KS. JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI
Jednym z poważnych zagrożeń dla współczesnego życia chrześcijańskiego
i życia Kościoła jest wzmożony proces laicyzacji życia deprecjonujący
wartości duchowe i religijne. Można go również zauważyć na przykładzie
świętowania niedzieli.
Nierzadko u źródeł lekceważącego stosunku wiernych do dnia
Pańskiego leży brak przekonywującej motywacji do jego świętowania
zgodnie z zaleceniami Kościoła albo w ogóle brak świadomości znaczenia
tego dnia. Wydaje się rzeczą pożądaną, aby zarówno duszpasterzom,
jak i pozostałym wiernym znana była prawnicza ocena zagadnienia świętowania
niedzieli w ujęciu obecnie obowiązującego ustawodawstwa kościelnego.
Przy czym należy zwrócić także uwagę na nauczanie Katechizmu
Kościoła Katolickiego i list apostolski Jana Pawła II o świętowaniu
niedzieli z 31 maja 1998 r. Dies Domini, gdzie świętowanie niedzieli
zostało nazwane przez Ojca Świętego "elementem tożsamości chrześcijańskiej"
.
Rys historyczny
Pierwsze wzmianki o świętowaniu przez chrześcijan niedzieli
jako dnia Pańskiego pochodzą z czasów apostolskich. Znajdujemy je
u św. Pawła (por. 1 Kor 16, 2) oraz w Dziejach Apostolskich (por.
20, 7-14). Użyte w tych miejscach słowa sugerują, że niedziela - "
pierwszy dzień po szabacie" była dniem świętym ustanowionym na sposób
stały i charakteryzowała się regularnością niedzielnych zgromadzeń,
których historia sięga dnia zmartwychwstania Chrystusa (por. Łk 24,
35-43) i jego ponownej epifanii w tydzień później (por. J 20, 26)
. W tym dniu chrześcijanie spożywali Ciało Chrystusa i pili Jego
Krew pod postaciami chleba i wina (por. 1 Kor 11, 20-27).
Od samego początku istnienia Kościoła udział w niedzielnej
Eucharystii, nazywanej "łamaniem chleba" (por. Dz 20, 7-11) lub "
ucztą Pańską" (por. 1 Kor 11, 20), uważany był za moralny obowiązek
każdego chrześcijanina (por. Hbr 10, 25).
Obok sprawowania i udziału w Eucharystii, Kościół w czasach
apostolskich celebrował niedzielę przez głoszenie słowa Bożego (por.
Dz 20, 11) oraz spełnianie uczynków miłosierdzia (por. 1 Kor 16,
2). W istocie swej niedziela była więc dla pierwszych chrześcijan
czasem wzmożonej aktywności religijnej. Ta szczególna aktywność pierwszych
pokoleń wierzących w Chrystusa budzi dziś tym większe uznanie, że
w ówczesnych uwarunkowaniach historycznych niedziela była tak dla
żydów, jak i dla pogan normalnym dniem pracy.
Eucharystia pozostała charakterystycznym przejawem świętowania
niedzieli także w czasach poapostolskich. Wspomina o tym Didache (
ok. 100 r.), św. Ignacy Antiocheński (zm. ok. 107 r.). W II w. podjęto
pierwsze próby teologicznego uzasadnienia obowiązku świętowania niedzieli (
por. List Barnaby - ok. 98-114 r.). Z czasem rozumienie konieczności
świętowania niedzieli na tyle ugruntowało się w świadomości chrześcijan,
że nie uzasadniano już potrzeby jej obchodzenia, a jedynie zachęcano
do jej świętowania słowami: "W dzień Pań ski wszystko porzuciwszy,
udajcie się do kościoła".
Przytoczone zachęty i wyjaśnienia nie miały charakteru ściśle
prawnego, stąd należy powiedzieć, że w pierwszych trzech wiekach
chrześcijaństwa nie doszło do wykształcenia się normy prawnej, która
regulowałaby zagadnienie świętowania niedzieli.
Pierwsze symptomy prawnego podejścia do problemu zadośćuczynienia
moralnemu obowiązkowi świętowania niedzieli pochodzą z wieku IV.
W kan. 21 synodu w Elwirze z 306 r. przewidziana jest sankcja karna
w postaci czasowej ekskomuniki dla tych, którzy będąc obecni w mieście
lub na wsi, nie wzięli udziału w niedzielnej liturgii trzy razy z
rzędu.
Nowy rozdział w historii świętowania niedzieli rozpoczął
się z chwilą ogłoszenia 7 marca 321 r. edyktu cesarza Konstantyna
Wielkiego. Na mocy tego dokumentu niedziela, nazwana w nim "czcigodnym
dniem słońca", stała się państwowym dniem wolnym od pracy, którą
w uzasadnionych wypadkach mogli podjąć tylko pracujący na roli. Zarządzenie
to znacząco ułatwiło chrześcijanom sprawowanie niedzielnej liturgii
i przeżywanie radości dnia Pańskiego, a w konsekwencji spowodowało
zmianę modelu niedzielnego świętowania.
Począwszy od edyktu, w prawie powszechnym i partykularnym
Kościoła pojawiają się normy prawne określające treść i zakres obowiązku
świętowania niedzieli, nakazujące przede wszystkim uczestniczenie
we Mszy św., czytanie Pisma Świętego, zachowanie niedzielnego odpoczynku,
powstrzymanie się od prowadzenia spraw sądowych i zaniechanie pracy,
pod warunkiem, że było to możliwe.
W XIII w. nieusprawiedliwione opuszczenie niedzielnej
Eucharystii zaczęto karać grzywnami. Teologia zaś scholastyczna rozwinęła
tezę, że obowiązek świętowania niedzieli wynika z trzeciego przykazania
Bożego i z prawa naturalnego.
Począwszy od średniowiecza aż do czasów współczesnych,
dużą rolę w umacnianiu poglądu o konieczności świętowania niedzieli
i obowiązku uczestniczenia w niedzielnej Mszy św. odegrało pięć przykazań
kościelnych, a w szczególności drugie z nich. Przykazania te spopularyzowane
zostały przez Katechizmy Piotra Kanizjusza (1555 r.) i Roberta Bellarmina (
1598 r.). Z czasem weszły one do teologii moralnej.
Nigdy jednak nie zostały promulgowane jako ustawy powszechne.
Pomimo to funkcjonują nadal w katechezie i duszpasterstwie, skutecznie
przyczyniając się do kształtowania chrześcijańskich sumień.
W kwestii prawnego ujęcia przez sobory powszechne zagadnienia
świętowania niedzieli należy stwierdzić, że dotychczas na żadnym
z nim nie ustanowiono norm prawnych, zawierających nakaz uczestnictwa
w niedzielnej Mszy św. i powstrzymania się od pracy. Nie uczynił
tego Sobór Trydencki, mimo odrzucenia przez protestantów dyscypliny
kościelnej dotyczącej świętowania niedzieli.
Pierwsza ustawa powszechna odnosząca się do świętowania
niedzieli zastała zawarta dopiero w kan. 1248 Kodeksu Prawa Kanonicznego
z 1917 r., który podawał w formie prawnej dwa obowiązki: wysłuchanie
Mszy św. w święta nakazane, do których oczywiście należała niedziela,
oraz powstrzymanie się w tych dniach od niedozwolonych zajęć.
Kodeks Jana Pawła II z 1983 r. (kan. 1246-1248), aktualnie
obowiązujący w Kościele, w odróżnieniu od poprzedniego Kodeksu eksponuje
na pierwszym miejscu znaczenie niedzieli i różnorodność form jej
świętowania. Natomiast Katechizm Kościoła Katolickiego (1992 r.)
jeszcze mocniej akcentuje obowiązek świętowania niedzieli jako wypełnienie
przepisu moralnego w sposób naturalny wpisanego w serce człowieka (
KKK 2174-2188).
Jan Paweł II natomiast wzywa w swoim liście apostolskim
Dies Domini braci w biskupstwie i w kapłaństwie do "niestrudzonego
działania razem z wiernymi, aby treść tego świętego dnia była coraz
lepiej znana i przeżywana i aby wywarła dobroczynny wpływ na całe
społeczeństwo cywilne" (n. 87).
cdn.
Pomóż w rozwoju naszego portalu