Historia igrzysk ma swoje początki w starożytnych cywilizacjach śródziemnomorskich, m.in Hetytów, Egipcjan i Azteków. Z pierwszymi scenami rywalizacji sportowej, w powiązaniu z symboliką religijną, spotykamy się już w kręgu cywilizacji minojskiej w II tysiącleciu przed Chrystusem, czego przykładem są chociażby freski z pałaców na Krecie (Knossos) i Therze, przedstawiające m.in. elementy boksu, wyścigi rydwanów i akrobacje z bykami.

Pierwsze igrzyska

W starożytnej Grecji organizowano igrzyska lokalne i panhelleńskie, z których najważniejsze były igrzyska olimpijskie ku czci Zeusa, organizowane w Olimpii od 776 r. przed Chrystusem. Prawdopodobnie igrzyska takie odbywały się już wcześniej, jednak nie zostało to odnotowane. Stąd 776 r. przed Chrystusem jest uznawany za datę powstania igrzysk olimpijskich. Początkowo trwały one tylko jeden dzień, a jedną z dyscyplin był bieg na stadion (192,28 m). Pierwszym znanym zwycięzcą tego biegu był Koroibos, kucharz z Elidy. W miarę upływu czasu zawody wydłużyły się do 5 dni i obejmowały takie dyscypliny, jak: biegi (krótki, podwójny i długodystansowy), bieg hoplitów (bieg w uzbrojeniu), zapasy, walka na pięści, pięciobój, zaprzęgi rydwanów, wyścigi konne i zawody trębaczy.
Igrzyska odbywały się co cztery lata, przy czym 4-letni okres między kolejnymi igrzyskami nazywano olimpiadą. Igrzyska trwały w dniach 11-16 lipca, tj. po pierwszej pełni księżyca przypadającej na czas letni. Na czas igrzysk wstrzymywano działania wojenne. Ogłaszano tzw. pokój boży - ekecheiria. Zawody toczyły się nie tylko w atmosferze pokoju zewnętrznego, ale również w duchu zgody, pojednania i uczciwej rywalizacji pomiędzy wolnymi i rodowitymi Grekami. Z udziału w igrzyskach byli wykluczeni niewolnicy, zdrajcy, świętokradcy oraz ci, którzy naruszali „pokój boży”.
Pierwsi do Olimpii, na kilka tygodni przed igrzyskami, przybywali sami zawodnicy. Obowiązywał ich 10-miesięczny trening, higieniczny tryb życia, wstrzemięźliwość seksualna i zakaz picia wina. W zawodach uczestniczyli tylko mężczyźni, którzy występowali nago; potem przepis rozbierania się objął także sędziów. Dlatego igrzyska mogli oglądać tylko wolni mężczyźni oraz niezamężne kobiety.
Każdy zwycięzca igrzysk olimpijskich zdobywał wieniec z gałązek drzewa oliwnego oraz sławę, opiewano go w wierszach. Nazwiska sportowców umieszczano także w specjalnych spisach. Wielokrotny zwycięzca miał prawo do posiadania również swego posągu w świętym gaju Altis.
Po okresie największego rozkwitu, w VI i V wieku przed Chrystusem, igrzyska olimpijskie zaczęły stopniowo tracić swoją rangę społeczną, a to na skutek przejęcia hegemonii na Peloponezie przez władców macedońskich (338 r. przed Chrystusem). Powodem był też wzrost sceptycyzmu religijnego, bezkarne łamanie „pokoju bożego” oraz rozwój sportu zawodowego. Mimo wysiłku niektórych cesarzy rzymskich, np. Hadriana, igrzyska traciły wciąż na znaczeniu.

Czasy rzymskie

Po zajęciu Aten i splądrowaniu Olimpii przez rzymskiego wodza Luciusa Corneliusa Sullę, zwanego Feniksem w 86 r. przed Chrystusem stolicą igrzysk stał się Rzym. Należy jednak pamiętać, że igrzyska odbywające się w starożytnym Rzymie wyglądały inaczej niż w Grecji i miały z nimi niewiele wspólnego.
Chrześcijaństwo nie promowało igrzysk olimpijskich. Niektórzy pisarze starochrześcijańscy żyjący na przełomie II i III wieku, jak: Tertulian czy Nowacjan, wprost piętnowali udział chrześcijan w igrzyskach. Podobnie czynił to też św. Augustyn (IV-V wiek) czy św. Jan Chryzostom (IV wiek) na Wschodzie. Na niemoralne postawy uczestników igrzysk zwracał też uwagę św. Grzegorz z Nazjanzu (IV wiek). Mimo negatywnej postawy wobec igrzysk, Nowy Testament oraz literatura patrystyczna nawiązywały do terminologii i symboliki igrzysk. I tak np. w Ewangelii według św. Łukasza (13,24; 16,16) jest mowa, że zadaniem każdego chrześcijanina jest nieustanna walka o wejście do królestwa niebieskiego. Według św. Pawła Apostoła, wytrwałych w wierze czeka życie wieczne - niezniszczalny wieniec zwycięstwa, w przeciwieństwie do nagród otrzymanych w igrzyskach pogańskich (por. 1 Kor 9,25). Literatura patrystyczna, np. Klemens Rzymski, przedstawia Chrystusa jako woźnicę kierującego zaprzęgiem zbawionych.
Dopiero jednak prowadzone wykopaliska w Olimpii w latach 1829-81 skłoniły wspólnotę międzynarodową do zainteresowania się ideą olimpijską. Do rozwoju igrzysk przyczyniło się powstałe w 1833 r. w Szwecji Towarzystwo Olimpijskie oraz organizowane od 1834 r. zawody gimnastyczne.

Nowoczesny olimpizm

Autorem ideowych podstaw nowoczesnego olimpizmu był francuski pedagog i działacz społeczny baron Pierre de Coubertin. Z jego inicjatywy odbył się w 1894 r. w Paryżu Międzynarodowy Kongres Sportowy, a 23 czerwca 1894 r. powstał Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOL).
Oficjalnym mottem nowożytnych igrzysk stały się łacińskie słowa: „Citius, Altius, Fortius”, czyli „Szybciej, Wyżej, Mocniej”. Pierwsza nowożytna olimpiada odbyła się w Atenach w 1896 r., w której udział wzięło ok. 250 zawodników z 13 krajów (z trzech kontynentów). Igrzyska obejmowały 9 konkurencji: lekkoatletykę, kolarstwo, szermierkę, gimnastykę, zapasy, pływanie, podnoszenie ciężarów, tenis i strzelectwo. Pierwszym mistrzem olimpijskim został Amerykanin, student Harvardu, James Connolly. Dodatkową konkurencją był bieg maratoński, który odbył się na tej samej trasie, którą pierwszy w dziejach przebiegł Filipides w 490 r. przed Chrystusem. Trasa liczyła ponad 42 km, a zwycięzcą został grecki pasterz Spiridon Louis, który bez treningów pokonał trasę w 2 godz. 58 min i 50 sek.
Symbolem igrzysk stała się flaga olimpijska, którą stanowi pięć różnokolorowych przecinających się kół. Karta olimpijska mówi, że reprezentują one unię pięciu kontynentów i sportowców całego świata. Przez cały okres trwania zawodów igrzyskom towarzyszy płonący ogień olimpijski, wzniecany za pomocą skupionych promieni słonecznych w ruinach świątyni Hery w Olimpii, a niesiony w sztafecie olimpijskiej. Tradycja zapalania ognia sięga dopiero igrzysk z 1928 r., a jego przenoszenia w sztafecie - 1936 r.
Nowożytne igrzyska olimpijskie odbyły się 25 razy; nie odbyły się trzy razy: w 1916 r. w Berlinie z powodu I wojny światowej, 1940 r. w Helsinkach i w 1944 r. w Londynie z powodu II wojny światowej. Udział kobiet w igrzyskach olimpijskich datuje się dopiero od 1928 r., czyli od olimpiady w Amsterdamie.

Polska na igrzyskach

Polska oficjalnie uczestniczy w igrzyskach olimpijskich od 1924 r. (wzięło w nich udział 75 polskich zawodników na ogólną liczbę 3089); nieoficjalnie Polacy uczestniczyli już wcześniej w olimpiadach, ale jako obywatele obcych państw, w Paryżu (1900 r.) - 4 zawodników, Londynie (1908 r.) - 2 zawodników i Sztokholmie (1912 r.) - 3 zawodników. Dotychczas najliczniejszą grupę, bo 306 zawodników na ogólną liczbę 5179, głównie z tzw. krajów demokracji ludowej polska ekipa olimpijska miała w Moskwie w 1980 r. Stosunkowo dość liczna była też polska ekipa na olimpiadzie w Monachium w 1972 r. - liczyła 288 zawodników. Z kolei na ostatniej olimpiadzie w Atenach, w 2004 r., na ogólną liczbę 10500 wszystkich zawodników świata, Polacy stanowili tylko 1,92% (202 osoby).

Igrzyska zimowe i paraolimpijskie

Oprócz olimpiady letniej, w XX wieku zaczęto organizować także zimowe igrzyska olimpijskie. Po raz pierwszy zorganizowano je w 1924 r. w Chamonix we Francji. Do 1992 r. odbywały się one w tym samym roku co letnie (z wyjątkiem 1940 r. i 1944 r.). Od 1994 r. igrzyska zimowe, ze względów komercyjnych, odbywają się w 2 lata po igrzyskach letnich. Letnie są w latach parzystych przestępnych, zimowe w latach parzystych nieprzestępnych.
Od 1960 r. w cieniu igrzysk olimpijskich odbywają się igrzyska paraolimpijskie, w których udział biorą niepełnosprawni (organizowane są też olimpiady specjalne, czyli igrzyska osób niepełnosprawnych umysłowo). Najczęściej igrzyska paraolimpijskie organizowane są w kilka tygodni po zakończeniu letnich igrzysk olimpijskich. Dotychczas odbyło się 11 letnich i 7 zimowych zawodów paraolimpijskich.

Igrzyska w Pekinie

Tegoroczna olimpiada w Pekinie wywołuje sprzeciw ze względu na łamanie przez Chińską Republikę Ludową podstawowych praw człowieka, zwłaszcza wolności, m. in. w Tybecie. Zdaniem przebywającego na wygnaniu w Indiach przywódcy Tybetu XIV Dalajlamy, rząd w Pekinie dokonuje kulturowego ludobójstwa w Tybecie. Chiny zrobiły wszystko, by być dobrym gospodarzem igrzysk. Muszą jednak przestrzegać podstawowych praw człowieka, w przeciwnym razie tegoroczna olimpiada złamie Kartę Olimpijską (obowiązującą od 11 listopada 2000 r.), która mówi: „Celem olimpizmu jest umieszczanie sportu wszędzie tam, gdzie może on służyć harmonijnemu rozwojowi człowieka, z nastawieniem na dążenie do stworzenia pokojowego społeczeństwa, które troszczy się o zachowanie godności człowieka”.
W swoich założeniach sport jest zawsze środkiem do usprawnienia ludzkiego organizmu, a nie jak twierdził Stanisław Witkiewicz, „wybebeszeniem mięśni, kosztem mózgu”. Nic więc dziwnego, że Platon nie tylko pisał o sporcie, ale brał także czynny udział w igrzyskach olimpijskich. I chociaż mówi się, że zbawienną rolą sportu jest wprowadzanie do życia jednostki harmonii i racjonalności, to nie wolno zapominać, że sport jest dla człowieka, a nie człowiek dla sportu.