Każdego dnia na świecie w śmietnikach ląduje zmarnowana żywność, do produkcji której trzeba było wykorzystać określone ilości wody i energii i która generuje ogromne ilości CO2. Problem jest tak poważny, że domaga się szeroko zakrojonych kampanii uświadamiających oraz konkretnych rozwiązań. W naszym kraju podejmuje się ich m.in. Caritas, mając na uwadze nie tylko aspekt środowiskowy, ale także aspekt ubóstwa.

Marnowanie problemem etycznym

Liczby są przerażające – rocznie marnowanych jest na świecie 1,3 miliarda ton żywności zdatnej do spożycia (to jedna trzecia żywności wyprodukowanej), podczas gdy 868 milionów ludzi cierpi głód. Zmarnowana żywność pozwoliłaby nakarmić aż 2 mld osób. Gdybyśmy zatem przekazali tylko połowę marnowanej żywności potrzebującym, zlikwidowalibyśmy problem głodu na świecie. Jak zauważa papież Franciszek, problem nabiera głębokiego wymiaru etycznego i moralnego, dlatego obniżenie o połowę skali marnotrawstwa żywności do roku 2030 znalazło się wśród 17 najważniejszych Celów Zrównoważonego Rozwoju wyznaczonych przez ONZ. Podjęte działania zmierzają z jednej strony do wprowadzenia regulacji prawnych ograniczających marnowanie żywności, z drugiej zaś do szerokiej promocji postaw społecznych i konsumenckich w duchu zero waste.

Jak działa Spiżarnia Caritas

W wyznaczone przez ONZ cele wpisują się działania Caritas Polska, która od lat organizuje kampanie mające na celu przeciwdziałanie marnowaniu żywności oraz pokazujące, jak być odpowiedzialnym za środowisko. Korzysta też z już wprowadzonych regulacji prawnych dotyczących wielkopowierzchniowych sklepów i hurtowni prowadząc razem z Caritas diecezjalnymi ogólnopolski program Spiżarnia Caritas.

Program polega na odbieraniu i dystrybucji pełnowartościowych produktów żywnościowych wycofanych ze sprzedaży. Głównie są to produkty chłodnicze z krótkim terminem przydatności do spożycia, w tym mięso, ryby i nabiał, pieczywo oraz warzywa i owoce. Wykorzystywana jest także żywność o przedłużonym terminie ważności, pochodząca z cyklicznych, ogólnopolskich zbiórek organizowanych w sklepach przez Caritas w ramach akcji Tak! Pomagam. Sprawne funkcjonowanie programu jest możliwe dzięki wolontariuszom, którzy odbierają żywność ze sklepów i hurtowni, z którymi Caritas nawiązała współpracę. Zwykle na odbiór i przekazanie żywności mają oni tylko dobę. W tym czasie muszą żywność posortować, przepakować w paczki i rozdać potrzebującym albo przekazać ją do jadłodajni, punktów wydawania żywności i ośrodków pomocy, gdzie zostaną ugotowane z nich posiłki.

— W praktyce realizacja programu wymaga wcześniejszego zaplanowania działań, pozyskania kontaktów do poszczególnych osób i sprawnej organizacji. Logistyka odbioru i dystrybucji wiąże się ze stałym zaangażowaniem w godzinach wieczornych, wykorzystaniem samochodów, chłodni do przechowywania produktów spożywczych oraz specjalistycznych miejsc wydawania żywności, gdzie można gotować np. gorące posiłki — mówi Magdalena Masiak, koordynator programu Spiżarnia Caritas.

Ratowanie żywności w liczbach

W minionym roku program Spiżarni Caritas realizowany był przez 45 Caritas diecezjalnych i organizacji pożytku publicznego, w których działało 1600 wolontariuszy. Cykliczne wsparcie żywnościowe w postaci paczek i posiłków uzyskało ponad 60 000 osób. Wśród beneficjentów są seniorzy, osoby mieszkające samodzielnie, bezdomni i rodziny, których dochód miesięczny jest bardzo niski. Program Spiżarnia Caritas w ubiegłym roku realizowany był w ok. 1350 sklepach oraz 18 hurtowniach i 22 magazynach różnych sieci. W 2021 roku sprzedawcy przekazali w sumie ponad 7 tys. ton żywności o wartości ponad 88 mln zł.

Partnerami programu Spiżarni Caritas są sieci sklepów Jeronimo Martins (Biedronka), Carrefour, Kaufland, Aldi, Eurocash, Schiver i Rella (Bi1, Auchan), Netto, SPAR, Lidl oraz Selgros. Partnerzy realizują razem z Caritas kampanie edukacyjne i współpracują zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, która została wprowadzona w lipcu 2019 roku.

To wciąż za mało

Z badań przeprowadzonych w ramach PROM (Program Racjonalizacji i Ograniczenia Marnotrawstwa Żywności) wynika, że rocznie w handlu marnowanych jest w Polsce niemal 337 tys. ton żywności. Z kolei według informacji Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w 2020 r. w ramach ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności organizacje pozarządowe (w tym także Caritas) dostały od sprzedawców w sumie nieco ponad 18,5 tys. ton produktów spożywczych.

– To oznacza, że w ubiegłym roku organizacje te otrzymały ok. 5,5% żywności marnowanej w handlu i ok. 0,4% całej żywności marnowanej w Polsce (blisko 5 mln ton). To wciąż za mało w stosunku do potrzeb i możliwości pomocowych, jakie mamy. Dane te wyraźnie pokazują, że przepisy mające zapobiegać marnowaniu żywności powinny objąć znacznie więcej beneficjentów i dotyczyć szerszego kręgu sprzedawców żywności – podkreśla Magdalena Masiak.

Mat.prasowy Caritas

Zachęta do zmian

Produkcja żywności stanowi obciążenie dla środowiska poprzez zużycie wody i energii, ale także przez emisję gazów cieplarnianych. Ponad 20% emitowanych gazów cieplarnianych pochodzi z produkcji, przetwarzania oraz transportu żywności. Przy czym odpady żywnościowe odpowiadają za około 8-10% światowej emisji gazów cieplarnianych. A trzeba pamiętać, że powstający w czasie psucia się żywności metan jest prawie dwudziestokrotnie bardziej niebezpieczny niż CO2.

Na szczęście, jak wynika z raportu Capgemini Polska „Food Waste Report 2022”, konsumenci są coraz bardziej świadomi problemu i chętni do zmian. Jeszcze niedawno, bo przed pandemią, jedynie 33% badanych wiedziało o zagrożeniach wiążących się z marnotrawstwem żywności, a dziś to aż 72%! Ponadto 62% konsumentów twierdzi, że zdaje sobie sprawę z tzw. towarzyszącego marnotrawstwa zasobów w produkcji żywności. Motorem, który te zmiany napędza, jest z jednej strony domowa ekonomia, która skłania ludzi do oszczędności, a z drugiej świadomość skali problemu. Temu drugiemu służą niewątpliwie akcje i kampanie organizowane przez Caritas Polska i sieci handlowe. Wspierane są one oryginalną grafiką i nośnymi hasłami zachęcając do rozważnego kupowania produktów spożywczych i odpowiedzialnego gospodarowania zakupioną żywnością.

Materiał opracowano na podstawie: wyników badań IOŚ-PIB i SGGW w ramach projektu PROM, raportów Capgemini, IOŚ, NIK i Polskiego Instytutu Ekonomicznego