Wymienione obowiązki małżeńskie charakteryzują się wzajemnością, niezmiennością i ciągłością oraz wyłącznością. Ich rzetelne i odpowiedzialne wypełnianie przyczynia się do stabilizacji życia i szczęścia małżonków oraz całych rodzin. Istotne są te obowiązki, które należą do przedmiotu zgody małżeńskiej. Są to obowiązki ściśle prawne, a nie tylko moralne. Należy zaliczyć do nich: obowiązek budowania wspólnoty życia małżeńskiego, wierność małżeńską, unikanie tego, co może rozbić i działać destrukcyjnie na małżeństwo, pożycie intymne otwarte na potomstwo, wzajemne obdarowywanie się miłością ukierunkowaną na zrodzenie i wychowanie dzieci, utrzymywanie wyłącznej i nierozerwalnej wspólnoty życia małżeńskiego, zdolnej do osiągnięcia i realizowania celów małżeństwa. Niezdolność podjęcia choćby jednego z tych obowiązków powoduje niezdolność wyrażenia skutecznej zgody małżeńskiej. Oczywiście, chodzi tu o obiektywną zdolność do podjęcia i wypełnienia tych obowiązków, a nie o ich rozumienie i postawę woli względem nich.
Istotnym momentem w interpretacji powyższego przepisu kan. 1095 n. 3 jest wskazanie przyczyn - natury psychicznej - które sprawiają niezdolność nupturienta do podjęcia, a tym samym wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich. Nauka prawa kanonicznego stwierdza, że chodzi tutaj o zaburzenia osobowości - w różnych sferach życia - uniemożliwiające nawiązanie relacji międzyosobowych we wspólnocie, jaką jest małżeństwo. Pozostaje to w harmonii z koncepcją personalistyczno-duchową małżeństwa, zaprezentowaną w konstytucji soborowej Gaudium et spes, akcentującą prawo do wspólnoty życia, a nie tylko prawo do ciała, zawierających małżeństwo. Wymienia się następujące przyczyny natury psychicznej, które powodują nieważność zawarcia małżeństwa: zaburzenia osobowości, chroniczny alkoholizm, narkomania, anomalie seksualne (leżą one w sferze psychoseksualnej nupturienta i można wymienić tutaj: homoseksualizm, nimfomianię, satyryzm, transseksualizm, sadyzm, masochizm, fetyszyzm, narcyzm, ekshibicjonizm, oglądactwo, saliromanię, zoofilię, pedofilię, gerontofilię, nekrofilię), duży stopień niedojrzałości osobowościowej, uczuciowej i emocjonalnej, skrajny egoizm, niezdolność do relacji międzyosobowych, wielka awersja do drugiej płci.
Łatwiejsze do skonstatowania są przyczyny natury psychicznej, które mieszczą się w sferze psychoseksualnej. Więcej trudności nastręcza ustalenie przyczyn związanych z zakłóceniami osobowości leżącymi poza sferą psychoseksualną. Należy jednak zawsze brać pod uwagę prawo nupturienta zawierającego małżeństwo do wspólnoty życia, które obejmuje szereg płaszczyzn w międzyosobowych relacjach małżonków i to wszystko, co uniezdalnia podmiot do przekazania tego prawa-obowiązku. Chodzi więc o bliższe określenie niezdolności do relacji międzyosobowych, wynikającej z szeroko rozumianych w kan. 1095 n. 3 schorzeń natury psychicznej, nawet wówczas gdy nupturient jest w stanie korzystać z władzy poznawczej i wolitywnej. Z jednej strony należy dokładnie wskazać wszystkie elementy stanowiące przedmiot prawa-obowiązku wspólnoty życia, a z drugiej zaś określić też wszystkie rodzaje, formy i przejawy zaburzeń osobowości, które czynią podmiot niezdolnym do przekazania tego prawa-obowiązku jako przedmiotu zgody małżeńskiej. Niewątpliwie spełnienie tego drugiego zadania pozostaje uwarunkowane postępem nauk psychologicznych i psychiatrycznych.
W ustaleniu przyczyn niezdolności nupturienta do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej niemała rola przypada biegłym ekspertom sądowym: psychiatrom i psychologom. Orzecznictwo sądowe nie może pozostawać poza orbitą najnowszych i sprawdzalnych tez tych dyscyplin wiedzy, jakże pomocnych w rozstrzyganiu niezdolności psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Tylko wówczas Sąd Biskupi może orzec nieważność małżeństwa z tytułu niezdolności psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, jeżeli udowodni, iż wymienione wyżej przyczyny natury psychicznej istniały w chwili zawierania małżeństwa i uniemożliwiały realizowanie wspólnoty małżeńskiej.

Alkoholizm jako przyczyna niezdolności

Jedną z coraz częściej wskazywanych przyczyn niezdolności osoby do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich jest alkoholizm. Ogólnie pod pojęciem "alkoholizm" określa się psychiczne uzależnienie osoby od alkoholu, objawiające się nadmiernym piciem. Owo uzależnienie winno się jednak przejawiać bądź w łatwych do zauważenia przez otoczenie zaburzeniach psychicznych, bądź w związanych z piciem alkoholu zachowaniach przynoszących szkodę zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu tej osoby, jej stosunkom z innymi osobami albo jej sytuacji społecznej czy ekonomicznej. Jako "alkoholizm" określa się też stan osoby, której zachowania jeszcze nie przejawiają takich zaburzeń, ale je zwiastują.
Ponieważ alkoholizm jest stanem uzależnienia osoby, musi być określony jako stan odbierający osobie pełną wolność. Rozwija się on na bardzo różnym podłożu psychicznym, ma różne przyczyny oraz mechanizmy uzależnień. Różny jest też stan psychiczny, osobowościowy osób uzależnionych od alkoholu. Osoba zawierająca małżeństwo musi być zdolna do przekazania przedmiotu zgody małżeńskiej, czyli winna być zdolna do podjęcia i tym samym wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich. Czy osoba uzależniona od alkoholu jest zdolna do przekazania konsensu małżeńskiego? Prawo małżeńskie jednoznacznie stwierdza, iż niezdolność osoby do zawarcia małżeństwa przejawia się w zaburzeniach natury psychicznej. Źródłem ich może być poważne zakłócenie osobowości kontrahenta, w rezultacie którego niemożliwe jest ustanowienie wspólnoty życia małżeńskiego. Przyczyny owej niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich orzecznictwo sądowe upatruje m.in. w stanie psychiki spowodowanym przez alkoholizm. Oznacza to, że osoba dotknięta alkoholizmem nie jest w stanie przyjąć i wypełnić istotnych obowiązków małżeńskich związanych z celami małżeństwa (dobro małżeństwa oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa) i jego istotnymi przymiotami (jedność i nierozerwalność).

cdn.