Z dr Wandą Terlecką - przewodniczącą Komisji Etyki Okręgowej Rady Lekarskiej w Częstochowie, członkiem Komisji Etyki Naczelnej Rady Lekarskiej i członkiem Zespołu ds. Nowelizacji Kodeksu Etyki Naczelnej Rady Lekarskiej, ordynatorem Oddziału Chorób Płuc Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie - rozmawia Lidia Dudkiewicz

Lidia Dudkiewicz: - Dlaczego podejmuje się nowelizację kodeksu etyki, obowiązującego lekarzy zaledwie od 10 lat?

Dr Wanda Terlecka: - Praca nad nowelizacją kodeksu jest realizacją Uchwały nr 14 VI Krajowego Zjazdu Lekarzy z 14 grudnia 2001 r., zalecającej uwspółcześnienie kodeksu bez zmian jego zasadniczych treści. Nowelizacja kodeksu po 10 latach jego funkcjonowania nie jest niczym zaskakującym. Tempo życia uległo znacznemu przyspieszeniu. Wydarzenia polityczne, gospodarcze, naukowe i w ich efekcie całe życie społeczne ulega radykalnym zmianom, co nie pozostaje bez wpływu na ludzkie działania i postawy. Ponadto osiągnięcia techniczne nauk, szczególnie medycyny, stawiają przed ludźmi nowe zadania i wyzwania. Lekarze należą do tej grupy osób, które z racji wykonywanego zawodu muszą się zmierzyć z nowymi wyzwaniami życia.
To prawda, że każdy człowiek, a więc i lekarz, podejmuje poszczególne decyzje we własnym sumieniu i osobiście jest odpowiedzialny za każdy swój czyn i postawę, ale kodeks etyki, jako jedno ze źródeł wiedzy o zasadach etycznych, stanowi funkcję doradcy, spełnia rolę kierunkowskazu, pomagając lekarzowi w podejmowaniu osobistych, obiektywnie właściwych decyzji.

- Czego dotyczą zmiany w przygotowanym projekcie?

- Proponowane zmiany odnoszą się do zagadnień, których znaczenie w ostatnich latach - z różnych powodów - wyraźnie wzrosło. Wymienię jedynie główne tematy (specjaliści niech mi wybaczą konieczne skróty): poszanowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia; rozszerzenie tajemnicy lekarskiej również na informacje zawarte w materiale genetycznym człowieka; sprecyzowanie niektórych zagadnień związanych z transplantacją narządów i tkanek od żywych dawców; zakaz nie tylko eutanazji, ale i wspomagania samobójstwa; odpowiedzialność lekarza za konsekwencje zdrowotne dla matki i dziecka zabiegów związanych z badaniami prenatalnymi i medycznie wspomaganą prokreacją; zakaz klonowania ludzi; zakaz prowadzenia eksperymentów badawczych na ludziach w okresie embrionalnym; zakaz dyskryminacji ludzi ze względu na dziedzictwo genetyczne; zakaz wywoływania dziedzicznych cech genetycznych u człowieka; zakaz uzależniania się finansowego od przemysłów, zwłaszcza farmaceutycznego; obowiązek przedkładania dobra chorego nad względy koleżeństwa i kierowanej przez lekarza instytucji; zakaz posługiwania się w praktyce metodami niezweryfikowanymi naukowo.

- Czy treść kodeksu etyki lekarskiej to sprawa wyłącznie lekarzy?

- Zdecydowanie nie. Wprawdzie kierunki wskazane przez kodeks etyki lekarskiej odnoszą się wprost do pracy zawodowej lekarzy, ale zarówno efekty tej pracy, jak i postawy lekarskie dotykają całego społeczeństwa. Zawsze, a w ostatnich latach szczególnie, ludzie mają wobec lekarzy bardzo wysokie wymagania etyczne. I słusznie: powierzają im wielkie wartości: zdrowie i życie własne i swoich najbliższych. Dlatego tak głośnym echem odbijają się nie tylko winy, ale nawet uchybienia lekarzy wobec chorych. Każdy człowiek bowiem pragnie, aby wówczas, gdy będzie potrzebował pomocy, gdy będzie całkowicie zależny od innych, w sposób niezawodny mógł liczyć na życzliwość, szacunek, ulgę w cierpieniu, kompetentną i maksymalną pomoc ze strony lekarzy. Każdy człowiek ma nadzieję, choćby niezwerbalizowaną, na praktyczną miłość w pełnym tego słowa znaczeniu ze strony lekarza.
Postawę człowieka wyrażającą praktyczną, bezinteresowną miłość buduje tylko etyka, która u podstaw ma szacunek dla osoby ludzkiej i dla życia człowieka.
Etos lekarzy (wartość moralna czynów lekarzy) jest pochodną poziomu moralnego społeczeństwa, w którym pracują i z którego się wywodzą. Współzależność jest oczywista. Jeden z absolwentów Akademii Medycznej, zapytany przeze mnie o jego stosunek do eutanazji, odpowiedział wprost: „Jestem za eutanazją i będę ją stosował” - mimo że nawet prawo polskie tego zabrania. Inny przykład: Kobieta w średnim wieku, podająca się za osobę światłą, po przywiezieniu do szpitala bardzo cierpiącego męża, z podejrzeniem o raka, oświadczyła lekarzowi wprost, że jest nowoczesna, nie życzy więc sobie, aby mąż cierpiał i ma nadzieję, że lekarz przetnie te cierpienia w sposób ostateczny. Dziś, po trzech latach, oboje małżonkowie żyją i cieszą się dobrym zdrowiem. Nie wiem jedynie, jak ta kobieta się czuje wobec własnego męża w ich wzajemnej miłości.

- Z czego wynikają takie ludzkie postawy?

- Znaczna część społeczeństwa nie widzi i nie czuje, jak bardzo jest manipulowana przez nieliczne, ale silne pieniędzmi i władzą ośrodki opiniotwórcze. Ośrodki te, dysponując mediami o ogólnopolskim i międzynarodowym zasięgu, natarczywie i bezpardonowo narzucają społeczeństwu polskiemu dyrektywy etyki sytuacyjnej, nie biorąc odpowiedzialności i nie ponosząc konsekwencji za złamane życie tysięcy ludzi, za patologie społeczne i za morale narodu, którego część stosuje się w życiu do tej etyki. Te same ośrodki, propagujące etykę sytuacyjną, stawiają wobec lekarzy absurdalne, wykluczające się wzajemnie żądania. „Bądź rzetelny, kompetentny, bezinteresowny i troskliwy wobec mnie; ze spokojnym sumieniem zabijaj tych, których ci wskażę”. I wskazują np. ludzi nienarodzonych obarczonych wadami wrodzonymi, ludzi w stadium życia embrionalnego, ludzi w podeszłym wieku, ludzi cierpiących. Ciekawe jest, że owi „władcy lekarskich sumień” chcą, żeby samą czynność zabijania wykonywali właśnie lekarze. Oni „tylko” przyzwalają bądź nakazują.
„Apostołowie” etyki sytuacyjnej żądają od lekarzy: „Szanuj mnie w każdej sytuacji, zawsze respektuj moją wolę; możesz natomiast spokojnie traktować jak rzecz człowieka w pierwszych dniach i tygodniach życia, człowieka zniewolonego nędzą i głodem”. I zalecają „twórcze” eksperymenty badawcze na ludziach w pierwszych dniach życia, i zgadzają się na zamrażanie w ciekłym azocie „nadliczbowych” ludzi, bo a nuż się kiedyś komuś na coś przydadzą, i okaleczają, sterylizując tysiące wygłodzonych kobiet w krajach trzeciego - a może i czwartego świata.
Etyka lekarska jest etyką wyrastającą z szacunku dla człowieka jako osoby i dla życia ludzkiego. Kodeks etyki lekarskiej powtarza i przypomina lekarzom te zasady, które są niezmienne i nie ulegają naciskom najmodniejszych, najgłośniejszych, najbogatszych i najbardziej wpływowych ośrodków opiniotwórczych.

- Czy można mieć nadzieję, że przygotowany projekt zostanie przyjęty przez lekarzy?

- Przyjęcie bądź odrzucenie znowelizowanego kodeksu etyki lekarskiej to wybór lekarzy - delegatów, którzy przyjadą we wrześniu na Zjazd. To Zjazd jako całość, a konkretnie każdy delegat osobiście podejmie decyzję i odpowiedzialność za nią, głosując nad kodeksem. Odpowiedzialność wobec własnego sumienia i rozumu; odpowiedzialność wobec środowiska, które go wybrało; odpowiedzialność wobec własnych dzieci i przyszłych pokoleń; odpowiedzialność wobec narodu polskiego i ludzkości.
Uważam, że każdy z Czytelników również winien włączyć się w nurt działań na rzecz bezwarunkowego poszanowania każdej osoby ludzkiej i życia człowieka. Jest to możliwe zarówno przez jednomyślne, życzliwe wsparcie moralne dla działań lekarskich w dniach 19 i 20 września br., jak też przez ciągłe świadome i krytyczne odnoszenie się do informacji, nierzadko fingowanych, podawanych przez środki masowego przekazu pozostające na usługach ośrodków opiniotwórczych określonych ideologii.

- Dziękuję za rozmowę.