KS. JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI

Jednym z poważnych zagrożeń dla współczesnego życia chrześcijańskiego i życia Kościoła jest wzmożony proces laicyzacji życia deprecjonujący wartości duchowe i religijne. Można go również zauważyć na przykładzie świętowania niedzieli.

Nierzadko u źródeł lekceważącego stosunku wiernych do dnia Pańskiego leży brak przekonywującej motywacji do jego świętowania zgodnie z zaleceniami Kościoła albo w ogóle brak świadomości znaczenia tego dnia. Wydaje się rzeczą pożądaną, aby zarówno duszpasterzom, jak i pozostałym wiernym znana była prawnicza ocena zagadnienia świętowania niedzieli w ujęciu obecnie obowiązującego ustawodawstwa kościelnego.

Przy czym należy zwrócić także uwagę na nauczanie Katechizmu Kościoła Katolickiego i list apostolski Jana Pawła II o świętowaniu niedzieli z 31 maja 1998 r. Dies Domini, gdzie świętowanie niedzieli zostało nazwane przez Ojca Świętego "elementem tożsamości chrześcijańskiej" .

Rys historyczny

Pierwsze wzmianki o świętowaniu przez chrześcijan niedzieli jako dnia Pańskiego pochodzą z czasów apostolskich. Znajdujemy je u św. Pawła (por. 1 Kor 16, 2) oraz w Dziejach Apostolskich (por. 20, 7-14). Użyte w tych miejscach słowa sugerują, że niedziela - " pierwszy dzień po szabacie" była dniem świętym ustanowionym na sposób stały i charakteryzowała się regularnością niedzielnych zgromadzeń, których historia sięga dnia zmartwychwstania Chrystusa (por. Łk 24, 35-43) i jego ponownej epifanii w tydzień później (por. J 20, 26) . W tym dniu chrześcijanie spożywali Ciało Chrystusa i pili Jego Krew pod postaciami chleba i wina (por. 1 Kor 11, 20-27).

Od samego początku istnienia Kościoła udział w niedzielnej Eucharystii, nazywanej "łamaniem chleba" (por. Dz 20, 7-11) lub " ucztą Pańską" (por. 1 Kor 11, 20), uważany był za moralny obowiązek każdego chrześcijanina (por. Hbr 10, 25).

Obok sprawowania i udziału w Eucharystii, Kościół w czasach apostolskich celebrował niedzielę przez głoszenie słowa Bożego (por. Dz 20, 11) oraz spełnianie uczynków miłosierdzia (por. 1 Kor 16, 2). W istocie swej niedziela była więc dla pierwszych chrześcijan czasem wzmożonej aktywności religijnej. Ta szczególna aktywność pierwszych pokoleń wierzących w Chrystusa budzi dziś tym większe uznanie, że w ówczesnych uwarunkowaniach historycznych niedziela była tak dla żydów, jak i dla pogan normalnym dniem pracy.

Eucharystia pozostała charakterystycznym przejawem świętowania niedzieli także w czasach poapostolskich. Wspomina o tym Didache ( ok. 100 r.), św. Ignacy Antiocheński (zm. ok. 107 r.). W II w. podjęto pierwsze próby teologicznego uzasadnienia obowiązku świętowania niedzieli ( por. List Barnaby - ok. 98-114 r.). Z czasem rozumienie konieczności świętowania niedzieli na tyle ugruntowało się w świadomości chrześcijan, że nie uzasadniano już potrzeby jej obchodzenia, a jedynie zachęcano do jej świętowania słowami: "W dzień Pań ski wszystko porzuciwszy, udajcie się do kościoła".

Przytoczone zachęty i wyjaśnienia nie miały charakteru ściśle prawnego, stąd należy powiedzieć, że w pierwszych trzech wiekach chrześcijaństwa nie doszło do wykształcenia się normy prawnej, która regulowałaby zagadnienie świętowania niedzieli.

Pierwsze symptomy prawnego podejścia do problemu zadośćuczynienia moralnemu obowiązkowi świętowania niedzieli pochodzą z wieku IV. W kan. 21 synodu w Elwirze z 306 r. przewidziana jest sankcja karna w postaci czasowej ekskomuniki dla tych, którzy będąc obecni w mieście lub na wsi, nie wzięli udziału w niedzielnej liturgii trzy razy z rzędu.

Nowy rozdział w historii świętowania niedzieli rozpoczął się z chwilą ogłoszenia 7 marca 321 r. edyktu cesarza Konstantyna Wielkiego. Na mocy tego dokumentu niedziela, nazwana w nim "czcigodnym dniem słońca", stała się państwowym dniem wolnym od pracy, którą w uzasadnionych wypadkach mogli podjąć tylko pracujący na roli. Zarządzenie to znacząco ułatwiło chrześcijanom sprawowanie niedzielnej liturgii i przeżywanie radości dnia Pańskiego, a w konsekwencji spowodowało zmianę modelu niedzielnego świętowania.

Począwszy od edyktu, w prawie powszechnym i partykularnym Kościoła pojawiają się normy prawne określające treść i zakres obowiązku świętowania niedzieli, nakazujące przede wszystkim uczestniczenie we Mszy św., czytanie Pisma Świętego, zachowanie niedzielnego odpoczynku, powstrzymanie się od prowadzenia spraw sądowych i zaniechanie pracy, pod warunkiem, że było to możliwe.

W XIII w. nieusprawiedliwione opuszczenie niedzielnej Eucharystii zaczęto karać grzywnami. Teologia zaś scholastyczna rozwinęła tezę, że obowiązek świętowania niedzieli wynika z trzeciego przykazania Bożego i z prawa naturalnego.

Począwszy od średniowiecza aż do czasów współczesnych, dużą rolę w umacnianiu poglądu o konieczności świętowania niedzieli i obowiązku uczestniczenia w niedzielnej Mszy św. odegrało pięć przykazań kościelnych, a w szczególności drugie z nich. Przykazania te spopularyzowane zostały przez Katechizmy Piotra Kanizjusza (1555 r.) i Roberta Bellarmina ( 1598 r.). Z czasem weszły one do teologii moralnej.

Nigdy jednak nie zostały promulgowane jako ustawy powszechne. Pomimo to funkcjonują nadal w katechezie i duszpasterstwie, skutecznie przyczyniając się do kształtowania chrześcijańskich sumień.

W kwestii prawnego ujęcia przez sobory powszechne zagadnienia świętowania niedzieli należy stwierdzić, że dotychczas na żadnym z nim nie ustanowiono norm prawnych, zawierających nakaz uczestnictwa w niedzielnej Mszy św. i powstrzymania się od pracy. Nie uczynił tego Sobór Trydencki, mimo odrzucenia przez protestantów dyscypliny kościelnej dotyczącej świętowania niedzieli.

Pierwsza ustawa powszechna odnosząca się do świętowania niedzieli zastała zawarta dopiero w kan. 1248 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r., który podawał w formie prawnej dwa obowiązki: wysłuchanie Mszy św. w święta nakazane, do których oczywiście należała niedziela, oraz powstrzymanie się w tych dniach od niedozwolonych zajęć.

Kodeks Jana Pawła II z 1983 r. (kan. 1246-1248), aktualnie obowiązujący w Kościele, w odróżnieniu od poprzedniego Kodeksu eksponuje na pierwszym miejscu znaczenie niedzieli i różnorodność form jej świętowania. Natomiast Katechizm Kościoła Katolickiego (1992 r.) jeszcze mocniej akcentuje obowiązek świętowania niedzieli jako wypełnienie przepisu moralnego w sposób naturalny wpisanego w serce człowieka ( KKK 2174-2188).

Jan Paweł II natomiast wzywa w swoim liście apostolskim Dies Domini braci w biskupstwie i w kapłaństwie do "niestrudzonego działania razem z wiernymi, aby treść tego świętego dnia była coraz lepiej znana i przeżywana i aby wywarła dobroczynny wpływ na całe społeczeństwo cywilne" (n. 87).

cdn.