W obliczu śmierci Ojca Świętego jakże szczególnie wybrzmiewa ostatnia Jego książka - Pamięć i tożsamość, stanowiąca niejako kwintesencję zamyśleń Papieża nad życiem człowieka osadzonego w określonym narodzie, kulturze, systemie społeczno-politycznym, człowieka, którego życie skierowane jest przecież bezpośrednio ku Bogu. Książka zawiera niezwykłe przesłanie Jana Pawła II do ludzi, może szczególnie do człowieka w Europie - nie tylko do Polaka. Jej treść stanowi wspaniały wykład filozofii chrześcijańskiej, bazującej na filozofii greckiej. W czasach, gdy u wielu rozchwiały się systemy wartości, kiedy ludzie gubią się w tym, co jest dobre, a co złe, Papież porządkuje ludzką myśl w świetle podstawowych zasad naszej wiary.
O treści książki wiele powiedzą już same tytuły jej rozdziałów: Miara wyznaczona złu - Ojciec Święty mówi tu o koegzystencji dobra i zła, ideologiach zła, granicach zła w dziejach Europy i o tajemnicy Odkupienia; Wolność i odpowiedzialność - ulubiony temat Jana Pawła II od wielu lat, dotyczący sprawy właściwego używania wolności, czyli wolności dla miłości; Myśląc Ojczyzna... - Ojciec Święty analizuje tu pojęcia patriotyzmu, narodu, historii i kultury, co dla nas jest bardzo ważne dzisiaj, gdyż jesteśmy świadkami rozmycia tych pojęć, a wielu ludzi boi się mówić o miłości do swojego narodu z obawy przed posądzeniem o ksenofobię, umysłową ciasnotę czy antysemityzm; Myśląc Europa... - do przeczytania rozważań Ojca Świętego na ten temat nie trzeba dziś chyba nikogo zachęcać; Demokracja. Możliwości i zagrożenia - analiza hasła, którym ostatnio wszyscy posługują się jak wytrychem, a które w praktyce okazuje się często zwyczajnym totalitaryzmem.
Zakończenie książki stanowi tekst zatytułowany „Ktoś prowadził tę kulę...”, dotyczący zamachu z 13 maja 1981 r. Ojciec Święty pisze, że obecności zła towarzyszy jednak zawsze obecność dobra, którego moc jest większa.
Jest to książka, którą w jakimś sensie możemy nazwać także katechizmem dla chrześcijanina. Chrześcijanin to człowiek, który żyje treściami ewangelicznymi, ale ten chrześcijanin osadzony jest przecież w kulturze, tak ważnej dla Europy dzisiaj. Ojciec Święty występuje tu nie tylko jako najwyższy pasterz Kościoła i jego nauczyciel, ale jako niezwykły humanista, łączący przesłanki filozoficzne z teologicznymi, by ukazać niezwykłe światła, które niesie w sobie chrześcijaństwo. Jest to oferta Kościoła dla Europy i dla całego świata. Ta niewielka książka jest streszczeniem niektórych myśli, które Ojciec Święty zawarł w encyklikach Redemptor hominis czy Veritatis splendor i innych. Jest to także pokazanie od strony literackiej tego swoistego continuum Soboru Watykańskiego II. Jestem pełen podziwu, że na tak niewielu stronicach udało się Ojcu Świętemu pomieścić niezwykłe snopy światła, rzucające Boży blask na myśl człowieka XXI już wieku.
Jeżeli Ojciec Święty Jan Paweł II teraz daje nam do rąk swoją książkę, opracowywaną przez lata, to powinien to być dla nas znak, byśmy się głęboko nad tym wszystkim, co ona zawiera, zastanowili. My, katolicy, nie możemy dopuścić do zatarcia znaczenia pojęć zasadniczych. Do tego obliguje nas pamięć naszej historii, pamięć o ofierze naszych przodków, a także tożsamość dzieci nie tylko swoich narodów, ale dzieci Bożej światłości.