Początki parafii Brańsk, zwanej wcześniej Brańsko, sięgają połowy XV w. Około 1450 r. król Kazimierz II Jagiellończyk (1447-1492) uposażył proboszcza brańskiego w trzech poddanych i daninę z trzech wiader miodu. Od 1460 r. do 1476 r. proboszczem brańskim był ks. Jakub. W latach 1477-1484 proboszczem był tutaj ks. Stanisław. 18 stycznia 1493 r. Brańsk otrzymał prawo miejskie magdeburskie - z nadania wielkiego księcia litewskiego (od 1492) Aleksandra Jagiellończyka (1461-1506).
Z powodu zaginięcia akt fundacyjnych, 15 maja 1525 r. król Zygmunt I Stary (1506-1548) potwierdził dawne nadania na rzecz kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Jerzego. W 1534 r. kościół brański uposażył w wieś Załuskie (dawniej Załuzie). Kolejne przywileje czynili królowie: 5 lipca 1564 r. - Zygmunt II August (1548-1572), 4 listopada 1646 r. - Władysław IV (1632-1648), 6 maja 1667 r. - Jan Kazimierz (1648-1668), 20 grudnia 1669 r. - Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673). W tym miejscu warto zaznaczyć, że w Brańsku istniała jeszcze jedna świątynia pw. Ducha Świętego, ufundowana 28 grudnia 1550 r. przez królowę Bonę d’Aragona (1494-1557). Był to tzw. kościół szpitalny, który został spalony przez Moskali wiosną 1660 r. Od XVI do końca XVIII w. w kościele brańskim odbywały się sejmiki szlachty ziemi bielskiej. W 1594 r., z polecenia króla Zygmunta III (1587-1632) - Jan Leśniowski (zm. 1595), ówczesny starosta brański (1590-1595), nadał kościołowi brańskiemu ulicę Kościelną (wcześniej Lacką), razem z mieszkańcami, domami i ogrodami. Decyzją ks. Marcina Szyszkowskiego (1554-1630), biskupa łuckiego (1604-1607), od 1604 r. Brańsk stał się siedzibą dekanatu.
W czasie „potopu szwedzkiego” w 1657 r. (maj-czerwiec) kościół został ograbiony i zdewastowany; kolejny raz podczas najazdu wojsk moskiewskich w 1660 r. (styczeń-luty). W 1709 r. wybuchł pożar, który strawił świątynię wraz z całym jej wyposażeniem i archiwaliami. W 1714 r. staraniem dziekana brańskiego, ks. Aleksandra Godlewskiego (prob. 1681-1722), zbudowano w miejscu spalonej kolejną, drewnianą świątynię ku czci Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, św. Piotra i Pawła i św. Jerzego. Jej poświęcenia w dniu 16 listopada 1716 r. dokonał wspomniany ks. Aleksander Godlewski. W latach rządów ks. Franciszka Antoniego Kobielskiego (1679-1755), biskupa łuckiego (1739-1755), odbyła się konsekracja świątyni. Po raz kolejny drewniany kościół uległ pożarowi 24 lipca 1800 r. W 1810 r. na miejscu spalonego wzniesiono tymczasową, drewnianą kaplicę, staraniem ks. kan. Michała Dziewanowskiego (1754-1823), proboszcza brańskiego (1780-1823). Jej poświęcenia dokonał wspomniany proboszcz, za pozwoleniem ks. Ignacego Rakowskiego z Turośli, archidiakona białostockiego (1808-1814). Parafia brańska od 1823 r., kiedy jej proboszczem został ks. kan. Kazimierz Kubeszowski (1765-1833), stała się (do 1853) siedzibą archidiakonów białostockich.
Obecny, murowany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny zbudowano w latach 1859-1862, staraniem ks. Wojciecha Kociołkowskiego (1818-1885), proboszcza brańskiego (1854-1885), pochodzącego ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Jego poświęcenia - na mocy pozwolenia ks. Adama Stanisława Krasińskiego (1810-1891), biskupa wileńskiego (1859-1883) - dokonał w XXV niedzielę po Zielonych Świątkach, czyli 18 listopada 1862 r. ks. Stanisław Włodkowski (1804-1879), dziekan bielski i proboszcz ciechanowiecki (1835-1864).
W czasie ostatniej wojny wycofujące się wojska niemieckie w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia 1944 r. podpaliły kościół. Jego odbudowę prowadzili: ks. Józef Chwalko (1906-1945), wikariusz brański (1935-1945), ks. kan. Kazimierz Łomacki (1900-1962), proboszcz brański (1945-1959), a także ks. kan. Franciszek Smorczewski (1906-1975), kolejny proboszcz (1959-1975). Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica zbudowana w latach 1859-1862, staraniem wspomnianego ks. Wojciecha Kociołkowskiego.
W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła stoi murowana plebania zbudowana w latach 1893-1902 przez ks. Antoniego Songajło (ur. 1867), proboszcza brańskiego (1893-1902). W latach 1991-1993 została ona gruntownie przebudowana staraniem ks. prał. Romana Wodyńskiego, według projektu inż. Stanisława Szymańskiego, Jerzego Olechnowicza i Małgorzaty Piotrowicz z Gdańska. W głębi posesji kościelnej znajduje się dom parafialny postawiony w 1982 r. przez ks. dr. Henryka Kardasza (1914-1995), proboszcza brańskiego (1975-1988).

Kaplice:

Oleksin - kaplica dojazdowa pw. Przemienienia Pańskiego, zbudowana w latach 1979-1980, staraniem wspomnianego ks. kan. Henryka Kardasza i ówczesnego wikariusza ks. Ryszarda Starczewskiego (1951-2000). Jej poświęcenia dokonał 10 sierpnia 1980 r. bp Władysław Jędruszuk (1918-1994), administrator apostolski diecezji pińskiej (1967-1991). Tenże biskup dekretem z 4 czerwca 1982 r. ogłosił ją jako publiczną w sensie kościelnym.
Załuskie Koronne - kaplica dojazdowa pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, zbudowana w latach 1983-1984, staraniem ks. kan. Henryka Kardasza i ks. Mieczysława Baranowskiego, ówczesnego wikariusza brańskiego (1980-1985). Jej projekt wykonał inż. Stanisław Smaczny z Białegostoku. Kamień węgielny poświęcił 3 lipca 1983 r. bp Władysław Jędruszuk (1915-1994), który rok później w dniu 9 września dokonał również poświęcenia tejże świątyni.

Porządek Mszy św.:

niedziele i święta:
- kościół parafialny: 8.30, 10.00, 12.00, 17.00 (czas letni 18.00)
- kaplica w Oleksinie: 10.00
- kaplica w Załuskich Koronnych: 11.30
święta nie będące dniami wolnymi od pracy:
- kościół parafialny: 8.00, 10.00, 12.00, 17.00 lub 18.00.
- kaplica w Oleksinie: 15.00
- kaplica w Załuskich Koronnych: 15.00

Odpusty w parafii: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - 15 sierpnia
Nabożeństwo adoracyjne: w niedzielę Miłosierdzia Bożego i dni następne.

Księgi metrykalne:
Księgi Chrztów: od 1939 r.
Księgi Małżeństw: od 1935 r.
Księgi Zmarłych: od 1927 r.

Bibliografia: E. Borowski, Dzieje Parafii Rzymskokatolickiej w Brańsku, Brańsk 1995; E. Ostrowska, Zarys dziejów parafii brańskiej, Drohiczyn Warszawa 1994 (mps); Z. Romaniuk, Rozwój i znaczenie ośrodka miejskiego w Brańsku w XV w: Ziemia Brańska 4 (1993).