Klimat

Ten jeden z liczących się już w kraju festiwali muzyki dawnej swoją renomę wypracował bardzo szybko, zaledwie przez trzy lata. Stało się tak dzięki poznańskiej orkiestrze muzyki dawnej „Arte dei Suonatori”, która do Paradyża co roku zaprasza artystów światowej klasy, a także dzięki niezwykłemu klimatowi kościoła w Paradyżu. Muzyka płynie tu nie tylko wprost do serc słuchaczy, ale i corocznie jest utrwalana przez zaprzyjaźnioną redakcję Radia Merkury z Poznania, która nagrywa wszystkie festiwalowe koncerty, a niektóre z nich umieszcza na stronie internetowej festiwalu (www.muzykawraju.pl). W tym roku w Paradyżu pojawiła się też telewizja. „Monika Góralska ze swoją ekipą towarzyszyła nam, przygotowując materiał do filmu o orkiestrze «Arte dei Suonatori», naszym festiwalu, Paradyżu i o słuchaczach. Film ten wyemituje Program 2 TVP, a ostatni festiwalowy koncert był nagrywany przez TVP Kultura” - mówi Cezary Zych, współdyrektor festiwalu „Muzyka w Raju”. Tradycyjnie festiwalowi towarzyszy plener malarski, na który corocznie przybywają polscy artyści. „Można więc w tym czasie w Paradyżu usłyszeć melodie znanych mistrzów baroku, a także podpatrzyć warsztat powstających na sztalugach pejzaży” - mówi ks. Ryszard Tomczak, rektor WSD w Paradyżu, drugi ze współdyrektorów festiwalu.
Po raz pierwszy w tym roku paradyski kościół wypełnił także śpiew. Pieśni wieków średnich, barokowe lamentacje przywoływały pamięć o dawnych czasach, także o Cystersach, którzy w pierwszej połowie XIII wieku zamieszkali w Paradyżu.

Lament

Tegoroczny festiwal miał swój przewodni temat. Był nim lament. Cezary Zych tak wyjaśnia ten wybór: „Jeśli chce się w swoim dziele zamknąć uczucie, trzeba je najpierw przeżyć, a w najgorszym wypadku poznać. Wierzę, że odnajdę je we wspaniałych, poruszających, współczujących i pocieszających barokowych lamentach. Czy opłakuje się czyjąś śmierć, czy nieszczęśliwą miłość, czy los, który każe opuścić rodzinną ziemię, lament jest krzykiem rozpaczy, ale i próbą pogodzenia się z czasem, który ma tę dziwną właściwość, że w chwilach radości pędzi jak oszalały, a w chwilach nieszczęścia porusza się bez żadnego pośpiechu. Dlatego barokowy lament jest jednocześnie gorzki i słodki, dlatego mieści w sobie bunt i pokorę, dlatego zmusza do płaczu i jednocześnie ociera łzy, dlatego każe pamiętać i zapominać. Trudno nie uwierzyć w magiczną moc muzyki. Magia i moc lamentu - to temat tegorocznej «Muzyki w Raju»”. Takie też był wszystkie koncerty festiwalowych dni - bogate w treści, przepełnione uczuciami, pokazujące pasję i kunszt tak ich twórców, jak i wykonawców.
Lament znany jest od dawien dawna. Z czasem przyjął bardziej ustrukturalizowaną formę w literaturze, zwaną trenem. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywaniu jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano już w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go przede wszystkim Jan Kochanowski. Jednymi z najbardziej znanych w Polsce lamentów są Lament świętokrzyski (Stała Matka Boleściwa) oraz Gorzkie żale. Lamet, zanim stał się formą artystyczną, był po prostu pieśnią pogrzebową. „Lamento jest szczególnym przykładem formy czy raczej - gatunku, doznającego najbardziej spektakularnego rozwoju w dobie humanizmu, manieryzmu, a potem - baroku, kiedy sztuka koncentrowała się na swobodnym przekazywaniu ludzkich emocji, zwłaszcza tych o wysokiej amplitudzie przebiegu. Te dawały się bowiem wyjątkowo łatwo uchwycić, wyabstrahować ze świata ludzkich doznań, ująć w dźwięki. (…) Ten rodzaj muzyki o głębokiej podbudowie psychologicznej nie przypadkiem osiągnął swoje apogeum w baroku, epoce nastawionej na penetrację «namiętności duszy» (by przywołać tytuł traktatu Kartezjusza), a stracił swą siłę inspirującą w okresie klasycyzmu. Wyrażane w nim emocje ekstremalne (…) nie współgrały z racjonalistycznym nastawieniem nowej epoki” - pisze Ewa Obniska we wstępie do tegorocznej edycji „Muzyki w Raju”.

Artyści

Sztuki przekazania melomanom bogactwa barakowych lamentów podjęła się znana już w Paradyżu orkiestra „Arte dei Suonatori”, zapraszając w tym roku do współpracy francuski zespół „Les Musiciens de Monsieur Croche”, o którym mówi się, że poszukuje muzycznego ducha muzyki francuskiej, na którego składają się klarowność, elegancja i naturalność. Festiwal w Paradyżu swój klimat zdobywa zwłaszcza dzięki artystycznym osobowościom poszczególnych wykonawców. O każdym z nich można by wiele napisać, gdyż gra na dawnych instrumentach jest nie tylko ich pracą, ale i ich fascynacją. Andreas Arend podróżuje po całej Europie ze swoją teorbą, która za sprawą niezwykle długiego gryfu nieraz sprawiała mu trudności. Przepiękne pieśni średniowieczne z towarzyszeniem harfy i liry korbowej wykonała Agnieszka Budzińska, która w 1997 r. wyjechała z Polski do Bazylei, gdzie uczyła się śpiewu w tamtejszej Schola Cantorum. Warto wspomnieć też o innej śpiewaczce zaproszonej do Paradyża - Marii Keohane ze Szwecji. Potrafi ona śpiewać w stylu każdej epoki: od baroku do współczesności, czego małą próbkę dała w Paradyżu. Wykonała m.in. kantatę Agrippina condotta a morire Georga Friedricha Haendla. Znany już dobrze paradyskim melomanom jest Alexis Kossenko, o którym znajomi mówią, że z powołania jest flecistą. To właśnie on prowadzi zespół „Les Musiciens de Monsieur Croche”, a przymierza się wraz z zespołem „Arte dei Suonatori” do nagrania koncertów fletowych Carla Philippa Emanuela Bacha. Martin Gester, Sebastian d’Herin, Allen Rasmussen - klawesyniści i Aline Zylberajch - klawesynistka to artyści, których kunsztu na festiwalu muzyki dawnej nie sposób przecenić. Pochodzą z różnych krajów i kończyli różne szkoły, jednak muzyka przez nich wykonywana jednako porywa serca słuchaczy. Nowością w tym roku jest trąbka, która po raz pierwszy zabrzmiała w Paradyżu za sprawą Pierre Torwalda.

***

Przez dwa tygodnie w Paradyżu panował taki ruch, jaki rzadko zdarza się w ciągu roku akademickiego. Orkiestra, soliści, malarze, radio, telewizja, kuchnia, klerycy, obsługa techniczna - kilkadziesiąt osób z różnych środowisk, posługujący się różnymi językami, mający zupełnie inne zadania do spełnienia. Wszystkie wykonywane przez nich prace: strojenie instrumentów, próby, porządkowanie kościoła, korytarzy i sal, pieczenie serników, malowanie obrazów, nagrywanie koncertów, ustawiania świateł i mikrofonów, robienie zdjęć przenikała muzyka, która niewątpliwie w tych dniach stanowiła centrum zainteresowania, spiritus movens całego przedsięwzięcia, zwanego „Muzyką w Raju”.