Tokary, to stara wieś drobnej szlachty powstała w XV w., zasiedlona
przez ruskich bojarów Tokarewiczów (Tokarzewskich) herbu Roch, którzy
wkrótce przyjęli nazwisko Tokarskich. W 1553 r. od Jana i Bohusza
Tokarskich kupił Tokary Jan Rawicz-Witanowski. W ręku rodziny Witanowskich
wieś pozostawała przez ponad 200 lat, do 1774 r. Przy wsi powstał
folwark, w XVIII w. własność Józefa i Antoniego Włodków, następnie
kupiony przez Jerzego Matuszewicza. Ośrodek dóbr Matuszewicza znajdował
się w niedalekiej Raśnie koło Wysokiego Litewskiego. Pan Jerzy ufundował
tam klasztor marianów, oddając na jego uposażenie folwark w Tokarach.
Właścicielem Wilanowa i części Tokar aż do 1772 r. była rodzina Krupickich,
następnie - do 1806 r. - Paweł Czyż.
Kościół w Wilanowie pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
ufundował w miejscu zwanym Siemieniec w roku 1527 r. Mikołaj Skirwin-Krupicki.
Przez fundatora i Eliasza Poniatowskiego uposażony został we trzy
włóki we wsi Stołpce. W 1657 r. uposażenie parafii zwiększyło się
o ogród i łąkę o powierzchni czterech morgów. W 1724 r. Antoni Przygrodzki
legował testamentem 150 srebrnych rubli. Przy kościele działało bractwo
Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, trzy razy do roku odbywały
się odpusty: w święto Podwyższenia Krzyża Świętego (14 września),
w dniu św. Antoniego (13 czerwca) i Nawiedzenia Najświętszej Maryi
Panny (31 maja). W 1744 r. staraniem ks. Ignacego Buchowieckiego,
kanonika łuckiego, surrogata janowskiego, kustosza brzeskiego, proboszcza
wysockiego i wilanowskiego, w miejscu starego, zrujnowanego kościoła
wystawiony został drewniany kościół. Zdaniem ks. Macieja Piotrowskiego,
kanonika ołyckiego, proboszcza kościoła wilanowskiego w 1849 r.,
był to od chwili założenia parafii dopiero drugi kościół. Jednak
wobec poważnych zniszczeń, jakie dotknęły te okolice w XVII i XVIII
w. wydaje się to mało prawdopodobne, tym bardziej, że owe drewniane
budowle bez trudu niszczały od zupełnie przypadkowych pożarów.
Parafię katolicką w Tokarach utworzono na początku XIX
w. w miejsce istniejącej do rozbiorów parafii w sąsiednim Wilanowie.
Po powstaniu styczniowym w 1867 r. władze carskie zlikwidowały parafię
tokarską, a kościół rozebrano i przeniesiono do Telatycz, gdzie posłużył
do zbudowania kaplicy prawosławnej na tamtejszym cmentarzu. Nową
świątynię zbudowano dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
W 1922 r. odzyskano dawny budynek kościoła, lecz zbudowano z niego
plebanię w Tokarach. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego został
zbudowany już w Tokarach, staraniem parafian i ks. Mieczysława Kasprowicza
w 1935 r. wg projektu warszawskiego architekta Wincentego Wdowińskiego.
Oryginalna architektura świątyni nawiązuje do drewnianych kościołów
Podkarpacia. Do budowy fundamentu użyto prawdopodobnie kamienia pochodzącego
z dawnego kościoła w Wilanowie. Świadczy o tym wmurowany w fundamenty (
za prezbiterium) kamienny nagrobek Karoliny z Turskich Czarneckiej
z 1828 r. Obok stoi żeliwny nagrobek Bolesława Zalewskiego z 1859
r.
Przy ustalaniu granicy po ostatniej wojnie, folwark wraz
z częścią wsi znalazł się za granicą, a pozostała część miejscowości
znajduje się w Polsce. Na samym skraju północnej części wsi stoi
kościół, który w czasie ostatniej wojny szczęśliwie ocalał, chociaż
parafia zmniejszyła się o tę część, która pozostaje za granicą (obecnie
na obszarze parafii znajduje się 13 miejscowości, ale tylko 385 wiernych
jest wyznania rzymskokatolickiego).
W ostatnich latach okresu międzywojennego i podczas II
wojny światowej proboszczem w Tokarach był ks. Tomasz Lipecki, antropolog
z Warszawy i przeciwnik Piłsudskiego. Po przewrocie majowym w 1926
r. "zesłany" początkowo do Brześcia, gdzie objął posadę prefekta
tamtejszego gimnazjum, a następnie na odległą tokarską parafię. Podczas
okupacji ks. Lipecki był współpracownikiem AK, zajmował się też leczeniem
okolicznej ludności; leczył nawet Niemców, od których zdobywał w
zamian lekarstwa, przekazywane następnie oddziałom leśnym. Podczas
słynnej akcji "Wachlarz" w latach 1942-43 ks. Lipecki mimo, iż nie
należał do AK, był pod pseudonimem "Sawa" dowódcą znajdującej się
w Tokarach placówki-bazy. Wyjeżdżał m.in. w teren dla zbierania informacji
o ruchach Niemców. Baza funkcjonowała w systemie III odcinka "Wachlarza",
którego dowódcą był cichociemny, kpt. "Wania" (Alfred Paczkówski),
dawny uczeń Lipeckiego z gimnazjum w Brześciu. Po niepowodzeniu "
Wachlarza" tokarski Proboszcz utrzymywał w swej wsi placówkę stanowiącą
oparcie dla oddziałów AK działających w pobliskich Lasach Nurzeckich.
Pierwszym powojennym proboszczem Tokar został zamianowany
w 1948 r. ks. Aleksander Kulpeksza, który sprawował tę funkcję do
1958 r. Spośród innych księży pracujących w tej przygranicznej parafii
należy wymienić ks. Ryszarda Deniziaka i ks. Stefana Klichowskiego.
Każdy z wymienionych kapłanów wniósł swój wkład w prace przy remoncie
i utrzymaniu dobrego stanu kościoła i budynków przykościelnych. Budowę
murowanej plebanii rozpoczął i prawie ukończył ks. Witold Wierciński,
który zmarł tragicznie, a dokończeniem i wyposażeniem wnętrza zajął
się proboszcz ks. Jerzy Olszewski. Jego następca ks. Zenon Bobel
pokrył dach kościoła wymieniając gonty na blachę miedzianą. Zmieniło
to nieco styl kościoła. Proboszcz ks. Józef Poskrobko kontynuował
prace remontowe przy kościele parafialnym, obijając go nową szalówką.
Obecny proboszcz ks. Bohdan Sawicki postawił nowe ogrodzenie wokół
kościoła, zbliżone do jego zakopiańskiego stylu.
Pomimo, że parafia jest nieliczna, to z niej wywodzi
się kilka powołań kapłańskich i zakonnych. Obecnie jeden z parafian
przygotowuje się do święceń kapłańskich studiuje teologię u Misjonarzy
Kombonianów.
Pomóż w rozwoju naszego portalu