Na wiosnę br. ukazało się opracowanie ks. bp. Mariusza Leszczyńskiego pt. "Bł. Stanisław Kostka Starowieyski jako działacz Akcji Katolickiej" . Z tego względu, że temat Akcji Katolickiej jest wciąż aktualny, nie tylko w naszej diecezji, przedstawimy na łamach "Niedzieli Zamojsko-Lubaczowskiej", w kilku częściach treść tego opracowania. Zainteresowanych pogłębieniem tematu odsyłamy do bogatej bibliografii, którą zebrał Autor i zamieścił w niniejszym opracowaniu. Pozycja ta jest do nabycia w Kurii Diecezjalnej w Zamościu.

Ojciec Święty Jan Paweł II w dniu 13 czerwca 1999 r. w Warszawie, podczas swojej VII pielgrzymki do Ojczyzny, beatyfikował 108. Męczenników z okresu II wojny światowej. W wygłoszonej wówczas homilii powiedział m.in.: "Są wśród tych błogosławionych Męczenników również ludzie świeccy (...). Jest gorliwy działacz Akcji Katolickiej" .

Ten gorliwy działacz Akcji Katolickiej, o którym mówił Papież, to Stanisław Kostka Starowieyski (1895-1941), ziemianin z Łaszczowa, gorliwy katolik, wzorowy mąż i ojciec rodziny, społecznik i męczennik z ostatniej wojny.

Stanisław Kostka Starowieyski urodził się 11 maja 1895 r., w rodzinie Stanisława i Amelii z Łubieńskich, w miejscowości Ustrobna (obecnie parafia w diecezji rzeszowskiej), położonej między Krosnem a Jasłem. Wkrótce potem rodzina Starowieyskich przeniosła się do pobliskiej Bratkówki (dziś w parafii Ustrobna), gdzie Stanisław spędził dzieciństwo i młodość. Państwo Starowieyscy byli mocno przywiązani do wiary i Kościoła. Interesowali się jego życiem, a z czasem zaangażowali się czynnie w akcję katolicko-społeczną, inspirowaną przez papieża Leona XIII (1878-1903) i św. Piusa X (1903-1914).

Papież Leon XIII dostrzegał w obliczu niebezpieczeństw grożących Kościołowi, zwłaszcza ze strony liberalizmu laickiego i socjalizmu, potrzebę nowoczesnego sposobu oddziaływania na społeczeństwo, a w wykonywaniu tego posłannictwa widział, obok duchowieństwa, także katolików świeckich. W encyklice Sapientiae Christianae z 10 stycznia 1890 r. pisał: "Koniecznym jest, by w obronie wiary działali zdolni ludzie świeccy, którym drogi jest Kościół, ta wspólnota matka, którzy słowem i pismem skutecznie obronić zdołają religię katolicką". W ten sposób katolicy świeccy, przy boku duchowieństwa, mieli podjąć w ramach akcji katolicko-społecznej zadania krzewienia zasad chrześcijańskich we wszystkich dziedzinach życia. Następca Leona XIII, papież św. Pius X na progu swego pontyfikatu rzucił hasło: Instaurare omnia in Christo (Odnowić wszystko w Chrystusie). Jednocześnie wezwał katolików świeckich do tego, by wypowiedzieli walkę cywilizacji antychrześcijańskiej i "wprowadzili z powrotem Chrystusa do rodziny, do szkoły, do społeczeństwa" . I te zadania określił papież po raz pierwszy w historii pojęciem " Akcja Katolicka".

Idee Akcji Katolickiej zaczęto z czasem popularyzować i rozwijać również na gruncie polskim, w czym niemałą rolę odgrywali, obok duchowieństwa, przywiązani do Boga i Kościoła katolicy świeccy. Do takich właśnie katolików należała rodzina Starowieyskich.

Ojciec Stanisława Kostki Starowieyskiego, również Stanisław, doktor praw i poseł do sejmu galicyjskiego a następnie parlamentu austriackiego, redagował m.in. Ruch Katolicki, organ Stronnictwa Katolicko-Narodowego wydawany we Lwowie (1897-1901), który popularyzował katolicką naukę społeczną. Z kolei matka Stanisława, Amelia była założycielką Sodalicji Pań Wiejskich Ziemi Sanockiej, skupiającej ziemianki oraz kół zrzeszających kobiety i dziewczęta wiejskie, dla których wydawała pisma: Niewiasta Katolicka (dwutygodnik, Krosno 1911-1922) i Gwiazdka (dla dzieci, Krosno, od 1917 red. A. Starowieyska) . Ponadto organizowała liczne spotkania i rekolekcje dla dziewcząt i kobiet.

Działalność katolicko-społeczna rodziców Stanisława - pisze ks. Marek Starowieyski - stanowi "klucz do zrozumienia dalszej działalności Stryja w Łaszczowie i jego późniejszej pracy w lubelskiej Akcji Katolickiej, gdzie przenosił, rozwijał i udoskonalał obraz zapamiętany z dzieciństwa" . Stanisław pobierał naukę najpierw w domu rodzinnym, a potem w Kolegium Jezuitów w Chyrowie (dziś na Ukrainie). Tam też wstąpił do Sodalicji Mariańskiej, gdzie formował swoją pobożność maryjną i odwagę cywilną. W ten sposób przysposabiał się do czynnego uczestnictwa w życiu Kościoła i do pracy w późniejszej Akcji Katolickiej. Warto tu dodać, że Sodalicje, z chwilą powołania Akcji Katolickiej w Polsce, dostarczały jej nie tylko uformowanych działaczy, ale stały się nawet w 1935 r. jednym z jej stowarzyszeń pomocniczych.

Egzamin dojrzałości złożył Stanisław w 1914 r., po czym odbywał służbę wojskową. Był m.in. na froncie wschodnim oraz brał udział w walkach o Lwów i Przemyśl. "Siedem lat wojny, pisze ks. Marek Starowieyski - pokazało po raz pierwszy prawdziwe oblicze Stanisława Starowieyskiego (...). Okazał się nietuzinkowym organizatorem, społecznikiem ( organizował sprawnie życie swoich podwładnych żołnierzy), odważnym żołnierzem, mającym świetny kontakt z ludźmi, i wyróżniającym się odwagą cywilną".

* * *

W 1921 r. Stanisław poślubił Marię Szeptycką w Łabuniach k. Zamościa, po czym zamieszkał z nią w majątku swego teścia Aleksandra Szeptyckiego w Łaszczowie, miasteczku leżącym wówczas na terenie diecezji lubelskiej, a dziś w diecezji zamojsko-lubaczowskiej. W domu Stanisława i Marii Starowieyskich panowała atmosfera głębokiej wiary i dojrzałej pobożności, wzajemnej miłości i życzliwości oraz zrozumienia dla spraw Kościoła i Ojczyzny. U podstaw tego leżało: " intensywne życie religijne obojga małżonków; codzienna Msza św. połączona z Komunią, codzienna medytacja, pogłębienie życia liturgicznego, modlitwa. Sprawa pacierza, modlitwy przed i po jedzeniu była oczywista, podobnie jak Msza niedzielna". Z tą wzorową postawą katolicką Państwa Starowieyskich szło nieodłącznie w parze ich czynne zaangażowanie najpierw w akcji katolicko-społecznej, a potem w Akcji Katolickiej, zalecanej w dwudziestoleciu międzywojennym przez papieża Pius XI ( 1922-1939).

Pius XI, nazywany w historiografii "papieżem Akcji Katolickiej", dostrzegał wielką rolę ruchów masowych we współczesnym społeczeństwie. Widział w nich także skuteczną siłę, zdolną podjąć dzieło rechrystianizacji obyczajów i krzewienia zasad chrześcijańskich w życiu publicznym. Takim ruchem masowym miała być, według tego papieża, właśnie Akcja Katolicka, dla której sformułował on zasadnicze zręby normatywne i instytucjonalne.

Akcję Katolicką określił, jako udział świeckich w hierarchicznym apostolstwie Kościoła dla obrony zasad religii i moralności oraz rozwijania zdrowej i pożytecznej akcji społecznej pod przewodnictwem hierarchii kościelnej celem odnowienia życia katolickiego w rodzinie i społeczeństwie.

(dalszy ciąg w następnym numerze "Niedzieli")