VI. KOŚCIÓŁ I RELIGIE W RELACJI DO ZBAWIENIA

20. Z tego, co zostało wyżej przypomniane, płyną pewne wnioski, które winny wytyczyć drogę, jaką musi zmierzać refleksja teologiczna, aby głębiej zrozumieć związek Kościoła i religii niechrześcijańskich ze zbawieniem.
Przede wszystkim, należy stanowczo wierzyć w to, że " pielgrzymujący Kościół konieczny jest do zbawienia. Chrystus bowiem jest jedynym Pośrednikiem i drogą zbawienia, On, co staje się dla nas obecny w Ciele swoim, którym jest Kościół; On to właśnie, podkreślając wyraźnie konieczność wiary i chrztu (por. Mk 16, 16; J 3, 5), potwierdził równocześnie konieczność Kościoła, do którego ludzie dostają się przez chrzest jak przez bramę"77. Tej nauki nie należy przeciwstawiać powszechnej woli zbawczej Boga (por. 1 Tm 2, 4); dlatego "trzeba koniecznie łączyć wzajemnie te dwie prawdy, mianowicie rzeczywistą możliwość zbawienia w Chrystusie dla wszystkich ludzi i konieczność Kościoła w porządku zbawienia"78.
Kościół jest "powszechnym sakramentem zbawienia"79, ponieważ będąc zawsze w tajemniczy sposób złączony z Jezusem Chrystusem Zbawicielem i podporządkowany Mu jako Głowie, w planie Bożym ma nieodzowny związek ze zbawieniem każdego człowieka80. Dla tych, którzy nie są w sposób formalny i widzialny członkami Kościoła, "Chrystusowe zbawienie dostępne jest mocą łaski, która, choć ma tajemniczy związek z Kościołem, nie wprowadza ich do niego formalnie, ale oświeca ich w sposób odpowiedni do ich sytuacji wewnętrznej i środowiskowej. Łaska ta pochodzi od Chrystusa, jest owocem Jego ofiary i zostaje udzielana przez Ducha Świętego"81. Ma ona związek z Kościołem, który "swój początek bierze wedle planu Ojca z posłania (ex missione) Syna i z posłania Ducha Świętego"82.
21. Mówiąc o sposobie, w jaki zbawcza łaska Boża - udzielana zawsze za pośrednictwem Chrystusa w Duchu Świętym i mająca tajemniczy związek z Kościołem - dociera do poszczególnych niechrześcijan, Sobór Watykański II ogranicza się do stwierdzenia, że Bóg udziela jej "wiadomymi tylko sobie drogami"83. Teologia stara się pogłębić to zagadnienie. Należy popierać wysiłki teologii zmierzające w tym kierunku, ponieważ bez wątpienia pomagają one głębiej zrozumieć zbawczy plan Boży i drogi jego urzeczywistnienia. Jednak z tego, co powyżej zostało przypomniane odnośnie do pośrednictwa Jezusa Chrystusa i do "szczególnej i jedynej w swoim rodzaju relacji"84, jaką Kościół ma z Królestwem Bożym wśród ludzi - które w istocie jest Królestwem powszechnego zbawiciela Jezusa Chrystusa - wynika jednoznacznie, że byłoby sprzeczne z wiarą katolicką postrzeganie Kościoła jako jednej z dróg zbawienia, istniejącej obok innych, to znaczy równolegle do innych religii, które miałyby uzupełniać Kościół, a nawet mieć zasadniczo taką samą jak on wartość, zmierzając co prawda tak jak on ku eschatologicznemu Królestwu Bożemu.
Z pewnością różne tradycje religijne zawierają i ofiarowują elementy religijności, które pochodzą od Boga85 i stanowią część tego, co "Duch Święty działa w sercach ludzi i w dziejach narodów, w kulturach i w religiach"86. W istocie niektóre modlitwy i niektóre obrzędy innych religii mogą przygotowywać na przyjęcie Ewangelii, ponieważ stwarzają pewne sytuacje lub są formami pedagogii, dzięki którym ludzkie serca zostają pobudzone do otwarcia się na działanie Boże87. Nie można im jednak przypisywać pochodzenia Bożego oraz zbawczej skuteczności ex opere operato, właściwej chrześcijańskim sakramentom88. Z drugiej strony nie należy zapominać, że inne obrzędy, jako związane z przesądami lub innymi błędami (por. 1 Kor 10, 20-21), stanowią raczej przeszkodę na drodze do zbawienia89.
22. Przez przyjście Jezusa Chrystusa Zbawiciela Bóg zechciał sprawić, aby Kościół założony przez Niego stał się narzędziem zbawienia całej ludzkości (por. Dz 17, 30-31)90. Ta prawda wiary nie jest bynajmniej sprzeczna z faktem, że Kościół traktuje inne religie świata z prawdziwym szacunkiem, lecz równocześnie odrzuca stanowczo postawę indyferentyzmu, "nacechowaną relatywizmem religijnym, który prowadzi do przekonania, że ´jedna religia ma taką samą wartość jak inna´"91. Jeśli jest prawdą, że wyznawcy religii niechrześcijańskich mogą otrzymać łaskę Bożą, jest także pewne, że obiektywnie znajdują się oni w sytuacji bardzo niekorzystnej w porównaniu z tymi, którzy posiadają w Kościele pełnię środków zbawczych92. Niemniej "wszyscy (...) synowie Kościoła pamiętać winni o tym, że swój uprzywilejowany stan zawdzięczają nie własnym zasługom, lecz szczególnej łasce Chrystusa; jeśli zaś z łaską tą nie współdziałają myślą, słowem i uczynkiem, nie tylko zbawieni nie będą, ale surowiej jeszcze będą sądzeni"93. Jest zatem zrozumiałe, że Kościół, idąc za poleceniem Pana (por. Mt 28, 19-20) i spełniając nakaz miłości do wszystkich ludzi, "głosi (...) i obowiązany jest głosić bez przerwy Chrystusa, który jest ´drogą, prawdą i życiem´ (J 14, 6), w którym ludzie znajdują pełnię życia religijnego i w którym Bóg wszystko z sobą pojednał"94.
Także w dialogu międzyreligijnym misja ad gentes "tak dziś, jak i zawsze zachowuje w pełni swą moc i konieczność"95. "Istotnie Bóg ´pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy´ (1 Tm 2, 4): Bóg pragnie zbawienia wszystkich poprzez poznanie prawdy. Zbawienie znajduje się w prawdzie. Ci, którzy są posłuszni natchnieniom Ducha Prawdy, znajdują się już na drodze zbawienia; Kościół jednak, któremu ta prawda została powierzona, musi wychodzić naprzeciw ich pragnieniu, aby im ją zanieść. Właśnie dlatego, że Kościół wierzy w powszechny zamysł zbawienia, musi on być misyjny" 96. Dlatego też dialog, choć stanowi część misji ewangelizacyjnej, jest tylko jednym z działań Kościoła w ramach jego misji ad gentes97. Równość, będąca podstawą dialogu, dotyczy równej godności osobistej partnerów, nie zaś treści doktrynalnych, ani tym bardziej Jezusa Chrystusa - Boga, który stał się człowiekiem - w odniesieniu do założycieli innych religii. Kościół bowiem, powodowany miłością i poszanowaniem wolności98, musi troszczyć się przede wszystkim o przepowiadanie wszystkim ludziom prawdy, objawionej w sposób definitywny przez Pana, oraz o głoszenie konieczności nawrócenia się do Jezusa Chrystusa i zjednoczenia się z Kościołem przez chrzest i inne sakramenty, co jest warunkiem pełnego uczestnictwa w komunii z Bogiem Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Zresztą przekonanie o powszechności woli zbawczej Boga nie umniejsza, lecz wzmaga powinność i konieczność przepowiadania zbawienia i nawrócenia do Pana Jezusa Chrystusa.

ZAKOŃCZENIE

23. Niniejsza Deklaracja, przypominając i wyjaśniając niektóre prawdy wiary, pragnie naśladować przykład Apostoła Pawła, który tak pisze do wiernych w Koryncie: "Przekazałem wam na początku to, co przyjąłem" (1 Kor 15, 3). W obliczu pewnych wątpliwych czy wręcz błędnych propozycji refleksja teologiczna winna potwierdzać wiarę Kościoła i uzasadniać swoją nadzieję w sposób przekonujący i skuteczny.
Ojcowie Soboru Watykańskiego II, rozpatrując temat prawdziwej religii, stwierdzili: "Wierzymy, że owa jedyna prawdziwa religia przechowuje się w Kościele katolickim i apostolskim, któremu Pan Jezus powierzył zadanie rozszerzania jej na wszystkich ludzi, mówiąc Apostołom: ´Idąc tedy nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, ucząc je zachowywać wszystko, cokolwiek wam przykazałem´ (Mt 28, 19-20). Wszyscy ludzie zaś obowiązani są szukać prawdy, zwłaszcza w sprawach dotyczących Boga i Jego Kościoła, a poznawszy ją, przyjąć i zachowywać"99.
Objawienie Chrystusa będzie nadal w historii "prawdziwym drogowskazem"100 dla całej ludzkości: "prawda, którą jest Chrystus, domaga się, by ją przyjąć jako uniwersalny autorytet"101. Chrześcijańska tajemnica przekracza bowiem każdą barierę czasu i przestrzeni i urzeczywistnia jedność rodzaju ludzkiego: "Wszyscy ludzie, wywodzący się z różnych krajów i tradycji, zostają powołani w Chrystusie do udziału w jedności rodziny dzieci Bożych. (...) Jezus obala mury podziałów i zaprowadza nie znaną dotąd i doskonałą jedność przez uczestnictwo w Jego tajemnicy. Ta jedność jest tak głęboka, że Kościół może mówić za św. Pawłem: ´nie jesteście już obcymi i przychodniami, ale jesteście współobywatelami świętych i domownikami Boga´ (Ef 2, 19)"102.
Jego Świątobliwość Jan Paweł II, w czasie audiencji udzielonej w dniu 16 czerwca 2000 r. niżej podpisanemu Kardynałowi Prefektowi Kongregacji Nauki Wiary, kierując się niezawodną wiedzą i działając na mocy swej władzy apostolskiej, zatwierdził i uprawomocnił niniejszą Deklarację, uchwaloną na Zebraniu Plenarnym Kongregacji, oraz polecił jej opublikowanie.

Joseph Kard. Ratzinger - Prefekt
Tarcisio Bertone SDB - Emerytowany arcybiskup Vercelli - Sekretarz

Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 6 sierpnia 2000 r., w Święto Przemienienia Pańskiego.

PRZYPISY

77 Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 14. Por. Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 7; Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 3.
78 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 9. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 846-847.
79 Sobór Watykańki II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 48.
80 Por. św. Cyprian, De catholicae ecclesiae unitate, 6: CCL 3, 253-254; św. Ireneusz, Adversus haereses, III, 24, 1: SC 211, 472-474.
81 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 10.
82 Sobór Watykański II, Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 2. W sensie tutaj wyłożonym należy interpretować znaną formułę: extra Ecclesiam nullus omnino salvatur (por. Sobór Laterański IV, Rozdział I: De fide catholica: DS 802). Por. także List św. Officium do Arcybiskupa Bostonu: DS 3866-3872.
83 Sobór Watykański II, Dekret o działalości misyjnej Kościoła Ad gentes, 7.
84 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 18.
85 Są to ziarna Słowa Bożego (semina Verbi), które Kościół uznaje z radością i szacunkiem (por. Sobór Watykański II, Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 11; Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate, 2).
86 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 29.
87 Por. tamże; Katechizm Kościoła Katolickiego, 843.
88 Por. Sobór Trydencki, Dekret De sacramentis. Kan. 8: De sacramentis in genere: DS 1608.
89 Por. Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 55.
90 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 17; Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 11.
91 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 36.
92 Por. Pius XII, Encyklika Mystici corporis: DS 3821.
93 Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 14.
94 Sobór Watykański II, Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate, 2.
95 Sobór Watykański II, Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 7.
96 Katechizm Kościoła Katolickiego, 851; por. także 849-856.
97 Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 55; Adhortacja Ecclesia in Asia, 31.
98 Por. Sobór Watykański II, Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae, 1.
99 Sobór Watykański II, Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae, 1.
100 Por. Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio, 15.
101 Por. Tamże, 92.
102 Tamże, 70.