W grudniu

W marcu przylatują zięby

każda nie większa od wróbla

w maju mignie wilga jak w niebieskim fartuszku dziewczynka

w październiku czernieją szpaki

w grudniu kocha

podaje nam ręce

na śmierć grzecznie ubrana choinka

(Ks. J. Twardowski, "Sześć pór roku")

Niedawno, bo w dniach 13-15 listopada ub. r., odbyła się w Szczecinie I Ogólnopolska Konferencja "Wokół twórczości ks. Jana Twardowskiego", zorganizowana przez Koło Naukowe Literaturoznawców oraz Zakład Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Szczecińskiego, pod kierownictwem prof. dr. hab. Andrzeja Sulikowskiego. Było to trzecie Szczecińskie Spotkanie Studenckie. Ta cenna inicjatywa prof. A. Sulikowskiego warta jest odnotowania w formie komunikatu chociażby (wszystkie referaty mają być opublikowane w oddzielnym tomie) z uwagi na temat, czyli na osobę i twórczość ks. Jana Twardowskiego, tak silnie związanego ze środowiskiem szczecińskim. Wszystkim miłośnikom talentu Księdza Jana od Biedronki chciałabym przypomnieć, że ks. Twardowski w latach 1985-93 był trzykrotnie w Szczecinie na spotkaniach autorskich, tu odbyły się promocje trzech jego książek, wydanych przez szczecińską Oficynę Literacką "Barbara", oraz wystawy jego wierszy i fotografii. O związkach ks. Jana ze środowiskiem szczecińskim i wielu spotkaniach z Poetą, nawet bez jego udziału, oraz innych inicjatywach literackich miałam okazję (jako gość honorowy wspomnianej konferencji) powiedzieć w wystąpieniu zatytułowanym Ks. Jan Twardowski w Wydawnictwie "Barbara". Korespondencja z "wnuczką" z lat 1985-2001.

Wyjątkowym bowiem zjawiskiem pozostaje poezja ks. Jana Twardowskiego. Sam autor, odporny na literackie mody i prądy, zadebiutował jeszcze przed wojną, w 1937 r., tomikiem Śmierć Andersena, kolejny zbiór wierszy wydał dopiero w 1959 r. u Księży Pallotynów w Poznaniu. Obecnie możemy odnotować ponad sto tytułów jego książek, a wiele z nich jest tłumaczonych na różne języki, na całym świecie. Od pewnego czasu mówi się o "zjawisku Twardowskiego" - nakłady książek znacznie przekraczają już ponad dwa miliony egzemplarzy! Ks. Twardowski nieustannie dziwi się swojej popularności, mówi, że pomaga mu Anioł Stróż. O tym, że twórczość ks. Jana ze wszech miar zasługuje na poświęcenie jej ogólnopolskiej konferencji, nie muszę chyba nikogo, kto zetknął się choć raz z tym fenomenem, przekonywać.

Referentami byli młodzi ludzie - studenci, magistrzy i doktorzy - głównie poloniści, ale także alumn z Wyższego Seminarium Duchownego w Łodzi i studenci z Koła Naukowego Dendrologów - wszyscy zajmujący się w swoich badaniach naukowych twórczością ks. Twardowskiego bądź nią zafascynowani od dawna. Przybyli z wielu ośrodków uniwersyteckich z całego kraju - od Krakowa i Rzeszowa po Gdańsk, a także z Uniwersytetu Europejskiego Viadrina z Frankfurtu nad Odrą. Wygłoszono 26 referatów. Część referentów skupiła się wyłącznie na twórczości ks. Twardowskiego, np. analizowano tylko jeden wiersz (Spieszmy się kochać, Trudno) bądź interpretowano konkretny tomik, np. najnowszy Przeźroczystość ( referat dr. Andrzeja Skrendo z US: Konstrukcja przeźroczystości. O poezji ks. Jana Twardowskiego). Mgr Rafał Sulikowski (UJ) w swoim referacie Poezja Jana Twardowskiego wobec poetyki Tadeusza Różewicza analizował dwie odmienne drogi twórcze, którymi podążają obaj twórcy. Natomiast siostra mgr Agata Przybylska (UJ) w referacie Pomosty wiary mówiła nie zwykle interesująco o analogiach w ujmowaniu wiary przez poezję Jana Twardowskiego i Karola Wojtyły.

Przestrzeń sakralną w poezji ks. Jana Twardowskiego i ks. Janusza Stanisława Pasierba porównywał dr Wojciech Kudyba z Nowego Sącza; różnice - jak mówił autor monografii ks. Pasierba (na ukończeniu) - wynikają z różnej wrażliwości obu Poetów. Obaj kultywują wspomnienia domu rodzinnego (obaj celibatariusze!), przyjęli postawę pokory wobec świata, obaj proponują poznanie Boga poprzez spotkania z drugim człowiekiem. Z kolei kleryk Jarosław Maćkiewicz (WSD Łódź) w referacie Zbigniew Herbert i ks. Jan Twardowski wobec wartości religijnych. Refleksja etyczno-teologiczna zauważa, że pozornie wydaje się, że wszystko ich dzieli. Ale przywołuje wiersz Herberta Brewiarz (z ostatniego tomu Epilog burzy), w którym autor stawia pytanie o życie pozaziemskie, czy będzie tak szczęśliwe, jak "na kolanach babci"? I nagle Herbert - agnostyk, wątpiący "Pan Cogito" ukazuje nam się z innej strony. Wystąpienie kleryka Jarosława było zaproszeniem do pogłębienia badań nad twórczością obu Poetów.

Z kolei chciałabym zauważyć trzy spośród wielu przedstawionych referatów, dotyczące jednego kręgu zagadnień, a mianowicie poświęcone przekładom twórczości ks. Twardowskiego na język niemiecki. Bardzo szczegółowo problemem zajął się mgr Piotr Sulikowski (germanista z US), który omówił Zagadnienie błędu przekładowego w tłumaczeniach na niemiecki w tomie "Gott fleht um Liebe" ("Bóg prosi o miłość") . Joanna Szczerba i mgr Przemysław Chojnowski (z Collegium Polonicum na Uniwersytecie Europejskim Viadrina, Frankfurt nad Odrą) zajęli się fenomenem poezji Twardowskiego na gruncie niemieckojęzycznym. Autorka pierwszego referatu zatytułowanego Wiersze ks. Twardowskiego w antologiach Karla Dedeciusa omawiała głównie antologię Glaube, Hoffnung, Liebe (Wiara, nadzieja, miłość. Polska liryka kapłańska po roku 1946), ale także kilka innych zbiorów tego wielce zasłużonego tłumacza. Drugi referat Niemieckie tomy wierszy ks. Jana Twardowskiego poświęcony był tłumaczeniom wierszy ks. Twardowskiego oraz ich recepcji na niemieckim obszarze językowym. Przemysław Chojnowski oparł badanie na tezie, że w języku niemieckim nie istnieje poezja religijna, która w swym charakterze zbliżona byłaby do liryki ks. Twardowskiego. Potwierdziła to rozmowa referenta z Karlem Dedeciusem. Należy w tym miejscu przypomnieć, że wiersze ks. Jana dość szybko trafiły do niemieckojęzycznego czytelnika, a to dzięki przekładom Szwajcara dra Alfreda Loepfe. W 1973 r. ukazał się tom Ich bitte um Prosa (Proszę o prozę), będący przekładem Znaków ufności z 1970 r.

Na tej konferencji nie mogło zabraknąć referatów z tematyką przyrodniczą; zaprezentowali ją studenci - z Uniwersytetu Szczecińskiego ( z Koła Naukowego Dendrologów): Edukacja ekologiczna w poezji ks. J. Twardowskiego i z Uniwersytetu Opolskiego Osobliwe widzenie świata, czyli owadzie skojarzenia ks. Twardowskiego. Bowiem, jak pisze Andrzej Sulikowski w posłowiu do tomiku Nie bój się kochać, "w wierszach Twardowskiego pełno zwierząt. Tuż obok skromne, samoistne rośliny: trawy, krzewy, mniej czy bardziej dostojne drzewa. Woda płynie czysta i skromna, zimą zaś pada śnieg, dla kogoś, kto kocha - nawet różowy. Dopiero w tej przestrzeni żyje człowiek, z sercem niespokojnym, szukającym najczęściej po omacku. Ale nawet w największą samotność wchodzą u Twardowskiego wysłannicy wyższej rzeczywistości, pocieszyciele. Czasem są to aniołowie, najczęściej zaś rzeczy drobne, nieoczekiwane: łza spływająca po policzku lub tylko pierwsze krople deszczu; pianie koguta albo księżyc w pełni, choć już nad ranem, albo w lipcu - spóźnione kukanie".

Dzięki szczecińskiej konferencji stosunkowo liczni uczestnicy spotkań (choć zabrakło mi przedstawicieli z AWSD w Szczecinie) mogli obcować z fenomenem, jakim niewątpliwie jest twórczość ks. Jana Twardowskiego - poezja i proza dla dorosłych i dla dzieci. Autor całą swoją twórczością zdaje się mówić, że "wszystkie drogi prowadzą do Boga" i zachęca nas do tej wędrówki...

Rozmyślania wujka po świętach

Święta, święta i po świętach

nikt już o nich nie pamięta.

Zjadłem placki, zjadłem babki,

całowałem ciocię w łapki.

Zjadłem wilię, zjadłem barszczyk

i już jestem o rok starszy,

po śledziku i sardynce

w pustym miejscu po choince.

(Ks. J. Twardowski, "Kasztan dla milionera")

* * *

Starzy ludzie

Nie lubią proszków

przy aspirynie się krzywią

czekają na miłość i dobroć

powrót ojca i matki

tak jak w dzieciństwie

wszystkiemu się dziwią

cieszą się gwiazdką choinką

zimą tęsknią do wiosny

Starzy - są to dzieci które za szybko urosły

(Ks. J. Twardowski, "Miłość za Bóg zapłać")