Z wielką satysfakcją 4 lata temu dzieliłem się na łamach „Niedzieli” wiadomością o powołaniu przez Konferencję Episkopatu Polski Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych oraz wielką obawą z powodu powierzenia mi zadania kierowania tym Stowarzyszeniem przez najbliższe 4 lata. Zadanie nie było łatwe, a odpowiedzialność wielka, zarówno wobec Kościoła w Polsce, jak i wobec nauki polskiej, tym bardziej że próby powołania takiego stowarzyszenia w połowie lat osiemdziesiątych nie powiodły się. Bezpośrednia opieka nad Stowarzyszeniem sekretarza generalnego Konferencji Episkopatu Polski bp. dr. Piotra Libery i asystenta kościelnego SAK bp. prof. dr. hab. Jana Kopca była nadzieją stabilizacji i właściwej działalności nowego Stowarzyszenia.
Przed jednomyślnie powołanym wówczas Zarządem stanęły prace wynikające ze statutu Stowarzyszenia, zatwierdzonego przez Konferencję Episkopatu. Początkowe sprawy, niby proste, w realizacji powodowały wiele mniejszych i większych trudności. Stowarzyszenie zostało zarejestrowane w urzędach państwowych w Warszawie. Jego siedzibą było Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach. Arcybiskup katowicki dr Damian Zimoń zapewnił lokal oraz niezbędne warunki do prowadzenia właściwej działalności. Na początku pojawił się problem przyjmowania do Stowarzyszenia nowych członków i wydawania czasopisma „Archiva Ecclesiastica”. Te ostatnie problemy przejęła na siebie Kuria Metropolitalna i Drukarnia Archidiecezjalna w Katowicach. Dzięki takiej postawie zostały przygotowane druki urzędowe oraz legitymacje członkowskie. Sprawy bieżące SAK rozpatrywał Zarząd na swoich zebraniach, odbywających się 3-4 razy w roku. Stowarzyszenie nie prowadziło działalności gospodarczej.
Podjęto działania w sprawie zorganizowania Podyplomowego Studium Archiwistyki Kościelnej, bowiem kształcenie pracowników archiwów wynikało z założeń statutowych. Studium powstało przy Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego przy Zakładzie Patrystyki i Historii Kościoła, kierowanym przez ks. prof. zw. dr. hab. Jerzego Myszora. Swoją działalność rozpoczęło od drugiego semestru roku akademickiego 2005/2006, a zakończyło w następnym semestrze. Władze Uniwersytetu Śląskiego zatwierdziły działalność Studium Podyplomowego Archiwistyki Kościelnej. Studia podjęło 31 uczestników, dotychczasowych pracowników i kandydatów do pracy w archiwach kościelnych. Znaczną grupę uczestników stanowiły siostry zakonne, które z wielkim entuzjazmem, podobnie zresztą jak inni, podjęły nowe studia. Warunki lokalowe w budynkach Wydziału Teologicznego były doskonałe, a sale wykładowe wyposażone w najnowsze urządzenia audiowizualne. Program zajęć został przygotowany pod kierunkiem ks. prof. Jerzego Myszora przy wydatnej pomocy dr Haliny Dudały i dr Julii Dziwoki oraz Zarządu SAK. Kadrę dydaktyczną stanowiło 17 pracowników naukowych z wielu ośrodków uniwersyteckich i archiwalnych, państwowych i kościelnych. Szczególnie należy wymienić następujących pracowników naukowych: prof. dr hab. Halinę Robótkę z UMK w Toruniu, dr. Huberta Wajsa z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, ks. prof. zw. dr. hab. Jerzego Myszora i bp. prof. dr. hab. Jana Kopca. Program zajęć obejmował 360 godzin - 200 godzin wykładów i 160 godzin seminariów i ćwiczeń w archiwach państwowych i kościelnych w Katowicach. Studia zakończyły się napisaniem pracy dyplomowej i końcowym egzaminem. Dyplomy zostały wydane przez Uniwersytet Śląski. Mimo usiłowań Zarządu Stowarzyszenia nie udało się zorganizować kolejnego Studium Podyplomowego.
Powstanie i działalność SAK spotkały się z życzliwym zainteresowaniem ze strony archiwistów państwowych. Nawiązano łączność z naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych. Szczególnym wyrazem łączności naukowej ze strony SAP był udział przedstawicieli SAK w konferencjach naukowych w Sekcji Archiwistów Instytucji Wymiaru Sprawiedliwości w Kulach k. Częstochowy, Tyrawie i Karpaczu, w czasie których członkowie SAK wygłosili referaty (dr Julia Dziwoki i ks. prof. Jan Związek), ogłoszone drukiem w wydawnictwach posesyjnych. Na zaproszenie Konsulty Żeńskich Zakonów i Zgromadzeń Zakonnych, reprezentowanej przez m. dr Krystynę Dembowską i s. Ernestynę Wajs, nasze Stowarzyszenie przeprowadziło w dniach 21-23 marca 2006 r. w Warszawie kurs kancelaryjno-archiwalny dla sióstr zakonnych nt. „Praca siostry sekretarki w kancelarii i archiwum zakonnym”. Wzięło w nim udział ok. 150 sióstr z Polski, Litwy i Ukrainy. Zajęcia prowadzili dr Halina Dudała, dr Julia Dziwoki i ks. prof. Jan Związek. Z inicjatywy prezesa Komisji Historycznej PAN w Katowicach prof. dr. hab. Jana Przewłockiego w Archiwum Archidiecezjalnym w Katowicach odbyła się sesja naukowa na temat „Edukacja w archiwach kościelnych”. W sesji wziął udział także abp Damian Zimoń, który podkreślił doniosłość kościelnych zbiorów archiwalnych w nauce i badaniach kościelnych. Analogiczny charakter miał udział członków naszego Stowarzyszenia w międzynarodowej konferencji naukowej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w dniach 20-21 marca 2007 r. nt. „Prawo archiwalne. Stan aktualny i perspektywy zmian”. Ze strony SAK został wygłoszony referat pt. „Prawo kanoniczne o archiwach i archiwistach kościelnych”.
Całe Stowarzyszenie brało udział w V Powszechnym Zjeździe Archiwistów w dniach 6-7 września 2007 r. w Olsztynie jako 5. sekcja tego zjazdu. W odpowiedzi na powitanie naszej sekcji, wypowiedziane przez prezesa prof. dr. hab. Jarosława Porazińskiego, prezes naszego Stowarzyszenia stwierdził, że zjazd olsztyński jest prawdziwie powszechnym zjazdem, bowiem uczestniczą w nim także archiwiści kościelni. W naszej sekcji wygłoszono 16 referatów, których wysłuchał prof. Poraziński oraz naczelny dyrektor Archiwów Państwowych dr Sławomir Radoń. Wyrazem uznania dla Stowarzyszenia było mianowanie prezesa SAK przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierza Michała Ujazdowskiego członkiem Rady Archiwalnej przy Naczelnym Dyrektorze Archiwów Państwowych.
Minęły 4 lata działalności SAK. Podczas Walnego Zebrania członków Stowarzyszenia 29 maja 2008 r. w Warszawie został wybrany nowy Zarząd. Z tej racji asystent kościelny SAK bp prof. dr hab. Jan Kopiec do byłego prezesa (ks. Jana Związka) wystosował list następującej treści:
„Drogi i Czcigodny Księże Profesorze, już po zakończeniu IV Walnego Zjazdu Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych pragnę jeszcze raz wyrazić Księdzu Profesorowi serdeczne podziękowanie za pełne zaangażowanie od wielu lat w powstanie Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych i przewodniczenie mu w pierwszej kadencji. Potrzebę stworzenia takiego Stowarzyszenia wszyscy rozumieli i doceniali, ale dopiero jego powołanie ukazało, jak wiele można uczynić dla wspólnej sprawy owocnego zarządzania archiwami kościelnymi przy coraz doskonalszej naszej znajomości między sobą. Ten pionierski czas łatwy nie był, tym większe moje uznanie i wdzięczność za przewodniczenie temu dziełu i osobiste zaangażowanie w wielką naszą sprawę. Jestem przekonany, że nadal będzie Ksiądz Profesor wspierał Stowarzyszenie i całe wielkie zadanie swą wiedzą, doświadczeniem i dobrą radą. Ze swej strony życzę ustawicznego pielęgnowania w sercu uczucia dobrze spełnionego zadania. Upraszam u Najwyższego Pana obfitych potrzebnych łask zdrowia i radości z realizowania niezbędnych zadań w Kościele i Ojczyźnie naszej. Łączę wyrazy głębokiego szacunku i wdzięczności. Biskup Jan Kopiec, Asystent Kościelny Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych”.