Nowo powstała w listopadzie 1918 r. Polska była małym państwem kadłubowym i toczyła wojny o rozszerzenie terytorium. W świadomości polskiej dominowała wtedy idea odbudowy Polski Jagiellońskiej, tzn. Polski mającej szerokie Kresy Wschodnie. Należało do nich Wilno i Wileńszczyzna. Kresy Północno-Wschodnie zajęte były przez wojska niemieckie, które stopniowo opuszczały je, a w ślad za ustępującymi Niemcami postępowała Armia Czerwona, która opanowała Wilno w styczniu 1919 r., pomimo dramatycznego oporu Samoobrony Wileńskiej.
Problem Wilna był trudnym wyzwaniem dla Polski, której armia była w stanie organizacji. Ale Wódz Naczelny Józef Piłsudski rozkazał tuż przed świętami Wielkanocnymi 1919 r. uderzyć na Lidę i Wilno i oswobodzić je. To ryzykowne zadanie wykonane zostało przez grupę wojsk gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.
Rankiem w Wielką Sobotę do Wilna dotarła grupa kawalerii i utrzymała się do czasu przybycia piechoty. W Niedzielę Wielkanocną 20 kwietnia bolszewików nie było już w Wilnie, a w poniedziałek wjechał do miasta Józef Piłsudski. Niezwłocznie wydał on odezwę do ludności byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, zapowiadając wolność wyboru spraw narodowych, wewnętrznych i wyznaniowych bez nacisku ze strony Polski (chodziło o federację polsko-litewsko-białorusko-ukraińską). Wskrzeszono zamknięty przez Rosjan Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. W ciągu dalszych miesięcy wojska polskie dotarły daleko na Wschód. Nie było to po myśli Ententy. 14 lipca 1920 r. Wilno i ziemie kresowe zostały, niestety, znów opanowane przez bolszewików. Po ich klęsce w Polsce uciekający bolszewicy przekazali Wilno Litwinom, którzy mieli pewność, że wobec nieprzychylnej Polsce postawie mocarstw zachodnich (patrz problem linii Curzona) utrzymają się tu na stałe. Zaraz też przenieśli swój rząd z Kowna do Wilna. W tej sytuacji Piłsudski musiał użyć fortelu. Rozkazał gen. Lucjanowi Żeligowskiemu, dowodzącemu dywizją piechoty litewsko-białoruską, upozorować bunt, który mieli rzekomo spowodować jego żołnierze pochodzący z Kresów. 7 października 1920 r. "zbuntowane" wojska gen. Żeligowskiego ruszyły z Lidy na Wilno. Rozpoczęła się regularna wojna wojsk polskich z litewskimi. Polacy zajęli Wilno 8 października o godz. 15.00. Przedstawiciel Anglii proponował ogłoszenie Wilna "miastem wolnym", ale gen. Żeligowski odrzucił tę propozycję. Po natychmiastowym wyekspediowaniu specjalnym pociągiem całego rządu litewskiego do Kowna pełna władza przeszła w ręce polskie. 11 października 1920 r. gen. Żeligowski wydał dekret o ustanowieniu Litwy Środkowej (herb: tarcza z Orłem i Pogonią). Ustanowiono granice nowego państwa, a jako władzę cywilną - Tymczasową Komisję Rządzącą. Siłą zbrojną tego państwa był Korpus Ochrony Litwy Środkowej. Tegoż dnia - 11 października po ciężkich walkach pod Mołodecznem Polacy opanowali rejon Wilejki (już poza terenem Litwy Środkowej). 13 października polski minister spraw zagranicznych Maurycy Zamoyski oświadczył rządowi Francji o "niesolidaryzowaniu się" Polski z akcją gen. Żeligowskiego, co uspokoiło opinię europejską.
17 października wojska Litwy Środkowej odparły zbrojne natarcie Litwinów pod Rykontami, Słobodą i jez. Oszmiany.
Na protest Anglii i Francji w dniu 20 października przeciw działaniom gen. Żeligowskiego Piłsudski oświadczył, że skoro alianci chcą oddać Wilno i Wileńszczyznę bez wysłuchania woli ludności, to on będzie zmuszony złożyć wszelkie godności i jak obywatel Wileńszczyzny spełnić swój obowiązek.
29 listopada nastąpiło oficjalne zawieszenie działań bojowych między Litwą a Litwą Środkową (rozejm w Wilnie). Rada Ligi Narodów ustaliła linię demarkacyjną z Litwą. Nowe państwo było suwerenne, emitowało nawet znaczki pocztowe. Obejmowało powiaty: wileński, trocki, oszmiański i święciański. Obejmowało 37 tys. km2 i ok. miliona mieszkańców (68% Polaków i 18% Litwinów oraz dużą liczbę Żydów i Białorusinów).
W styczniu 1922 r. Tymczasowa Komisja Rządząca przeprowadza wybory do Sejmu Wileńskiego, zbojkotowane przez Żydów i Litwinów (wzięło udział 65% uprawnionych). Sejm ten 20 lutego uchwalił przyłączenie Litwy Środkowej do Polski. 24 marca 1922 r. został podpisany uroczysty akt inkorporacji do Polski. Nim to nastąpiło, 5 stycznia 1922 r. Żydzi kowieńscy złożyli deklarację w parlamencie litewskim, że nie godzą się, aby "Jerozolima Litwy" ( Wilno) pozostawała poza granicami Litwy, i że protest ten popierają Żydzi zagraniczni.
Dopiero 15 marca 1923 r. Zachód zrezygnował z protestów przeciwko Polsce i uznał status quo wobec zajęcia przez Litwinów niemieckiej Kłajpedy.

Oprac. na podst. "Kalendarza niepodległości" płk. dr. Wacława Lipińskiego, wydanego w Warszawie w 1938 r. na 20-lecie odrodzenia Polski.