Iwona Kosztyła: - Pieśni wielkopostne mogą nam przybliżyć Wielki Post i pomóc lepiej go przeżyć?

Ks. Andrzej Widak: - Każda pieśń wraz z tekstem i melodią ma pomagać w przeżywaniu określonej tajemnicy wiary, święta czy okresu liturgicznego. Tym bardziej pieśni, które tradycyjnie nazywamy „wielkopostnymi” czy pasyjnymi. Pieśni pasyjne znajdujące się w naszych śpiewnikach koncentrują się głównie na rozważaniu Męki Pańskiej.

- Które z pieśni należą do najstarszych?

- Pieśni pasyjne można podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa to pieśni związane z Liturgią Wielkiego Tygodnia, a zwłaszcza Wielkiego Piątku. Te pieśni powstawały już w XV w. Możemy tu wymienić pieśń „Krzyżu święty nade wszystko”, która jest tłumaczeniem hymnu „Crux fidelis”. Do drugiej grupy należą pieśni pozaliturgiczne, a wśród nich tzw. pieśni katechetyczne, pieśni godzinkowe (małe godzinki o Męce Pańskiej) czy „historie pasyjne”, które opisują fizyczne cierpienia Jezusa. Można dodać tu także lamenty i plankty, czyli żale Maryi cierpiącej pod krzyżem. Te ostanie włączano do dramatów liturgicznych. Z najstarszych należy wymienić pieśń z XIV w. „Jezus Chrystus Bóg Człowiek”, zwaną Godzinkami o Męce Pańskiej. Z XV w. na czoło wysuwa się „Żołtarz Jezusów”, czyli piętnaście rozmyślań o Bożym umęczeniu. W naszych śpiewnikach znajdziemy ją pod tytułem „Jezusa Judasz przedał”. Przyjmuje się, że powstała w 1488 r., a tekst i melodia zostały ułożone przez Władysława z Gielniowa, bernardyna, znanego warszawskiego kaznodzieję. Z XV w. mamy również pieśni: „Chwała, sława, wszelka cześć”; „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”.

- Jakie śpiewy charakteryzują pierwszą część Wielkiego Postu, związanego z pokutą i nawróceniem?

- Okres wielkiego Postu dzieli się na dwa podokresy: pokuty oraz rozważania Męki Pańskiej. W pierwszym okresie dominuje tematyka nawrócenia i przyjęcia chrztu lub też odnowienia jego przyrzeczeń. Należy zwrócić uwagę, że repertuar tego okresu jest dość skromny i jest potrzeba tworzenia nowych pieśni. Wśród pieśni możemy wymienić: „Bliskie jest królestwo Boże”, „Do Ciebie Panie”, „Przepuść Panie, przepuść ludowi swojemu”, „Wstań, który śpisz i powstań z martwych”, „Wstanę i pójdę do mojego Ojca”. Często do repertuaru włącza się pieśni o Sercu Pana Jezusa, który cierpi za nasze grzechy. Wiele z nich pośrednio mówi o męce Chrystusa i cierpieniu za nasze grzechy. Do repertuaru włączono niektóre hymny wielkopostne, jak „Dałeś nam przykład o Jezu”, „Padnijmy twarzą na ziemię”, „Zmiłuj się Stwórco”.

- Nie możemy zapomnieć o Gorzkich żalach czy Drodze Krzyżowej…

- Gorzkie żale to popularne w Polsce nabożeństwo pasyjne. Powstanie Gorzkich żali łączy się historią Bractwa św. Rocha przy kościele Świętego Krzyża w Warszawie, w którym po raz pierwszy w 1698 r. odprawiono nabożeństwo pasyjne stanowiące pierwowzór dzisiejszych Gorzkich żali. Pierwszy tekst słowny został wydany w 1707 r., a nosił tytuł: „Snopek mirry z Ogrodu Getsemańskiego”, albo żałosne „Gorzkiej Męki Syna Bożego”. Gorzkie żale zostały oparte na dawnej jutrzni brewiarzowej, zawierając ślady misterium pasyjnego z wykorzystaniem istniejących pieśni pasyjnych. Melodyka nabożeństwa nie uległa zasadniczej zmianie, a poetyckie teksty o Męce Pańskiej sprawiają, że Gorzkie żale są do dziś wiodącym nabożeństwem wielkopostnym. Również nabożeństwu Drogi Krzyżowej towarzyszą różnego rodzaju śpiewy, odpowiadające tematycznie poszczególnym stacjom. Nam najbardziej znana jest pieśń „Rozmyślajmy dziś wierni chrześcijanie”.