Frombork to wyjątkowe miejsce na mapie Polski. Nieco na uboczu, nieco zapomniane, a jednocześnie niezwykle bogate swoją historią i dziedzictwem Mikołaja Kopernika, który tam właśnie żył, pracował, tam jest pochowany. 20 września na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku odbędzie się Future Frombork Festival – jedno z wielu wydarzeń, których istotą jest nagłaśnianie dziedzictwa słynnego, polskiego astronoma. Dlaczego ksiądz prałat jako gospodarz Wzgórza Katedralnego, czyli miejsca festiwalowych debat i wydarzeń artystycznych uznał, że warto zaangażować się w ten projekt?

Bazylika archikatedralna we Fromborku, którą mam zaszczyt się opiekować, jest bez wątpienia miejscem wyjątkowym. To właśnie tutaj Polak, kanonik kapituły warmińskiej, zrewolucjonizował myślenie o wszechświecie. Osiągnął to dzięki pokornej pracy, dociekliwym badaniom i ciekawości – pragnieniu poznawania świata. Dziś łącząc te właśnie idee: pracy i ciekawości świata chcemy zachować dla kolejnych pokoleń Polaków jego dziedzictwo a zarazem nagłaśniać dokonania naszego rodaka. Szukamy ku temu zarówno dróg bardzo tradycyjnych – prowadząc badania naukowe, odrestaurowując samą katedrę i zgromadzone w niej skarby, jak również szukając nieco mniej konwencjonalnych środków promocji. Niewątpliwą zaletą tych ostatnich jest zachęcenie gości do odwiedzania Warmii, jak również integracja społeczności lokalnej, dla której organizowane na Wzgórzu Katedralnym wydarzenia są dodatkową atrakcją.

Mówiąc o badaniach, niewątpliwym sukcesem archidiecezji warmińskiej w ostatnich latach jest odkrycie prawdziwego miejsca pochówku Mikołaja Kopernika.

Bez wątpienia. Próby odnalezienia grobu astronoma trwały przeszło 200 lat. Wiedzieliśmy, że Kopernik, jako członek kapituły miał przywilej bycia pochowanym przy ołtarzu którym się opiekował. Ale ustalenie, który to ołtarz, nie było łatwe ze względu na szereg zmian, jakie przez wieki zachodziły w katedrze. Ostatecznie, po wnikliwych badaniach i porównaniu DNA z włosami znalezionymi w księgach, w których Kopernik dokonywał notatek, a które w czasie wojen szwedzkich zostały wywiezione do Uppsali, udało się odkryć właściwie miejsce. Ale pamiętajmy, że w katedrze znajdziemy znacznie więcej ciekawych miejsc. Niedawno dokonaliśmy renowacji i udostępniliśmy wiernym i zwiedzającym ołtarz pamiętający czasy kopernikańskie. W tym miejscu warto chyba zachęcić do odwiedzenia Wzgórza Katedralnego we Fromborku, bo o samych zgromadzonych tu ciekawostkach możemy mówić bardzo długo – wszak archikatedra należy do najlepiej odnowionych zabytków architektury w Polsce, co zostało docenione roku 2023 w prestiżowym konkursie Konserwatora Generalnego ZABYTEK ZADBANY w kategorii specjalnej: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem.

W naszej codzienności Frombork postrzegamy też trochę przez pryzmat twórczości Zbigniewa Nienackiego i jego Pana Samochodzika oraz przygód komiksowych bohaterów stworzonych przez Henryka J. Chmielewskiego. Czy dostrzega ksiądz wpływ tego typu klasyków na zainteresowanie Fromborkiem?

Oczywiście. Dostrzegamy zarówno wpływ klasyków literatury młodzieżowej, jak i ludzkich marzeń o podboju kosmosu. To inspiracje szeregu wydarzeń, które odbywają się na Wzgórzu Katedralnym, w tym właśnie Future Frombork Festival. Wcześniej, w ramach festiwalu Copernicus Open zorganizowaliśmy inscenizację a właściwie zwiedzanie Fromborka śladami Pana Samochodzika. Miałem też możliwość spotkania z Arturem Bartłomiejem Chmielewskim, naukowcem z NASA, a prywatnie synem Henryka Chmielewskiego. Z okazji jubileuszu 550 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika powstał musical Kopernik. Jego premiera odbyła się na dziedzińcu katedralnym w maju 2023 roku. To wielka produkcja na skalę postaci tytułowej, ponad 260 artystów, orkiestra symfoniczna pod dyrekcją prof. Piotra Sułkowskiego, libretto Ałbena Grabowska. Dziś można oglądać musical na deskach Opery Krakowskiej, także została przygotowana specjalna wersja dla młodego odbiorcy, specjalnie dla szkół. Oglądając ten spektakl otrzymujemy znaczącą porcję informacji o Koperniku i o Warmii. Miałem przyjemność brać skromny udział w produkcji tego dzieła i wiem, że osoby, które widziały spektakl, zainteresowały się jego przesłaniem twierdząc, że musi zajrzeć do literatury, książek historycznych i więcej dowiedzieć się o czasach Kopernika. To jest wartość dodana tego typu działań kulturalnych.

Jeden dzień to stanowczo za mało, żeby spokojnie odkryć skarby zgromadzone w tym miejscu, żeby w pełni poczuć jego klimat. Przyzna to z pewnością każdy, kto do Fromborka wraca. Co powinno się znaleźć na liście kilkugodzinnego zwiedzania?

Przyjeżdżając do Fromborka zarówno z kierunku Elbląga, i jaki z trasy szybkiego ruchu S22, a przede wszystkim przypływając statkiem z Krynicy Morskiej widzimy górującą nad miastem katedrę otoczoną murami obronnymi. To miejsce jest celem i chyba można powiedzieć punktem kulminacyjnym przyjazdu do miasta. Jednak, gdy nawiedzimy katedrę pozostaje nam jeszcze kilka ważnych miejsc. Są to miejsca związane z Mikołajem Kopernikiem – dom, w którym mieszkał, średniowieczny Szpital Św. Ducha. W mieście znajdziemy także pamiątki po dramatycznych dniach końca II wojny światowej. Kościół św. Mikołaja, który był do 1945 roku kościołem parafialnym, w wyniku działań wojennych zniszczony, a następnie zaadoptowany przez komunistów na kotłownię miejską. Dziś trwają pracy konserwatorskie i remontowe mają na celu przywrócenie tego obiektu mieszkańcom miasto turystom jako przestrzeń działań kulturalnych i edukacyjny.

W ramach renowacji bazyliki i innych obiektów wzgórza, poniekąd opowiadana jest na nowo historia polskiego średniowiecza. O które jej aspekty jest ksiądz najczęściej pytany przez gości katedry?

Pielgrzymi, turyści z którymi spotykam się i którym opowiadam o postaciach z historii powszechnej, z historii Polski, z historii Kościoła, bywają wręcz przytłoczeni tym, jak wiele ważnych postaci tutaj było i wywierało wpływ na kulturę polską - ostatecznie pytają mnie: jak ksiądz się czuje, gdy przekracza próg katedry? Mam świadomość odpowiedzialności za zachowanie tego dziedzictwa następnych pokoleń. Ale też w doświadczeniu wiary chrześcijańskiej, mam jakąś szczególną świadomość uczestniczenia w dzieleniu wiary biskupów warmińskich, kanoników warmińskich, Ludu Bożego. Wszyscy oni przechodzili przez ten sam portal, przez który dziś wchodzą turyści, goście, parafianie. Nasi poprzednicy przychodzili tu aby się modlić, ale też poprzez budowę katedry i jej wyposażanie w piękne ołtarze wyrazili swoją wiarę w Boga. Zbudowali tę katedrę, aby celebrować Eucharystię, odprawiać Mszę św. Też uczestniczę w tej historii należąc do grona kanoników co tym bardziej zobowiązuje.

Czy Frombork ma potencjał, by stać się punktem obowiązkowym na pielgrzymkowej i turystycznej mapie Polski?

Jak najbardziej, jednak musi być spełniony warunek otwartości i dialogu. Poprzez osobę Mikołaja Kopernika w naturalny sposób Frombork jest miejscem refleksji naukowej, badań interdyscyplinarnych. Tego typu obiekt zabytkowy jak zespół katedralny wymaga stałej troski konserwatorów. Prace konserwatorskie wymagają interdyscyplinarnych badań z zakresu historii, archeologii, biologii, także kosmosu i nowoczesnych technologii. Ciągle poszukujemy grobu biskupa Łukasza Watzenrode, wuja Kopernika, aby potwierdzić powtórny pochówek Kopernika z roku 2010. Badania archeologiczne krypty pod prezbiterium, gdzie jest około 120 pochówków kanoników mogą dać niezwykle interesujący opis antropologiczny osób pełniących funkcję kanoników fromborskich jako określonej grupy społecznej. Jest potencjał dla naukowego ośrodka badawczego.

Co dzisiaj czuje ksiądz prałat jako gospodarz Wzgórza Katedralnego? Spełnienie czy niedosyt?

Na początku mojej posługi kapłańskiej bliskie stały mi słowa św. Jana Pawła II: „Człowiek jest drogą Kościoła”, wyrażone w encyklice „Redemptor hominis”, a następnie z Listu Tertio millennio adveniente o przygotowaniu do Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, opublikowany w roku moich święceń, w 1994 r.: „W Jezusie Chrystusie Bóg nie tylko mówi do człowieka — Bóg szuka człowieka”. Poszukiwanie człowieka dzieje się w przestrzeni wiary, nauki i sztuki. W takiej perspektywie rozumiem moje posługiwanie we Fromborku. Stolica Apostolska swoich w dokumentach wielokrotnie podkreśla, że właśnie takie miejsca jak Zespół Katedralny, miejsce odwiedzane przez turystów i pielgrzymów, są szczególnym miejscem dialogu: Kościoła z człowiekiem, Kościoła ze światem. Jest też miejscem spotkania wierzących z żywym Bogiem, chrześcijan innych denominacji i przedstawicieli innych religii ze wspólnotą Kościoła rzymskokatolickiego, a niewierzących z ciągle żywą tradycją i kulturą chrześcijańską. Ten dialog dzieje się poprzez celebracje liturgiczne sprawowane w katedrze, a także poprzez liczne inicjatywy kulturalne i edukacyjne. Ważnym wydarzeniem jest uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. 14 sierpnia w godzinach wieczornych odbywa się procesja kopią figury Matki Bożej – Naszej Pani, z ołtarza katedralnego przed, którym modlił się Kopernik. Idziemy do brzegu Zalewu Wiślanego, tam figura zostaje umieszczona łodzi i płynie przez port. Wyrażamy wiarę, że Maryja jest Gwiazdą, która naprowadza nas na Chrystusa. Główne uroczystości odpustowe oczywiście 15 sierpnia. Od ponad 50 lat organizujemy międzynarodowy festiwal muzyki organowej, w tym roku czwarta edycja festiwalu Nauki Sztuki Copernicus Open i oczywiście pierwsza Frombork Future Festival.

20 września 2024 roku, we Fromborku, w miejscu gdzie swoich największych odkryć dokonywał Mikołaj Kopernik, odbędzie się Future Frombork Festival Art&Science – przestrzeń do dyskusji o nauce, sztuce, modzie i stylu życia, miejscu człowieka we wszechświecie, ale przede wszystkim – o przyszłości. Więcej informacji na: futurefestival.pl.

Ks. dr Jacek Wojtkowski (ur. 1 października 1969 r. w Olsztynie) – proboszcz parafii katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku od roku 2012. Od 2009 roku dyrektor Muzeum Pomnika Historii „Frombork- zespół katedralny”. Członek Archidiecezjalnej Komisji do spraw Budownictwa Sakralnego i Konserwacji, Członek Archidiecezjalnej Komisji ds. Ekumenizmu. W latach 2006-2016 archidiecezjalny konserwator zabytków. W 2005 roku mianowany przez papieża Benedykta XVI kapelanem honorowym Jego Świątobliwości. W 2012 r. mianowany kanonikiem honorowym, w 2014 r. kanonikiem gremialnym warmińskiej kapituły katedralnej, w roku 2023 wybrany na urząd kustosza w warmińskiej kapitule katedralnej we Fromborku.