Dwudniowa wspólna konferencja jest pierwszym tego typu spotkaniem pracowników wydziałów teologicznych obu uczelni. Teologowie chrześcijańscy chcą w ten sposób podkreślić uprawianie od 200 lat tej akademickiej dyscypliny nauki w Warszawie.

O historii teologii katolickiej w Warszawie w ostatnich dwustu latach opowiadał o. prof. Jacek Salij OP. Zwrócił uwagę na fakt, że pierwszym rektorem Uniwersytetu Warszawskiego była osoba duchowna – ks. prof. Wojciech Szweykowski, a Wydział Teologiczny był jednym z głównych na powołanym przez cara Aleksandra I w 1816 r. Uniwersytecie w Warszawie. Drogi Wydziału Teologicznego nie były jednak usłane różami. W 1823 r. istnienie Wydziału Teologicznego było zagrożone. Z inspiracji senatora Nowosilcowa, władze oświatowe zarządziły natychmiastowy powrót studiujących na wydziale kleryków do swoich seminariów diecezjalnych. – W miejsce Wydziału Teologicznego planowano powołać Seminarium Główne, co miało być próbą narzucenia józefińskiego modelu kształtowania duchowieństwa przede wszystkim na osoby lojalne wobec państwa – zauważył o. prof. Salij. Rektor Szweykowski wydział jednak ocalił. Jednak już w 1831 r. – w ramach represji popowstaniowych, cały warszawski uniwersytet, a zatem również Wydział Teologiczny, został zamknięty. Jego miejsce zajęła powołana przez cara i finansowana przez rząd Królestwa Warszawska Akademia Duchowna Rzymsko-katolicka. Po roku 1867 na ziemiach polskich nie było już jednak żadnej wyższej szkoły katolickiej.

Restauracja autentycznego Uniwersytetu Warszawskiego nastąpiła w 1915 r. po odejściu z Warszawy wojsk rosyjskich. Wydział Teologiczny rozpoczął swoją działalność w maju 1918 r. Ponieważ w 1919 r. rozpoczęto na Uniwersytecie procedurę zakładania Wydziału Teologii Ewangelickiej, wydział zmienił nazwę na Wydział Teologii Katolickiej. Zawsze był to wydział niewielki. Aż do wybuchu II wojny światowej studentów miał mniej nawet niż ich było na Wydziale Teologii Ewangelickiej. Np. w roku akademickim 1930/31 teologię na Uniwersytecie Warszawskim studiowało 50 katolików, 96 protestantów oraz 123 prawosławnych.

Po II wojnie światowej wydział wznowił swoją działalność jesienią 1945 r. Na skutek uchwał Rady Ministrów z sierpnia 1954 r. na UW i UJ przestały istnieć wydziały teologiczne. Powołano do istnienia Akademię Teologii Katolickiej, która przez 45 lat była czołowym katolickim ośrodkiem myśli teologicznej w Polsce.

Historię instytucji i struktur teologii uniwersyteckiej w Warszawie przedstawił ks. prof. Roman Bartnicki, były rektor UKSW. Szczególny akcent położył na przybliżenie trudnego procesu przekształcenia Akademii Teologii Katolickiej w Uniwersytet Kard. Stefana Wyszyńskiego. Przypomniał, że początkowo były plany, aby połączyć ATK z Papieskim Wydziałem Teologicznym. Później jednak zaniechano tego zamiaru. – To św. Janowi Pawłowi II zawdzięczamy zaakceptowanie nowej koncepcji Uniwersytetu. Sejm Rzeczypospolitej 3 IX 1999 r. specjalną uchwałą powołał do istnienia UKSW. Ustalono strukturę uniwersytetu, powołując trzy wydziały, będące pod nadzorem państwa i Kościoła: Wydział Teologiczny, Wydział Prawa Kanonicznego i Wydział Filozofii Chrześcijańskiej. Zostało to zaakceptowane przez Kongregację ds. Wychowania Katolickiego – wspominał ks. prof. Bartnicki. Były rektor UKSW przedstawił także obecną strukturę Wydziału Teologicznego, dzielącego się na Instytuty i Katedry.

- Polscy duchowni ewangeliccy z trzech zaborów studiowali na terenach państw zaborczych. 4 stycznia 1921 r. założono w Warszawie Studium Teologii Ewangelickiej, a w latach 1925-1939 przy UW istniało Studium Teologii Prawosławnej, którego jednak po wojnie nie restytuowano, w przeciwieństwie do Wydziału Teologii Ewangelickiej. Tenże przekształcił się po wojnie w Chrześcijańską Akademię Teologiczną – opowiadał prof. Karol Karski z ChAT.

A jak układała się współpraca ekumeniczna warszawskich wydziałów teologicznych? Droga współpracy prowadziła od izolacji do owocnego dialogu. – Przełamanie wzajemnej izolacji nastąpiło w 1974 r., kiedy powstała Komisja Episkopatu ds. Ekumenizmu. Od 1983 r. wykłady z teologii ekumenicznej na ATK powierzono teologom ewangelickim. Z czasem współpraca ChAT z ATK stawała się czymś oczywistym. Dziś możemy powiedzieć, że układa się ona świetnie – organizujemy sympozja międzywyznaniowe, wzajemnie recenzujemy prace doktorskie i habilitacyjne – wyliczał prof. Karski.

Akademia Teologii Katolickiej jako główny ośrodek myśli teologicznej w Polsce uformowała liczną kadrę profesorską, która zasilała później powstające Wydziały Teologiczne w Polsce. – Byliśmy kształtowani przez ludzi ze środowiska warszawskiego, to byli nasi mistrzowie, którzy kształtowali charakter naszego środowiska teologicznego – powiedział ks. prof. Jerzy Bagrowicz w UMK w Toruniu. Podkreślił, że na UMK wszystkie kierunki brały sobie za wzór teologię i oczekiwały na dialog i współpracę z nią. I tak jest do dzisiaj. Dla ks. prof. Pawła Bortkiewicza TChr również z toruńskiego uniwersytetu, czas spędzony na ATK był przede wszystkim doświadczeniem wspólnoty – bardzo zżytej i szybko wymieniającej myśli. – Nie było między nami rywalizacji. Każdy wnosił etos regionalny czy środowiskowy. Wzajemnie się ubogacaliśmy – wspominał ks. prof. Bortkiewicz. Również teologia na Śląsku wiele zawdzięcza swojej Alma Mater, jaką była Akademia Teologii Katolickiej. – Impulsem dla księży na Śląsku do studiowania w Warszawie była wsparcie, jakiego ATK udzielił kard. Stefan Wyszyński. To zdecydowało – zauważył ks. dr hab. Henryk Olszar z Uniwersytetu Śląskiego. Wśród śląskich księży profesorów związanych z ATK wymienił ks. prof. Alfonsa Skowronka i ks. prof. Remigiusza Sobańskiego.

Dziekani obydwu wydziałów teologicznych – ks. prof. Piotr Tomasik (UKSW) i prof. Jerzy Ostapczuk (ChAT) – podpisali dziś wspólną deklarację, w której wyrażają przekonanie o szczególnej roli teologii w świecie współczesnym i w uniwersytetach, bowiem teologia poszukuje odpowiedzi na pytanie o miejsce i rolę człowieka we współczesnym świecie. Podkreślają także, że teologia uniwersytecka stanowi niezbywalny element życia akademickiego w Warszawie. Sygnatariusze Deklaracji zauważają też, że teologia broni człowieka przed sprowadzaniem go jedynie do wymiaru materialnego i spełnia rolę kulturotwórczą. Teologowie różnych wyznań zaświadczają wspólnie o dążeniu do jedności chrześcijaństwa. Znakami tych starań są pojednanie oraz przebaczenie. – Chcemy wspólnie dbać o obecność teologii w uniwersyteckich debatach, wzajemnie się wspierać i uczyć od siebie – napisali we wspólnej deklaracji teologowie różnych wyznań chrześcijańskich.

Uczestnicy konferencji zobaczyć mogli wystawę prezentującą literaturę ekumeniczną Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Warszawskiego, przygotowaną przez Bibliotekę UKSW.

Honorowy patronat nad konferencją objął prezydent RP Andrzej Duda.