10 maja odbyła się w Sejmie konferencja poświęcona Prymasowi Tysiąclecia. Okazją był ogłoszony uchwałą Sejmu 25 października 2000 r. Rok Kardynała Wyszyńskiego, w setną rocznicę jego urodzin. Już w tym miejscu chciałbym dodać, że uchwalenie tego Roku ma ponad wszelką miarę symboliczny wymiar, ponieważ po raz pierwszy w historii polskiego parlamentaryzmu uhonorowano osobę kapłana, Wielkiego Prymasa, który w ciągu trzydziestu trzech lat kierowania Kościołem w Polsce stał się niezmordowanym obrońcą praw człowieka, moralnym drogowskazem na przyszłość, nauczycielem miłości Boga i Ojczyzny.
Konferencja w Sejmie, którą poprzedziła Msza św. w Kaplicy Sejmowej, sprawowana przez kard. J. Glempa, próbowała ogarnąć osobę Prymasa Wyszyńskiego, zmagającego się z ateistycznym systemem. Mówili o tym: kard. Józef Glemp, skupiając się na walce z Kościołem w latach Millennium, prof. Wiesław Chrzanowski, kreśląc sylwetkę Prymasa jako symbolu suwerennego narodu w niesuwerennym państwie, ks. prof. Józef Krukowski, poddając analizie zasadę współdziałania pomiędzy państwem a Kościołem w ujęciu Prymasa Wyszyńskiego, bp Józef Kopiec, ukazując troskę Prymasa o Ziemie Zachodnie i Północne, Janusz Zabłocki, poświęcając swoje wystąpienie nauczaniu społecznemu Kardynała, oraz
bp Ignacy Jeż, sytuując list biskupów polskich do biskupów niemieckich jako przesłanie dla Europy jutra.
Zbierając usłyszane myśli podczas Konferencji w jedno, jawi się przed nami niezwykłe posłannictwo Kardynała Wyszyńskiego, któremu przypadło nie tylko pełnić urząd prymasa, ale ponadto w tych trudnych latach być ojcem, duszpasterzem, usłużyć wszystkim. I chciał tę służbę pełnić. Z takim pokornym nastawieniem bardzo szybko zyskał coś więcej: stał się największym autorytetem dla wierzących Polaków. Nie trzeba wszak nikomu przypominać, że w latach PRL-u kard. S. Wyszyński był niejako utożsamiany z Kościołem, stąd jego zdanie określało granice kompromisu, a postawa wytyczała prawdziwy zakres służby narodowi. Poza tym zakresem była już narodowa zdrada. Dlatego zapewne w tamtych latach większość ludzi Kościoła, tak duchowych, jak i świeckich, cechowało przywiązanie do tradycji, a w cenie było ofiarne i odpowiedzialne wypełnianie obowiązków stanu. Dzięki jasnej i zdecydowanej postawie Prymasa, każdy mógł się jakoś określić we wspólnocie Kościoła, dostrzec siebie pośród apostołów i świadków czy też pośród sług komunistycznego systemu. Zachowany też był szeroki margines dla ludzi słabych, choć dobrej woli.
Prymas Wyszyński, będąc z natury człowiekiem stanowczym, równocześnie miał duże wyczucie polityczne. W latach kiedy władza komunistyczna walcząc z Kościołem nie przebierała w środkach, kiedy służba bezpieczeństwa mordowała i śledziła duchownych i świeckich, Prymas wyznawał zasadę współdziałania i rozmowy z każdym. Dzięki jego zabiegom doszło, jak wiadomo, 14 kwietnia 1950 r. do porozumienia z rządem PRL. Decyzję tę określił Prymas słowami: "Byłem od początku i jestem nadal tego zdania, że Polska, a z nią i Kościół święty, zbyt wiele utraciła krwi w czasie okupacji hitlerowskiej, by mogła sobie obecnie pozwolić na dalszy jej upływ. Trzeba za każdą możliwą cenę zatrzymać ten proces duchowego wykrwawiania się, by można było wrócić do normalnego życia, niezbędnego do rozwoju Narodu i Kościoła, do życia zwyczajnego, o które tak w Polsce ciągle trudno" (Zapiski więzienne).
Tę roztropną i odpowiedzialną postawę zachował Ksiądz Prymas przez całe życie, wobec każdej przełomowej dla Polski sytuacji politycznej, wobec każdej ekipy rządzącej. Jednym słowem, wszystkim przypominał o powinnościach wobec Narodu. W latach 1953-56 zapłacił za swoją stanowczą postawę więzieniem.
Można wspomnieć, że kiedy wewnętrzna i gospodarcza polityka reżimu Gomułki doprowadziła w grudniu 1970 r. do wielkich demonstracji robotniczych na Wybrzeżu, stłumionych krwawo przez rząd, wtedy Kardynał Wyszyński, niepomny doznanych krzywd, wobec grożącego rozlewu krwi uspokajał protestujące społeczeństwo. I rzeczywiście, poza rozlewem krwi na Wybrzeżu nie doszło do rozruchów w innych rejonach kraju.
Potem Prymas upominał sprawujących władzę w dekadzie rządów
E. Gierka, kiedy pogarszającą się sytuację gospodarczą próbowano złagodzić przyznaniem drobnych swobód demokratycznych. Wielu pamięta do dzisiaj słynne kazanie na Jasnej Górze 26 sierpnia 1980 r. Oczekiwały na jego treść tysiące strajkujących robotników na Wybrzeżu i górników w kopalniach Śląska. Od tego kazania zależała postawa partii wobec żądań strajkujących, od zachowania się Kościoła zależał los Polski. Wystarczyła iskra, aby podpalić Polskę. Wielu na nią czekało, wielu było takich, którzy chętnie widzieliby krwawiący w bratobójczej wojnie polski naród.
Kazanie Prymasa było spokojne w tonie i wyważone, starające się nie zaognić napiętej sytuacji. Władze zdecydowały się na transmisję kazania w radiu i telewizji, jednak tekst w kilku miejscach został pocięty przez cenzurę. Zabroniono również opublikowania jego pełnej wersji w prasie. To, co władze wyeksponowały, a co zirytowało strajkujących, odnosiło się do słów o sensie pracy. Jednak Prymas, teolog pracy, znawca katolickiej nauki społecznej, nie mógł o samej pracy inaczej mówić. Kazanie Prymasa było tylko jakby preludium do wyrażenia stanowiska Kościoła, bowiem tego samego dnia obradująca pod przewodnictwem Prymasa Wyszyńskiego Rada Główna Episkopatu poparła strajkujących robotników, ale i wyraziła uznanie wobec władz, że nie dopuściły do zburzenia porządku publicznego. Biskupi opublikowali tzw. katalog praw Narodu, w którym m.in. znalazło się prawo do zrzeszania się w wolnych związkach zawodowych. Generalnie więc Kościół poparł "Solidarność", uważając, że jest to prosty owoc papieskiego zasiewu sprzed roku, owoc modlitwy o Zesłanie Ducha Świętego. Dzisiaj wiemy, że odpowiedzialna postawa Prymasa Wyszyńskiego utorowała drogę do ustępstw władzy i porozumienia się ze strajkującymi.
Konferencja w Sejmie, przygotowana pod kierunkiem min. Jerzego Górala, z pomocą duszpasterstwa parlamentarzystów, ukazała dobitnie, że wielkość Kardynała Wyszyńskiego w dużej mierze ukształtowały doświadczenia, jakie stały się udziałem Kościoła w naszej części Europy, w której tysiącletnie chrześcijaństwo zetknęło się ze współczesną odmianą systemu ateistycznego. Nie można chyba mówić o postaci i dziele Prymasa Tysiąclecia bez uwzględnienia tego geopolitycznego kontekstu. Był bowiem Ksiądz Prymas głosem sumienia, słowem prawdy, jasnym promieniem nadziei na przyszłość.