rzuca nowe światło na historię średniowiecznego Lublina.

Garść historii

Zabudowania sakralne przy dzisiejszej ulicy Bernardyńskiej związane są z wielowiekową obecnością w Lublinie radykalnej gałęzi zakonu Braci Mniejszych. Franciszkanie nazywani bernardynami przybyli nad Bystrzycę w 1459 r. i przystąpili do budowy drewnianego kościoła i klasztoru poza murami średniowiecznego miasta. Dwie dekady później rozpoczęła się budowa murowanej świątyni i klasztoru, które po pożarach zostały odbudowane w XVI wieku w stylu renesansu lubelskiego. Setki lat burzliwych dziejów Polski zatarły pierwotne piękno świątyni, która dzięki zaangażowaniu parafii i archidiecezji lubelskiej ma szansę odzyskać swój blask. Kościół pobernardyński jest kolebką renesansu lubelskiego, ważnym miejscem kultu, zwłaszcza św. Antoniego i św. Walentego, ale też częścią wielkiej historii.

Zaskakujące odkrycie

Ksiądz Cezary Kowalski, proboszcz parafii Nawrócenia św. Pawła, na pytanie o termin zakończenia prac, nie ma odpowiedzi. - Na początku wszystko wydawało się proste. Żeby założyć ogrzewanie podłogowe w kościele, zdjęliśmy posadzki. Oczywiście, pod nimi są krypty, udokumentowane w klasztornych dokumentach, które zostały zbadane i zabezpieczone. Poddając renowacji liczne sztukaterie, okazało się, że na ścianach i sufitach, pod grubą warstwą białej farby, ukryte są piękne kolory. Tego też się spodziewaliśmy, i takie było założenie, aby prezbiterium i kaplica Sobieskich odzyskały pierwotny wygląd - mówi ks. Kowalski. Jak dodaje, podczas renowacji zabytkowych budynków zawsze trzeba być gotowym na niespodzianki, jednak odkryć, które rzucają zupełnie nowe światło na historię Lublina, nikt się nie spodziewał.

Odkrycie reliktów murów zostało dokonane podczas prac ziemnych w zakrystii, a także w korytarzu pomiędzy nią a prezbiterium kościoła. Prostokątna budowla, najprawdopodobniej wieża obronno-mieszkalna, o wymiarach 7,5m na 8,5m, dotychczas nie była wzmiankowana w żadnych dokumentach. Pierwsze analizy wskazały, że jest starsza od najstarszej części zabudowań wznoszonych przez bernardynów. Dalsze poszukiwania pozwoliły na odkrycie murów z kamienia wapiennego oraz dwóch poziomów ceglanych posadzek. Wciąż trwają ustalenia dotyczące sposobu wyeksponowania odkrytych artefaktów. Lubelski konserwator zabytków zwraca uwagę, że relikty średniowiecznej wieży stanowią jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych na Lubelszczyźnie, rzucają zupełnie nowe światło na rozwój przestrzenny miasta w średniowieczu i otwierają nowe perspektywy badawcze dla naukowców różnych dziedzin zajmujących się przeszłością Lublina.

Przywracanie piękna

Podczas obecnie prowadzonych prac udało się już wykonać ogrzewanie podłogowe i ułożyć płytki w nawie głównej kościoła. Renowacji zostały poddane zabytkowe ławki. W remoncie są boczne ołtarze, a proboszcz i konserwatorzy zabytków zastanawiają się, czy przy okazji tak rozległych prac nie warto zdjąć farby ze wszystkich ścian świątyni, a nie tylko w prezbiterium i kaplicy Sobieskich. - Nasz kościół był kolorowy jak katedra. Przed laty pomalowany na biało, właśnie w takiej kolorystyce kojarzy się wiernym i turystom, ale teraz jest czas, by to zmienić - mówi ks. Kowalski. Przez wielki bernardyni dbali o świątynię, sprowadzając do jej budowy i upiększania najlepszych artystów, m.in. z Włoch. Kościół stał się wzorem do naśladowania przy wznoszeniu wielu zakonnych kościołów w Polsce, a szczególnie na Kresach. - Bernardyni żyli prosto i ubogo, ale równocześnie dbali o to, by wznoszone przez nich kościoły miały klasę, by służyły przez lata. Nie robili nic „po taniości”; każde złocenie było wyrazem miłości do Boga. Gdy kochamy, jesteśmy zdolni do wielkich poświęceń - podkreśla duszpasterz. Później przyszły czasy zaborów, wojen i komuny, które zatarły pierwotne piękno świątyni. Rękę przyłożyli do tego Rosjanie, którzy stacjonowali w klasztorze. Dokonali wielu zniszczeń, a z kościoła zrabowali wiele cennych rzeczy, np. relikwie Trzech Króli, podarowane bernardynom przy drugiej fundacji przez biskupa krakowskiego, zostały wywiezione do Petersburga. Mimo wielu strat, pobernardyński kompleks to wielkie bogactwo, o które trzeba się troszczyć dla siebie i przyszłych pokoleń.

Śmiałe marzenia

Opieka nad zabytkami nie jest sprawą prostą ani tanią. Śródmieście się wyludnia. Parafia, powołana do istnienia w 1884 r. (po kasacie klasztoru i wygnaniu bernardynów z Lublina) niegdyś była liczna i rozległa. Mimo wielu trudności duszpasterze i wierni radzili sobie z utrzymaniem ogromnego kompleksu sakralnego. Dziś bez pomocy diecezji, miasta, województwa i państwa, parafia nie byłaby w stanie prowadzić niezbędnych remontów. Dalekosiężne plany przewidują oddanie części zabudowań klasztornych na potrzeby pielgrzymów i turystów. - W zakonnych celach, które zachowały się do naszych czasów, kiedyś będą pokoje gościnne. W prostych, niemal surowych warunkach, będzie można odpocząć w centrum Lublina, zaczerpnąć świeżego powietrza w klasztornym wirydarzu, spróbować zakonnej kuchni - snuje plany ksiądz proboszcz. Marzy również o utworzeniu małego muzeum, w którym można będzie pokazać różne odnalezione artefakty, czy zachowane dokumenty, a także przywrócić pamięci postaci duchownych, związanych z kościołem Nawrócenia św. Pawła, jak np. bł. ks. Stanisława Mysakowskiego, męczennika z Dachau, który prowadził piękną pracę duszpasterską i charytatywną wśród mieszkańców miasta. Pomysłów na nowe wykorzystanie klasztornych zabudowań jest wiele. Niektóre podsuwają kolejne odkrycia, jak np. ściennych malowideł na ścianie lazaretu. W pomieszczeniach dawnego szpitala zachowały się freski, które warto pokazać. Podobnie, jak zamalowaną scenę Golgoty na łuku tęczowym w kościele. - Przed stu laty podczas malowania ukryto ją pod grubą warstwą farby, jako małowartościową z punktu widzenia historycznego i artystycznego, jednak dzisiejsze spojrzenie na nią może być zupełnie inne - mówi ks. Kowalski. - Jest jeszcze wiele rzeczy do zbadania; potrzeba fachowców, żeby nie przegapić ukrytych pereł. Czasem można być obok wielkiego skarbu i zupełnie nie zwrócić na niego uwagi - pointuje duszpasterz.

Ksiądz Cezary Kowalski, pasjonat historii, ale przede wszystkim proboszcz odpowiedzialny za duszpasterstwo w powierzonej mu parafii, zwraca uwagę na trudności, jakie generuje renowacja kościoła. - Gdy wiosną ubiegłego roku przenieśliśmy sprawowanie Mszy św. i nabożeństw do kaplicy św. Józefa, myśleliśmy, że szybko wrócimy do odnowionego kościoła. Tymczasem końca prac nie widać i pojawiają się coraz to nowe historie. Jednak wytrzymamy, bo nie robimy remontu tylko dla siebie. Chcemy przywrócić parafii, ale przede wszystkim Lublinowi, piękny kościół, bezcenny skarb w pełnym blasku - zapewnia.

Fotorelacja na https://www.facebook.com/profile.php?id=100079880112212