Kontekst zapisów katechizmowych jest dobrą ramą, w której można osadzić pytanie o wychowanie i o funkcję wychowawczą rodziny w kontekście norm prawa kanonicznego. Mniej jest istotne pytanie, o jakiego typu rodzinę chodzi: czy jest to rodzina szczątkowa (jeden rodzic, jedno dziecko), czy jest to rodzina pełna, chociaż tzw. mała, więc dwupokoleniowa - rodzice i dzieci, czy jest to rodzina wielka - kilkupokoleniowa. Nie ma żadnej wątpliwości, że każda z tych społeczności, z tych wspólnot rodzinnych pełni swoją funkcję wychowawczą i to należy do najbardziej istotnych zadań tej rodziny. Im bardziej rozbudowana rodzina, tym też to oddziaływanie wychowawcze jest zwielokrotnione. Często nakłada się na siebie, bo np.: w rodzinie trzypokoleniowej istnieje relacja dziadków do rodziców, relacja rodziców do dzieci, a dzieci z kolei są wychowawcami jako rodzice własnych dzieci. Mówi się tu o funkcji wychowawczej. Pojawia się pytanie, nad którym warto się na chwilę zatrzymać: chodzi o pojęcie wychowania. To pojęcie stosujemy często jako rzecz oczywistą. W innym kontekście niż wychowanie stosujemy termin „formacja”. Mówimy o formacji tym bardziej, że zarówno w Katechizmie, jak i w Kodeksie to słowo jest wielokrotnie przywoływane. Mówimy o formacji zakonnej, o formacji prezbiterów, o formacji seminaryjnej. Formacja zawsze jest kształceniem, czy kształtowaniem postaw w jakimś aspekcie. Formacja jest na określonym ściśle obszarze. Jest to wdrażanie kogoś do ściśle określonych, zamierzonych wcześniej postaw. Przygotowanie go, czy nauczenie do pewnych zachowań, danie mu pewnej sprawności. Edukacja natomiast w języku polskim przyjęła znaczenie nauczania: ktoś edukuje kogoś. Ten ktoś jest edukowany, jest to nauczanie kogoś, ale najbardziej nam się to kojarzy, czy sytuuje w płaszczyźnie formacji intelektualnej, przekazywania wiedzy. Kształcenie z kolei jest pojęciem bardzo bliskim edukacji, a jednak nieco szerszym, ponieważ może być również edukacja wtedy, gdy jest kształceniem kogoś, ale może być samokształceniem - ktoś się kształci, ktoś się czegoś uczy, ktoś kształtuje siebie. Etymologicznie jest to bardzo bliskie formacji, aczkolwiek język polski sytuuje to na nieco odrębnych obszarach. Z kolei polski termin „wychowanie” jest najbliższy łacińskiemu terminowi educacio. Paradoks: polskie „edukacja” niekoniecznie znaczy to samo, co polskie „wychowanie”. Educacio oznacza coś więcej. Są tutaj bowiem przynajmniej cztery następujące aspekty:
Po pierwsze, wychowanie jest zawsze relacją społeczną, relacją międzyludzką i oznaczać musi to, że oba podmioty tej relacji muszą spełniać pewne warunki. Po jednej stronie tej relacji jest mistrz, po drugiej stronie wychowanek lub wychowankowie. A więc jest to relacja społeczna, która wiąże ludzi na długi czas. To nie jest jednorazowy akt. Jest to długi czas wspólnie przeżywanych spraw, wspólnie prowadzonych zadań.
Po drugie, wychowanie wskazuje na jakość osób. Gdy mówimy o mistrzu, to trzeba postawić zasadę: czy mistrz, a więc wychowawca, ten, który prowadzi wychowanie, rodzic, musi już być sam na tym poziomie dojrzałości, do którego chce doprowadzić swojego wychowanka? Jest to rzecz niebagatelna. Musimy uważać, aby nie było sytuacji, gdzie „ślepy prowadzi kulawego”. Jeżeli ktoś jest rodzicem, wychowawcą, a więc mistrzem, musi już sam uzyskać ten poziom, na który chce kogoś wprowadzić. Jednocześnie ten poziom ma mistrz uzyskać w sposób automatyczny. On ma do tego poziomu wcześniej sam dojść. On musi pokonać osobiście drogę, która go na ten pułap wprowadza. Musi swoim przykładem zweryfikować słuszność tej drogi, po której prowadzi kogoś, kto jest jego działaniom wychowawczym poddany. Nie ma znaczenia, czy ten proces w przypadku mistrza jeszcze trwa, czy ten proces już został zamknięty. Jednocześnie trzeba przyjąć, że wychowanek, a więc drugi podmiot tego procesu wychowawczego, musi mieć zaufanie do swojego wychowawcy, bo wychowanie nie dopuszcza przymusu. Wychowanie więc musi być relacją społeczną. Ma to być relacja zaakceptowana przez stronę, jeżeli ma być odrobinę chociaż skuteczna.
Po trzecie, istotnym aspektem w procesie wychowawczym, czy w pojęciu „wychowanie”, jest dynamika tego pojęcia. Nie ma tutaj statyki, jest dynamika. Jest to ciągle zmieniająca się i współtworzona relacja, droga, którą podążają oba podmioty. Jest to „droga słów”, „droga działań”, a jednocześnie nieustannej weryfikacji skuteczności tych słów i tych działań. Owa dynamika albo tempo podążania po tej drodze wychowawczej zależy w równej mierze od umiejętności mistrza, jak też od otwartości wychowanka. Może być doskonały mistrz, ale jak trafi na opornego wychowanka, proces będzie bardzo powolny. Może być i tak, że wychowanek będzie bardzo otwarty, a słaby mistrz. Wtedy proces też będzie powolny. A więc dynamika zależy od obu podmiotów.
Po czwarte wreszcie, niezwykle istotny w tym zagadnieniu i w tym terminie „wychowanie” jest cel, który stawiamy, cel, do którego się zmierza. Mistrz musi precyzyjnie ten cel znać, musi go sobie założyć. To nie może być działanie przypadkowe. Musi być on bardzo precyzyjnie określony. Musimy wiedzieć, do czego zmierzamy, bo tylko wtedy można pewne rzeczy w procesie wychowawczym programować i tylko wtedy będzie można dokonywać weryfikacji.
Rodzice, stawajcie się mistrzami! Duszpasterze, pomóżcie Waszym mistrzostwem rodzicom!