Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi
Panny i św. Stanisława Biskupa i Męczennika został ufundowany przez
króla Zygmunta Starego i jego żonę królowę Bonę. Akt fundacyjny wystawiono
w Wilnie 7 grudnia 1529 r., pod którym podpis złożył biskup wileński
Jan z Książąt Litewskich. W 1604 r. parafia narewska wchodziła w
skład dekanatu bielskiego diecezji łuckiej i w jej granicach leżała
aż do trzeciego rozbioru Polski. W 1797 r. władze pruskie utworzyły
biskupstwo wigierskie z ziem diecezji żmudzkiej, wileńskiej i łuckiej.
Na terenie nowo powstałej diecezji znalazła się parafia narewska.
W 1528 r. istniała parafia w Bielsku Podlaskim utworzona w 1430
r. W 1544 r. na południowym wschodzie powstała parafia w Kleszczelach,
w 1567 r. na północy parafia Zabłudów, a w 1617 r. parafia w Strabli,
granicząca z parafią narewską od zachodu. W 1777 r. powstał filialny
kościół w Narewce. W 1795 r. Narew znalazła się w zaborze pruskim,
zaś Narewka i jej okolice włączone zostały do Rosji. Po traktacie
tylżyckim parafia w Narewce pozostała samodzielną placówką. W ramach
carskich represji popowstaniowych w 1866 r. kościół w Narewce został
zamknięty, a odłączone niegdyś ziemie wschodnie powróciły pod administrację
kościoła w Narwi. W 1871 r., parafia narewska obejmowała 111 miejscowości,
a jej terytorium wynosiło około 3000 km2. W 1908 r. trzy lata po
wydaniu przez rząd carski ukazu terytorialnego ponownie powstała
parafia w Narewce. W okresie międzywojennym założono kolejne samodzielne
parafie w Hajnówce (1923 r.) i w Białowieży (1926 r.). W 1939 r.
na terytorium parafii narewskiej leżały 72 miejscowości. Zamieszkiwało
ją 950 parafian. W 1925 r. nastąpiła także zmiana przynależności
parafii pod względem diecezjalnym. Narew została włączona do nowo
powstałej diecezji pińskiej. Działania I i II wojny światowej nie
miały wpływu na zwiększenie i uszczuplenie terytorium parafii narewskiej.
Król Zygmunt Stary i królowa Bona uposażyli parafię narewską w dwie
ziemie zwane Chanieruszczyzna i Łochwynoszczyzna wraz ze wszystkimi
dobrami i korzyściami z nich płynącymi. Nadali też młyn na rzece
Łoknicy, prawo połowu ryb na stawach i rzece Narew oraz dziesięcinę
snopkową od wszelkiego zboża, które mieszczanie narewscy mogli zamienić
na równowartość pieniężną składaną co roku w dniu św. Błażeja. Proboszcz
narewski otrzymał prawo pobierania myta od wszystkich osób przejeżdżających
przez most w Narwi. Osoby jadące, czterema końmi obowiązane były
płacić grosz, dwoma końmi pół grosza, a opłata od pojedynczego jeźdźca
wynosiła dwa obole. Zygmunt Stary nadał także kościołowi plac pod
budowę domu, zabudowań gospodarczych i karczmy, z której dochód przeznaczano
na utrzymanie szkółki parafialnej. Król zrezygnował z części podatków
płaconych przez mieszczan narewskich do skarbu królewskiego, kierując
je na budowę, wykończenie kościoła i zabudowań plebańskich. W 1529
r. Narew uzyskała prawa magdeburskie, które regulowało niektóre sprawy
między mieszczanami a Kościołem. W miejsce dziesięciny snopkowej
wprowadzono obowiązek dostarczania
jednej miary żyta i owsa lub
grochu. Mieszczanie zostali zobowiązani do płacenia plebanowi dwóch
oboli zamiast przekazywania daniny w mięsie. Przywilej lokacyjny
określał nowe zasady pobierania mostowego przez proboszcza. Z opłat
zwolnieni zostali mieszczanie narewscy pędzący bydło i konie na pastwiska
oraz wszyscy, którzy udawali się i powracali z wtorkowego targu w
Narwi. Tym dość bogatym funduszem parafia narewska cieszyła się od
momentu jej powstania przez 268 lat. Wraz z rozbiorami Polski zaczął
się też uszczuplać i majątek Kościoła.
Kościół parafialny w Narwi znajduje się nad brzegiem
rzeki Narew. Obecna światynia jest drugim kościołem od czasów powstania
parafii narewskiej w 1528 r. Według analizy aktu z 1700 r. wynika,
że kościół w Narwi był zniszczony, groził zawaleniem i planowano
budowę drugiego. Akt zaś z 1759 r. mówi, że kościół jest już nowy,
od fundamentów odbudowany przez ks. Ludwika de Piaucoura. Był to
kościół drewniany, zbudowany na fundamencie z drewna sosnowo-modrzewiowego,
ciosanego. Po pół wieku swego istnienia wymagał większych remontów.
Jak podaje inwentarz z 1804 r. dwie wieże groziły ruiną i potrzebowały
natychmiastowej naprawy. W 1817 r. ks. Paweł Popławski (proboszcz
narewski) ze składek parafian rozpoczął krycie dachu gontem na całym
kościele i naprawił pokrzywione przez wiatr wieże. Lata pięćdziesiąte
XIX w. były dla kościoła narewskiego okresem dalszych, poważnych
remontów. Burzliwe lata I wojny światowej, jak też i wojna w 1920
r. nie oszczędziły świątyni w Narwi. Po ustąpieniu wojsk sowieckich
w 1921 r. kościół w Narwi znajdował się w opłakanym stanie. Ówczesny
proboszcz, ks. Stanisław Szczemirski wspólnie z parafianami naprawił
wyrządzone szkody. Jak wynika z opisu ks. Stanisława Łukaszewicza
w przededniu wybuchu I wojny światowej w 1939 r. świątynia narewska
była w dobrym stanie. Obecny, drugi kościół wybudowany w latach 1738-1748
więcej niż przez wiek nie zmienił swego wyglądu w strukturze zewnętrznej.
Dopiero po 112 latach od chwili odbudowy świątyni zmieniono wygląd
zewnętrzny elewacji frontowej i całego kościoła, który zachował się
bez istotnych zmian do dziś. Kościół składa się z nawy głównej, dwóch
naw bocznych, dwóch zakrystii, chóru, kruchty i przedsionka. Nawa
główna jest oddzielona od naw bocznych filarami, które wyrastają
z podłogi i prowadzą aż do końca pierwszej kondygnacji. Trzy filary
oddzielają nawę główną od strony lewej nawy bocznej i takie same
trzy od strony prawej. Filary przechodzące w gzyms tworzą powyżej
pierwszej kondygnacji tzw. galerię, która obiega dookoła nawę główną.
Wykonana jest ona z drewnianych desek w misterny sposób powycinanych,
które tworzą jak gdyby kratę okalającą całą nawę główną powyżej pierwszej
kondygnacji. Nawa główna przechodzi w prezbiterium. Na środku prezbiterium
znajduje się ołtarz główny zbudowany w stylu renesansowym. Posiada
kilkukondygnacyjną nastawę ustawioną osobno w tylnej części ołtarza,
gdzie mensa ołtarzowa przylega do tej nastawy. Na środku, w półokrągłej
wnęce jest umieszczona figura św. Stanisława Biskupa Męczennika wykonana
w drewnie. Po obu stronach nastawy ołtarzowej są cztery okrągłe kolumny
wykonane w stylu jońskim i umieszczone po dwie z każdej strony. Całość
nastawy ołtarzowej symbolizuje Trójcę Święta. Na środku, między mensą
ołtarzową a wnęką z figurą św. Stanisława znajduje się tabernakulum,
a nad nim tron służący do umieszczania Najświętszego Sakramentu w
monstrancji. Między filarami w nastawie ołtarzowej umieszczone są
figury: św. Jana, św. Mateusza, św. Łukasza i św. Marka - wszystkie
wielkości dorosłego człowieka. Nad miejscem,
gdzie nawa główna
przechodzi w prezbiterium jest umieszczona belka łącząca obie ściany
tej nawy z drugą kondygnacją. Na tejże belce umieszczony jest statuał:
Pan Jezus wiszący na krzyżu, pod krzyżem zaś znajduje się z jednej
strony figura Matki Bożej, a z drugiej św. Jana Apostoła. Po prawej
stronie od głównego ołtarza mieści ambona bogato zdobiona różnymi
formami ornamentów. Ambona posiada także nadbudowę w formie daszku
pięknie rzeźbionego, który był uwieńczony pozłacanym słońcem z rozchodzącymi
się promieniami wyrzeźbionymi w drewnie.
Na tle rzeźb: Pana Jezusa i św. Jana Chrzciciela przedstawiających
chrzest Chrystusa w Jordanie umieszczona jest chrzcielnica. Wykonana
jest w kształcie fontanny z owalną głowicą, gdzie przechowuje się
wodę święconą do chrztu. Całość wykonana jest - podobnie jak ambona
- piękną, snycerską robotą. Wyrzeźbione ornamenty są pozłocone i
posrebrzone, co dodaje chrzcielnicy piękny i bogaty wygląd. Po lewej
stronie, patrząc od ołtarza głównego, znajduje się nawa boczna, a
w niej dwa ołtarze boczne. Pierwszy ołtarz jest pod wezwaniem Matki
Bożej Szkaplerznej. Cały zbudowany jest z drewna, posiada dwie kolumny
w stylu toskańskim po jednej z każdej strony nastawy ołtarzowej.
Cały ołtarz jest zbudowany w stylu renesansowym. W centrum jego nastawy,
między dwiema kolumnami znajduje się łaskami słynący obraz Matki
Bożej Szkaplerznej. Postać Maryi ukazana jest do kolan z Dzieciątkiem
siedzącym na lewej ręce, w prawej dłoni berło. Pan Jezus prawą ręką
błogosławi, lewą dotyka ręki Maryi. "Suknia Maryi w kolorze czerwono-brązowo-czarnym,
przepasana czerwonym paskiem w talii. Na sukni ciemnozielony płaszcz,
na piersi biało-szary. W prawej dłoni Maryi żółto-brązowe berło.
Na głowie żółto-ugrowa korona z czarnymi kamieniami szlachetnymi.
Wokół głowy Chrystusa jasnożółty nimb. Sukienka żółto-ugrowa przepasana
zielonym paskiem w talii. Stopy bose. Koszulka pod sukienką z koronkowym
kołnierzykiem. Tło w tonacji brązowo-czerwonej, wokół głowy Maryi
rozżółcone z żółtymi promieniami rozchodzącymi się promieniście.
Lico nie przykryte koszulkami, które umieszczono na kopii. Obraz
ten był namalowany na dębowych deskach. Zarówno brak materiałów źródłowych,
jak i bibliografii uniemożliwia ustalenie przez kogo i na czyje zlecenie
obraz został namalowany. Analiza sposobu malowania skłania do stwierdzenia,
że obraz pojawił się w kościele w Narwi w wieku XVIII. Na skutek
uderzenia odłamkami bomby z II wojny światowej powstały dwa otwory
w koszulkach i obrazie, a także w drewnianym podłożu" (K. Stawecki)
. W 1997 r. obraz został odnowiony przez konserwatora zabytków w
Białymstoku mgr. Krzysztofa Staweckiego. W tej samej nawie znajduje
się drugi ołtarz zbudowany w stylu barokowym.
Po prawej stronie, patrząc od prezbiterium, jest druga
nawa boczna. Podobnie jak w lewej nawie są dwa ołtarze, które były
umieszczone w podobny sposób, jak w poprzedniej oraz odpowiadały
pod względem budowy i struktury opisanym ołtarzom bocznym. W pierwszym
ołtarzu jest obraz Matki Bożej Częstochowskiej, a w drugim św. Antoniego.
Za drzwiami głównymi, prowadzącymi z kruchty do kościoła, znajduje
się chór. Nie jest jednak ustalona data umieszczenia organów. Wiadomo
na pewno, że w latach czterdziestych XIX w. kościół w Narwi miał
już "ośmiogłosowy organ" i jak podaje księga rachunkowa w 1836 r.
była dokonana reperacja tego organu. Podczas działań wojennych w
1944 r. zostały zniszczone. W 1962 r. przywieziono z Bociek organy
czterogłosowe. W 1999 r. wyremontowano je i wstawiono 3 głosy brakujące.
W kościele znajdują się również różnej wielkości figury
przedstawiające świętych, jak: św. Piotra i św. Pawła, św. Augustyna,
św. Ambrożego, św. Annę i św. Helenę. Umieszczone one są na filarach
rozdzielających nawę główną od bocznych. Rzeźby te są wykonane w
stylu barokowym.
Kościół narewski posiada dzwonnicę. Data budowy jest
nieznana. Z posiadanych materiałów wynika, iż pierwsza wzmianka o
dzwonnicy pochodzi z 1700 r. i mówi, że była ona całkiem zniszczona,
lecz już zostało zgromadzone drzewo na budowę nowej. Inwentarz sporządzany
pod koniec XVII w. wymienia dzwonnicę, którą zbudował ks. Adam Kłokocki,
proboszcz narewski.
Na terenie parafii narewskiej oprócz kościoła znajdowały
się kaplice dworskie przy dworach: w Hoźnej, Leniewie, Wieżance oraz
dwa cmentarze grzebalne - stary, znajdujący się przy drodze prowadzącej
do Bielska Podlaskiego wraz z murowaną kaplicą i nowy - położony
za rzekę Narew przy drodze do Białegostoku. Były również inne świątynie
i kaplice obrządku grekokatolickiego, czyli unickiego, które po kasacie
Unii w 1839 r. zostały zamienione na cerkwie prawosławne. Znajdowały
się one: w mieście Narwi (na starym cmentarzu) i w następujących
wsiach: Łosince, Czyżach, Korninie, Trześciance, Puchłach, Klejnikach,
Berezowie i Kuraszewie.
Jesienią 1961 r. dokonano kapitalnego remontu kościoła
z zewnątrz. Od pierwszych dni lipca 1961 r. do 8 grudnia tego roku
malowano kościół wewnątrz wraz ze złoceniem ołtarzy i figur. Wówczas
proboszczem narewskim był ks. Józef Horodeński. Jak wynika z opisów
prowadzonych przez proboszcza narewskiego ks. Eugeniusza Rogowskiego
- w 1971 r. przeprowadzono remont dachu, na kościele zmieniono łaty
i gont. Wiosną 1984 r. wymieniono spróchniałe podwaliny i założono
fundamenty. Przed kościołem i wokół kościoła ułożono chodniki z kamienia.
Dzięki staraniom ks. Edmunda Tararuja - obecnego proboszcza
narewskiego, w 1986 r. dokonano remontu plebanii i domu parafialnego,
zwanego organistówką. Wymieniono w kościele instalację elektryczną
z aluminiowej na miedzianą oraz pomalowano kościół z zewnątrz. W
1998 r. pokryto wieżyczki kościoła taśmą miedzianą i wymieniono zgniłe
elementy wieżyczek. W czerwcu 1998 r. rozpoczęły się prace przy naprawie
dachu kościelnego i trwały do 1999 r. W kościele wymieniono stacje
drogi krzyżowej na nowe, drewniane. Wymieniono również stare żyrandole
na nowe. W 1999 r. przeprowadzono remont organów z dodaniem głosów.
W nocy z 18 na 19 czerwca 1999 r. włamano się do kościoła.
Włamywacze wybili okno w zakrystii, przecięli dwa pręty metalowe (
12 mm) w kracie okiennej, ale do zakrystii nie weszli. Wyłamali drzwi
zewnętrzne drugiej zakrystii, ale też dalej nie weszli, być może
dlatego, że włączyła się syrena alarmowa. Prokuratura Powiatowa w
Hajnówce umorzyła dochodzenie, ponieważ nie wykryto sprawców przestępstwa.
Na przełomie roku 2000/2001 rozpoczęto konserwację wnętrzna
kościoła pod nadzorem konserwatora wojewódzkiego w Białymstoku.
Pomóż w rozwoju naszego portalu