150 lat pracy Urszulanek Unii Rzymskiej na ziemiach polskich

Dnia 2 lipca 2007 r. minie 150 lat od założenia w Poznaniu pierwszego klasztoru i szkoły urszulanek na ziemiach polskich. W tym samym roku upływa także 200 lat od kanonizacji św. Anieli Merici, założycielki zgromadzenia, która żyła na przełomie XV i XVI wieku we Włoszech.
Oddane katechizacji dzieci i młodzieży wspólnoty urszulanek powstawały najpierw na północy Włoch, skąd przeszczepione zostały do Francji. Tam w początkach XVII wieku urszulanki stały się zakonem (Ordo Sanctae Ursulae) o uroczystych ślubach i klauzurze papieskiej. Nadal jednak pełniły dzieło edukacji wobec dziewcząt i kobiet. Przy ich klasztorach powstawały bezpłatne szkoły, otwarte dla uczennic z miasta - zarówno ubogich, jak i bogatych - oraz szkoły-pensjonaty dla dziewczynek pochodzących na ogół z rodzin szlacheckich. Siostry tworzyły także szkoły niedzielne i świąteczne dla najuboższych dziewcząt i pracujących kobiet. Poza katechizmem i podstawową alfabetyzacją uczyły praktycznych zawodów, ażeby dać możliwość zarabiania na życie.
W XVII- i XVIII-wiecznej Europie urszulanki odegrały w dziedzinie religijnej, a także w ogólnej edukacji kobiet rolę podobną do tej, jaką spełniali jezuici w swoich kolegiach w stosunku do młodzieży męskiej. Urszulanki tworzyły szkoły nie tylko w krajach Europy, ale swój system edukacyjny przeszczepiły też na tereny obu Ameryk, Australii, Azji i Afryki.
U progu XX wieku na życzenie Stolicy Apostolskiej między częścią autonomicznych klasztorów zawiązała się Unia Rzymska Zakonu św. Urszuli. Oprócz niej w XX wieku powstały inne, mniej lub bardziej scentralizowane formy organizacji, jak np. unia urszulanek kanadyjskich, irlandzka, federacja urszulanek języka niemieckiego.
Na ówczesne ziemie polskie urszulanki przybyły z Wrocławia, gdzie klasztor istniał od XVII wieku. W 1857 r. założyły szkołę w Poznaniu, a w 1868 r. - w Gnieźnie.
W ich dziejach odzwierciedlały się losy narodu polskiego przeżywającego w XIX i XX wieku dramatyczne przemiany i wielkie zagrożenia. W okresie kulturkampfu urszulanki zostały usunięte z Wielkopolski. Udało im się otworzyć szkoły w Krakowie i w Tarnowie, a następnie, do 1917 r., także w Kołomyi, Stanisławowie, Lwowie i w Lublinie.
Po odzyskaniu przez kraj niepodległości, dla skuteczniejszej pracy w ojczyźnie, autonomiczne dotąd klasztory zawiązały w 1919 r. Unię Polską, co przygotowało i uprościło w 1936 r. przyłączenie się do Unii Rzymskiej jako odrębnej prowincji.

Okres dwudziestolecia między wojnami był czasem dynamicznego rozwoju szkół urszulańskich w całej Polsce i dużego wzrostu liczby sióstr. Powstały nowe placówki: szkoły w Rybniku na Śląsku w 1923 r., w Gdyni, Kościerzynie i Włocławku - w 1931 r. W 1928 r. powstała także placówka misyjna w Charbinie (dawna Mandżuria).
W roku szkolnym 1934/35 w urszulańskich szkołach podstawowych, średnich i zawodowych uczyło się ok. 4000 dzieci i młodzieży; siostry prowadziły też przedszkola i dwie bursy dla akademiczek. Nawet w domach w miejscowościach wiejskich, które były przewidziane na wypoczynek sióstr i wychowanek, w ciągu roku gromadziły dzieci i młodzież wiejską, ucząc ją i katechizując, tworząc koła zainteresowań, prowadząc kursy krawieckie i inne.
II wojna światowa zniszczyła to wszystko - szkoły były zamykane, a siostry wysiedlane. Podczas wojny urszulanki włączyły się w tajne nauczanie, a także w szeroko zakrojoną pracę społeczną.
Po wojnie siostry przystąpiły do otwierania szkół. W roku szkolnym 1945/46 urszulanki uczyły ok. 6000 dzieci i młodzieży. Ale od 1948 r. zaczęła się walka o szkoły z reżimem komunistycznym. Proces likwidacji trwał od 1949 r. do 1962 r. Państwo zabierało urszulankom gmachy szkolne z całym ich wyposażeniem.
Pozbawiane właściwego im apostolstwa - pracy w szkołach, do czego były starannie przygotowywane przez całą swoją formację duchową oraz intelektualną, a wiele z nich poprzez studia uniwersyteckie - urszulanki potrafiły jednak znaleźć nowe pole działalności. Już od lat 50. coraz bardziej włączały się w pracę katechetyczną.
Po powstaniu „Solidarności” urszulanki podjęły wezwanie Kościoła, by powrócić do pracy w szkołach tam, gdzie to było możliwe. W 1982 r. na nowo otworzyły licea ogólnokształcące w Rybniku i Poznaniu. W tym ostatnim mieście podjęły pracę szkolną już po raz czwarty - wygnane przez Bismarcka w 1875 r., przez Niemców w 1939 r. i pozbawione szkoły przez reżim komunistyczny w 1962 r., znów otworzyły ją po 20 latach! W 1994 r. wznowiła też swą działalność szkoła podstawowa w Krakowie.
Dzisiaj w prowincji polskiej na różnych stopniach edukacji - od przedszkola po uniwersytet pracuje ponad 100 sióstr. Od 16 lat apostołują także na terenie Ukrainy - w Kijowie, Czerniowcach Podolskich, Kołomyi, Stanisławowie i Sumach, katechizując i na różny sposób pomagając w pracach duszpasterskich parafii.
Niemal pół tysiąca lat istnienia dzieła św. Anieli Merici, z czego 150 lat także w Polsce, potwierdza wypowiedziane przez nią z ufnością słowa: „Uważajcie za rzecz zupełnie pewną, że Jezus Chrystus nigdy nie opuści tego Towarzystwa, jak długo świat istnieć będzie. Albowiem skoro On je na początku zasadził, któż je wykorzenić zdoła”.