Metropolita Hilarion pełniący w Patriarchacie Moskiewskim funkcję „ministra ds., ekumenizmu” uważany jest za drugą w hierarchii osobistość Cerkwi Rosyjskiej. Urodził się 24 lipca 1966 w Moskwie w rodzinie inteligenckiej jako Grigorij Walerijewicz Ałfiejew. W 1984 ukończył znaną w całej Rosji stołeczną średnią szkołę muzyczną im. Gniesinów i wstąpił do Państwowego Konserwatorium Muzycznego. Po służbie wojskowej w latach 1984-86 wrócił na uczelnię, ale już w styczniu 1987 na własne życzenie przerwał studia i wstąpił do klasztoru Ducha Świętego w Wilnie, w którym przyjął imię Hilarion. 19 sierpnia tegoż roku arcybiskup wileński i litewski Wiktoryn wyświęcił go na hieromnicha, czyli zakonnika-kapłana.

Do 1991 uzupełniał zaoczne studia teologiczne w moskiewskim seminarium i akademii duchownej w Siergijew Posadzie; później w obu tych placówkach sam wykładał (do 1993). W latach 1993-95 studiował na Uniwersytecie Oksfordzkim, uzyskując stopień doktora filozofii. W 1995 rozpoczął pracę w Wydziale Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych, w którym w latach 1997-2002 kierował sekretariatem ds. kontaktów międzychrześcijańskich. Jednocześnie nadal prowadził działalność dydaktyczną w Rosji i w USA.

27 grudnia 2001 Święty Synod Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego powołał go na biskupa kerczeńskiego i pomocniczego eparchii (diecezji) suroskiej w Wielkiej Brytanii. Sakrę nominat przyjął 7 stycznia 2002 z rąk patriarchy Aleksego II. Już w pół roku później musiał opuścić to stanowisko w atmosferze skandalu, gdy usiłował, na polecenie Patriarchatu Moskiewskiego, wprowadzić na Wyspach antydemokratyczne praktyki zarządzania eparchią. 17 lipca tegoż roku został mianowany biskupem podolskim, pomocniczym eparchii moskiewskiej i stałym przedstawicielem RKP przy międzynarodowych instytucjach europejskich w Brukseli. 7 maja 2003 został biskupem wiedeńskim i austriackim, zachowując jednocześnie swój urząd w Brukseli.

31 marca 2009 Synod mianował go przewodniczącym Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych, na miejsce jego dotychczasowego szefa, metropolity Cyryla, który miesiąc wcześniej został patriarchą moskiewskim i całej Rusi. 20 kwietnia tegoż roku został wyniesiony do godności arcybiskupa a 1 lutego 2010 – metropolity.

Hilarion pełni też szereg innych ważnych funkcji w łonie RKP, głównie naukowych i administracyjnych, m.in. reprezentuje swój Kościół na różnych spotkaniach i rozmowach wewnątrzprawosławnych i międzychrześcijańskich, np. przewodniczy delegacji RKP w Międzynarodowej Komisji ds. Dialogu Teologicznego Katolicko-Prawosławnego i w kontaktach z Watykanem.

Jest niewątpliwie osobą nr 2 w rosyjskim prawosławiu i to on był jednym z głównych „architektów” historycznego spotkania papieża Franciszka z patriarchą Cyrylem w Hawanie 12 lutego 2016 roku. Wniósł tam bardzo istotny wkład w ostateczny kształt wspólnej deklaracji katolicko-prawosławnej, ogłoszonej po tych rozmowach. Wielokrotnie spotykał się zarówno z Benedyktem XVI, jak i Franciszkiem w Watykanie i Castel Gandolfo. 16 października 2014 przemawiał na nadzwyczajnym zgromadzeniu Synodu Biskupów nt. rodziny, ostro atakując grekokatolików.

W latach 2011-12 przewodniczył delegacji Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych na rozmowy z przedstawicielami episkopatu Polski, których wynikiem było Wspólne Przesłanie katolicko-prawosławne do narodów Polski i Rosji, podpisane 17 sierpnia 2012 w Warszawie przez abp. Józefa Michalika i patriarchę Cyryla.

Metropolita Hilarion jest autorem ponad 600 różnych publikacji: książek, artykułów i haseł do wielotomowej Encyklopedii Prawosławnej, a także kilkunastu utworów muzyki sakralnej, m.in. Pasji wg św. Mateusza, (2006), Boskiej Liturgii na chór mieszany (2006) i Oratorium na Boże Narodzenie (2007).