Dla papieża z Argentyny największy kontynent świata, na którym mieszka 60 proc. ludności świata znajduje się na samym szczycie zainteresowania, gdyż mimo wielu ograniczeń i prześladowań Kościoły lokalne tego kontynentu, z jego różnorodnymi kulturami i modelami społecznymi, prezentują się jako niezwykle żywotne oraz dynamiczne i tam kształtuje się przyszłe oblicze Kościoła katolickiego. To przede wszystkim wyjaśnia, dlaczego papież Franciszek uznał Azję za jeden z priorytetów swojego pontyfikatu.

Innym powodem wydaje się być jego sympatia do zakonnych współbraci jezuitów, ich dziejowej roli w ewangelizacji "peryferii" świata a szczególnie do ks. Matteo Ricci, który przybył do Pekinu 400 lat temu i zaczął głosić Ewangelię w Państwie Środka. Słowa świętego o "przybyciu z dalekiego kraju" papież Bergoglio sparafrazował 13 marca 2013 r. w dniu wyboru na papieża gdy powiedział, że "bracia kardynałowie poszli znaleźć go prawie na końcu świata".

Wreszcie za trzeci motyw papieskiej fascynacji Azją można by uznać pewnego rodzaju spełnienie marzeń młodego jezuity ks. Jorge Bergoglio, który pragnął zostać misjonarzem w Japonii. W ramach przygotowań do tej misji pochłaniał książki prowincjała jezuitów w Tokio, ks. Pedro Arrupe, późniejszego legendarnego przełożonego generalnego jezuitów.

"Kapitał" wiernych Kościoła katolickiego w Azji jest stosunkowo skromny: należy do niego zaledwie 142 mln ludzi, czyli tylko ok. 3 proc. ludności największego kontynentu świata, gdy w Afryce jest to 20 proc., Europie 40 proc. i w obu Amerykach 60 proc.

Spośród nich większość wierzących mieszka na Filipinach i w małym Timorze Wschodnim. W innych azjatyckich krajach katolicy i w ogóle chrześcijanie są nie tylko niewielką mniejszością, kroplą w morzu wyznawców jednej lub kilku innych religii: islamu, hinduizmu, buddyzmu, szintoizmu, konfucjanizmu.

Często są przedmiotem prześladowań politycznych i religijnych oraz dyskryminacji. Fundamentalistyczne bojówki w islamie, na przykład w Malezji, Indonezji, Pakistanie lub w Bangladeszu najchętniej chciałyby się ich pozbyć. Państwowe represje spotykają chrześcijan nie tylko w komunistycznych Chinach i Wietnamie, ale także w demokracjach takich jak Indie, gdzie radykalna Indyjska Partia Ludowa (BJP) dominuje w parlamencie. Nawet ze strony pokojowego z istoty buddyzmu spotyka chrześcijan przemoc, czego przykładem są Sri Lanka i Mjanma.

Chociaż chrześcijaństwo zrodziło się w Azji, a konkretnie na Bliskim Wschodzie i było obecne np. w Indiach już w IV wieku, to kontynent ten pozostaje najmniej chrześcijański a Kościół katolicki często jest nadal postrzegany jako dziedzictwo białych władców kolonialnych, a nawet jako europejska sekta. Taka opinia powstała również w skutek błędów w pracy misjonarzy, którzy często nie umiejętnie kierowali procesem inkulturacji w społeczeństwach buddyjskich lub konfucjańskich.

Z drugiej strony nigdzie Kościół nie rozwija się tak dynamicznie jak w Azji. Do czołówki należy Korea Południowa, gdzie jeszcze 50 lat temu katolicy stanowili zaledwie 1 proc. społeczeństwa a dzisiaj już 10,4 proc. (5,5 mln), a ich liczba stale wzrasta. Pod względem liczby katolików na azjatyckim kontynencie kraj ten znajduje się na trzecim miejscu po tradycyjnie katolickich Filipinach i Timorze Wschodnim. Na Filipinach Kościół katolicki jest największą wspólnotą tego wyznania w Azji, liczącą ponad 76 mln wiernych (na 97 mln mieszkańców). Tylko między 2012 i 2013 r. przybyło ich 6 mln, co oznacza przyrost o 8 proc. Podobnie w Timorze Wschodnim na ponad 1,2 mln ludności katolicy stanowią 96 proc. społeczeństwa.

W ostatnich latach również w Indiach chrześcijaństwo, które według tradycji przyniósł św. Tomasz Apostoł, przeżywa dynamiczny rozwój. Obecnie 71 mln ludzi przyznaje się do wiary w Chrystusa, podczas gdy w 2001 roku było ich 24 miliony. W Indiach katolicy stanowią 1,6 proc. ponad miliardowego społeczeństwa, co stanowi 17 mln wiernych. Katolicy skupieni są w Kościele obrządku łacińskiego oraz w dwóch Kościołach obrządku wschodniego zjednoczonych z Rzymem: w Kościele syromalabarskim i syromalankarskim. Kościół łaciński jest najliczniejszy - należy do niego ok. 12 mln katolików podczas gdy Kościół syromalabarski liczy ok. 3,6 mln a Kościół syromalankarski ponad 500 tys.

Również w Chinach rośnie ich liczba i szacuje się, że obecnie w "Państwie Środka" żyje 15 mln katolików tak w kontrolowanym przez komunistyczne władze Kościele "patriotycznym" ja i w wiernym Rzymowi Kościele "podziemnym". Po zwycięstwie komunistów pod wodzą Mao Zedonga w 1949 r. chrześcijanie byli uważani za potencjalnych kontrrewolucjonistów. Podczas rewolucji kulturalnej w latach 1966-76 Kościół katolicki był ostro prześladowany. Od lat 90. XX w. relacje między Kościołem patriotycznym a podziemnym ulegają powoli normalizacji. Choć Chiny nie utrzymują stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską to od początku pontyfikatu Franciszka, co raz pojawiają się doniesienia o możliwym zbliżeniu i uregulowaniu wzajemnych relacji.

Za stabilną uznaje się sytuację Kościoła w Japonii. Po znacznym wzroście po zakończeniu II wojny światowej liczba wiernych wynosi obecnie ok. 550 tys., co stanowi 0,4% 127 mln mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni.

Ponadto do krajów Azji z ponad milionowa liczbą katolików należą: Indonezja (7 mln), Wietnam (6 mln) czy Liban (2 mln). Co najmniej milion wyznawców Kościół katolicki ma też w Sri Lance, Arabii Saudyjskiej, Pakistanie i Malezji.

Co ważne na kontynencie azjatyckim obok krajów, w których katolików można liczyć w milionach, są też inne, gdzie wspólnoty katolickie, choć zazwyczaj dynamiczne, są bardzo nieliczne. I tak sztandarowym przykładem tych ostatnich jest Mongolia, gdzie Kościół katolicki wznowił swą działalność ponad 20 lat temu i liczy obecnie 900 wiernych. Jednocześnie co roku chrzest przyjmuje tam kilkadziesiąt kolejnych osób, co statystycznie daje wzrost liczby wiernych niemal o 10 proc. rocznie. Jeszcze skromniejsza jest wspólnota katolicka w Turkmenistanie (ponad 100 osób), Afganistanie (200 osób), Tadżykistanie (ponad 300 osób) czy Kirgistanie (500 osób). Choćby najbardziej dynamiczny rozwój tych wspólnot nie wpływa jednak w sposób znaczący na statystyki dotyczące całego kontynentu.

Pomimo niewielkiej liczebności Kościół odgrywa w wielu krajach azjatyckich ważną rolę w dziedzinie edukacji i służby zdrowia. Fakt, że otwiera swoje szkoły i szpitale dla wszystkich bez względu na religię spotyka się z wielkim uznaniem. Ponadto w państwach autorytarnych stara się być rzecznikiem poszanowania demokracji i praw człowieka. Legendarną już inicjatywą Kościoła była pokojowa "rewolucja różańcowa" przeciwko dyktaturze Ferdinanda Marcosa na Filipinach w 1986 roku.

W większości lokalnych Kościołów w Azji posługują głównie rdzenni biskupi i kapłani, co już nie obciąża hipoteki Kościoła czasami kolonialnymi, co więcej, dawne Kościoły misyjne od dawna wysyłają duchownych do posługi w krajach cierpiących na brak kapłanów w Europie. W tym kontekście powołania kapłańskie i zakonne również świadczą o dynamizmie azjatyckiego Kościoła i tak liczba księży w Azji wzrosła w ostatnich latach o 32 proc. (wobec średniej światowej wynoszącej zaledwie 2,1 proc.). Seminarzystów przygotowujących się do kapłaństwa przybyło o 29,4 proc. (średnia światowa - 7,5 proc.). Liczba braci zakonnych (zakonników niemających święceń kapłańskich) zwiększyła się o rekordowe 44,9 proc., a zakonnic o 18 proc. (podczas gdy w skali świata świecie ubyło ich o 10 proc.).

Co ważne Kościół w Azji stoi przed wyzwaniami przed jakimi staje chrześcijaństwo na całym świecie: sekularyzmem i materializmem, osłabieniem więzów rodzinnych, zagrożeniami dla życia ludzkiego, narastającym indywidualizmem i dlatego w ewangelizacji kontynentu istotne jest znaczenie świadectwa męczenników oraz rola katolików świeckich.

Od wieków po raz pierwszy na czele Kościoła katolickiego stoi papież spoza Europy. Franciszek stale podkreśla, że Kościół nie chce się rozwijać poprzez prowadzenie prozelityzmu wśród innych religii, ale mocą samego orędzia i świadectwa. Spotykając się z Federacją Konferencji Biskupich Azji (FABC) w Korei w 2014 r. podkreślił, że dialog jest istotną częścią misji Kościoła na tym kontynencie, zaś punktem wyjścia do niego powinna być wyraźna tożsamość chrześcijańska i zdolność do empatii. „Jeśli mamy mówić swobodnie, otwarcie i owocnie z innymi, musimy jasno ukazywać kim jesteśmy, co Bóg dla nas uczynił i czego od nas żąda. A jeśli nasza komunikacja nie ma być monologiem, to musi być otwartość serca i umysłu, by akceptować poszczególne osoby i kultury” - powiedział papież.

W przyszłym tygodniu Franciszek odwiedzi buddyjską Mjanmę i muzułmański Bangladesz. W każdym z tych krajów żyją niewielkie liczące zaledwie kilkaset tysięcy wspólnoty katolików wywodzące się z mniejszościowych grup etnicznych. Oba Kościoły lokalne, których dzieje sięgają czasów działalności portugalskich misjonarzy w XVI w. są bardzo mocno zaangażowane w działalność charytatywną i edukacyjną. Niemniej jednak na codzień spotykają się z dyskryminacją i przemocą. Nadzieje katolików i innych chrześcijan są duże, przede wszystkim, że wizyta papieża przyczyni się do większej tolerancji i zaufania.

Krzysztof Tomasik