Karol Wojtyła, jak przystało na najlepszego ucznia w klasie, ze wszystkich przedmiotów pierwszy napisał egzamin maturalny, ale oddał pracę jako ostatni, żeby nie deprymować kolegów – mówi w rozmowie z KAI Eugeniusz Mróz, ostatni żyjący kolega gimnazjalny papieża Jana Pawła II. 14 maja mija 75 lat od dnia, kiedy Karol Wojtyła zdał celująco maturę w Państwowym Gimnazjum im. Marcina Wadowity w Wadowicach. Na balu maturalnym, zwanym wówczas komersem, Lolek kilka razy zatańczył, po czym szybko się ulotnił nawet nie próbując wina.

KAI: Panie Eugeniuszu, czy pamięta Pan tamtą maturę sprzed 75 lat?

Eugeniusz Mróz: Oczywiście. Już 12 kwietnia zakończyliśmy zajęcia szkolne, aby mieć czas na przygotowanie do matury, która rozpoczynała się 25 kwietnia egzaminami pisemnymi. Pisemny zdawało się z trzech przedmiotów. Były dwa warianty do wyboru. Można było zdawać z polskiego lub historii oraz z dwóch języków obcych, albo z polskiego lub historii, jednego języka obcego i matematyki. Ja wybrałem historię, grekę i niemiecki.

KAI: A co wybrał Lolek?

- Pisemny zdawał z polskiego, łaciny i greki. Budził wśród nas podziw, że tak doskonale opanował ten trudny język. Potrafił recytować na pamięć duże fragmenty „Iliady” Homera. Lolek przeszedł maturę pisemną jak burza, z wszystkich przedmiotów uzyskał wynik bardzo dobry i został zwolniony z egzaminów ustnych z jednym tylko wyjątkiem. Ustny zdawało się z czterech przedmiotów: z polskiego lub historii, dwóch języków obcych i matematyki. Istniał wówczas przepis mówiący, że jeśli uczeń z wszystkich przedmiotów uzyska ocenę bardzo dobrą, to jest zwolniony z egzaminów ustnych, ale musi zdać jeden język obcy. Lolek wybrał niemiecki, który zdał 14 maja 1938 r. , nie muszę chyba mówić z jaką oceną. Ja maturę zdałem dzień później.

KAI: Czy pamięta Pan jak się zachowywał Lolek?

KAI: A czy Lolek na maturze dawał ściągać?

- On uznawał to za niemoralne. Nawet jednak gdyby chciał pomóc, nie byłoby to możliwe. Na maturze każdy uczeń był odizolowany. Profesorowie wędrowali między ławkami i zachowywali wielką czujność. Panował jednak przyjazny klimat. Na ustnym profesorowie nawet trochę nam pomagali.

Muszę powiedzieć, że w tamtym czasie obowiązywała większa dyscyplina, która rozciągała się poza szkołę. Profesorowie mieli dyżury na ulicach Wadowic bacząc, żeby nikt z nas się nie wałęsał po godzinie 21. Pełnili także dyżury w kinach. Profesorowie mówili nam na lekcjach, na który film możemy pójść, a na który nie.

KAI: No, a po maturze były słynne kremówki, które tak sympatycznie zareklamował Papież podczas niezapomnianej gawędy na rynku w Wadowicach w 1999 r.

- Tak, poszliśmy do cukierni Hagenhubera, niedaleko szkoły. To miejsce było nam dobrze znane, bo urządzaliśmy tam konkursy w jedzeniu kremówek, bez popicia. Kto zjadł najmniej, płacił za ciastka. Rekordzista, Wilhelm Mosurski z Kalwarii Zebrzydowskiej, zjadł ich szesnaście. Karol Wojtyła też osiągnął bardzo dobry wynik – 12, dlatego tak się śmiał, kiedy wspominał tamte wyczyny na rynku w Wadowicach i dziwił się, jak żeśmy wytrzymali te kremówki po maturze.

KAI: Ale na kremówkach nie skończyło się wasze fetowanie matury?

- W najlepszej restauracji wadowickiej – Wysogląda, przy ul. 1 Maja, mieliśmy tzw. komers. Grała orkiestra i była biesiada z winem. Ku naszej radości zaproszono też 22 absolwentki z Prywatnego Gimnazjum im. Michaliny Mościckiej. One zawsze traktowały nas z wyższością, zupełnie się nami nie interesowały, bo oglądały się za przystojnymi oficerami stacjonującymi w Wadowicach.

Wśród tych dziewczyn były trzy piękne gracje, partnerki sceniczne Karola Wojtyły: Kazia Żakówna, Danka Pukłówna i Halina Królikiewiczówna, córka dyrektora naszej szkoły. Kazia, urocza szatynka, zagrała Barbarę Radzwiłłównę w sztuce „Zygmunt August” z Karolem w roli tytułowej. On na jej cześć napisał poemat, który jednak zginął.

Lolek potańczył trochę z dziewczynami, po czym szybko się ulotnił. Krążyły pogłoski, że chodził na kurs tańca.

KAI: A pamięta Pan wasze pożegnanie ze szkołą?

- Naszą „budę” pożegnaliśmy 27 maja. Woźny, jak się wówczas mówiło, tercjan, Jan Dudek, ręcznym dzwonkiem dał nam do zrozumienia, że pora opuścić szkolne mury. Zgodnie ze zwyczajem jeden z uczniów miał wygłosić okolicznościowe podziękowanie dla nauczycieli. Tym uczniem nie mógł być nikt inny jak prymus Karol Wojtyła. W pięknych słowach podziękował za prace nad naszymi „młodymi umysłami” i zapewnił, że wskazaniami naszych profesorów będziemy się kierowali także w dalszym życiu. Słowa dotrzymaliśmy. Byliśmy rocznikiem „Kolumbów”. Z 42 ówczesnych absolwentów aż 10 oddało swe życie za ojczyznę podczas drugiej wojny światowej. Była to największa danina krwi ze wszystkich roczników gimnazjum wadowickiego.

Nasi profesorowie też dali przykład męstwa. W czasie okupacji prowadzili tajne nauczanie, dzięki czemu siedemdziesięciu młodych ludzi zdobyło średnie wykształcenie. Profesorowie Jan Borowiec i Jan Sarnicki walczyli w kampanii wrześniowej. Nasz wychowawca, prof. Mirosław Moroz, został uwięziony przez Sowietów w Kozielsku, a następnie zamordowany w Katyniu. List jego 10-letniej córeczki Alinki wrócił z adnotacją: „nie doręczony”, bo jego adresat już nie żył.

KAI: Różnie potoczyły się wasze losy, ale zawsze mieliście poczucie wspólnoty i spotykaliście się w rocznice matury.

- Po raz pierwszy miało to miejsce w 1948 r., w 10. rocznicę matury. Do „budy” nas nie wpuszczono, mimo że zjechaliśmy się z daleka. Karol Wojtyła, jako młody ksiądz, właśnie wrócił ze studiów rzymskich i odprawił dla nas Mszę. Woźna wpuściła nas tylnym wejściem i na progu gabinetu dyrektora zostawiliśmy list ze słowami: „Kochana budo, jesteśmy ci zawsze wierni”. Potem spotykaliśmy się w okrągłe rocznice matury, także u biskupa, a następnie arcybiskupa Wojtyły.

KAI: Trudno wam było chyba wierzyć w to, że te spotkania będą kontynuowane, kiedy wasz Wielki Kolega zamieszkał w Watykanie.

- A jednak tak się stało. Podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny, w Wadowicach, Ojciec Święty wymknął się spod opieki ochrony, by spotkać się z nami na tyłach budynku parafialnego. Wręczyliśmy mu bukiet biało-czerwonych kwiatów. Każdego z nas przytulił do piersi, łzy błysnęły mu w oczach. Zaprosił nas do Watykanu słowami: „Przyjedźcie do mnie, zapewniam wam wikt i kwaterunek”. Dwukrotnie gościliśmy w Watykanie i dwukrotnie w położonej nad jeziorem Albano letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo. Podczas pierwszej wizyty w pałacu apostolskim żartował, że dzięki nam może jeść tort orzechowy, bo siostry mu nie pozwalają. W czasie wszystkich pielgrzymek Jana Pawła II do ojczystego kraju, mimo bardzo napiętego programu, zawsze znalazł czas dla nas, kolegów z wadowickiego gimnazjum.

Ostatnie spotkanie z Janem Pawłem II, w uszczuplonym gronie koleżanek i kolegów rówieśników, miało miejsce w 2002 r. po Mszy św. na krakowskich Błoniach - w jego dawnej rezydencji przy ul. Franciszkańskiej 3.

Ojciec Święty siedział na wózku inwalidzkim. Nie było już tego radosnego nastroju, nie śpiewaliśmy jak na poprzednich spotkaniach ulubionych piosenek młodości - harcerskich, góralskich, a ja nie przygrywałem na harmonijce. Na zakończenie spotkania zapytałem: „Ojcze Święty, w przyszłym roku, w 2003, będzie 65. rocznica naszej wadowickiej matury. Byłoby nam bardzo miło spotkać się z Tobą w Wadowicach, w Krakowie czy u Ciebie w Watykanie”. Przez chwilę zadumał się, a potem powiedział: „Zobaczymy, jak Bóg da”.

KAI: Szkoła zawsze powracała w waszych wspomnieniach?

- Tak. W 1997 r. w czasie spotkania w zakopiańskiej „Księżówce” Jan Paweł II westchnął: „Chciałbym jeszcze raz zobaczyć i przeczytać słowa widniejące w westybulu naszego gimnazjum”. W odpowiedzi wyrecytowaliśmy chórem dwuwiersz poety rzymskiego Albiusa Tibullusa: Casta placent superis: pura cum veste venite et manibus puris sumite fontis aquam.

KAI: Wadowiczanie interpretowali tę sentencję w swoisty sposób: Ciasta, placek, zupę, ryż będzie jadł ten, kto będzie miał księdza w rodzinie.

- Dla nas te słowa pogańskiego poety były vademecum, drogowskazem na całe życie. Oznaczają bowiem: „To, co czyste, podoba się Najwyższem, przychodźcie w szacie czystej i rękoma czystymi czerpcie wodę ze źródła”.

Wychowani zostaliśmy na kulturze klasycznej, otrzymaliśmy gruntowne wykształcenie i to, co wynieśliśmy ze szkoły, zostało w nas na całe życie.

Rozmawiał Grzegorz Polak