Zakończenie

86. Do was, małżonkowie, do was, ojcowie i matki rodzin; do was, chłopcy i dziewczęta, którzy jesteście przyszłością i nadzieją Kościoła i świata, i będziecie dynamicznym zaczątkiem rodziny w nadchodzącym trzecim tysiącleciu; do was, czcigodni i drodzy Bracia w biskupstwie i kapłaństwie, umiłowani synowie i córki, zakonnicy i zakonnice, dusze poświęcone Panu, którzy wobec małżonków świadczycie o najwyższej miłości Bożej; do was, wszyscy ludzie dobrej woli, którzy z jakiegokolwiek tytułu troszczycie się o losy rodziny, zwracam się z gorącą i serdeczną prośbą na zakończenie tej Adhortacji Apostolskiej.

Przyszłość ludzkości idzie poprzez rodzinę!

Jest zatem rzeczą nieodzowną i naglącą, aby każdy człowiek dobrej woli zaangażował się w sprawę ratowania i popierania wartości i potrzeb rodziny.

O szczególny wysiłek w tym względzie czuję się zobowiązany prosić synów i córki Kościoła. Ci, którzy przez wiarę poznają w pełni wspaniały zamysł Boży, mają jeszcze jeden powód, ażeby wziąć sobie do serca rzeczywistość rodziny w naszych czasach, tych czasach próby i łaski.

Winni oni kochać rodzinę w sposób szczególny. Polecenie to jest konkretne i wymagające.

Kochać rodzinę, to znaczy umieć cenić jej wartości i możliwości i zawsze je popierać. Kochać rodzinę, to znaczy poznać niebezpieczeństwa i zło, które jej zagraża, aby móc je pokonać. Kochać rodzinę, to znaczy przyczyniać się do tworzenia środowiska sprzyjającego jej rozwojowi. Zaś szczególną formą miłości wobec dzisiejszej rodziny chrześcijańskiej, kuszonej często zniechęceniem, dręczonej rosnącymi trudnościami, jest przywrócenie jej zaufania do siebie samej, do własnego bogactwa natury i łaski, do posłannictwa powierzonego jej przez Boga. „Trzeba, aby rodziny naszych czasów powstały! Trzeba, aby szły za Chrystusem!”182.

Do zadań chrześcijan należy także głoszenie z radością i przekonaniem „dobrej nowiny” o rodzinie - rodzinie, która odczuwa wielką potrzebę słuchania wciąż od nowa i rozumienia coraz głębiej słów autentycznych, objawiających jej własną tożsamość, jej wewnętrzne bogactwa, wagę jej posłannictwa w państwie ludzkim i w Państwie Bożym.

Kościół zna drogę, na której rodzina może dotrzeć w głąb prawdy o sobie. Tej drogi, której nauczył się w szkole Chrystusa i której w ciągu dziejów widzianych w świetle Ducha nie narzuca, lecz którą, czując w sobie przemożny nakaz, ukazuje wszystkim bez lęku, a raczej z wielką ufnością i nadzieją, choć wie, że „dobra nowina” zna również mowę Krzyża. Ale przez Krzyż właśnie, rodzina może osiągnąć pełnię swego bytu i doskonałość swej miłości.

Pragnę na koniec zaprosić wszystkich chrześcijan do odważnej i serdecznej współpracy ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, którzy w swym życiu niosą odpowiedzialność za służbę rodzinie. Ci którzy poświęcili się dla jej dobra w łonie Kościoła, w jego imieniu i przezeń natchnieni, jednostki, grupy, ruchy czy stowarzyszenia, często znajdują obok siebie osoby i instytucje, które pracują dla tego samego ideału. W wierności wartościom Ewangelii i wartościom ludzkim oraz w poszanowaniu uprawnionego pluralizmu inicjatyw, współpraca ta może sprzyjać szybszemu oraz integralnemu rozwojowi rodziny.

A teraz, kończąc to orędzie pasterskie, które ma zwrócić uwagę wszystkich na poważne, lecz również fascynujące zadania rodziny chrześcijańskiej, pragnę wezwać orędownictwa świętej Rodziny z Nazaretu.

Cudownym zamysłem Bożym żył w niej ukryty przez długie lata Syn Boży: jest ona więc pierwowzorem i przykładem wszystkich rodzin chrześcijańskich. Rodzina, jedyna na świecie, ta, która wiodła nieznane i ciche życie w małym miasteczku palestyńskim; która doświadczyła ubóstwa, prześladowań, wygnania; która wielbiła Boga w sposób nieporównywalnie wzniosły i czysty, nie omieszka wspomagać wszystkich rodzin chrześcijańskich, co więcej, wszystkich rodzin świata w wierności codziennym obowiązkom, w przezwyciężaniu niepokojów i udręczeń życiowych, w wielkodusznym otwarciu się na potrzeby innych, w radosnym wypełnianiu planu Bożego.

Niech święty Józef, „Mąż Sprawiedliwy”, niestrudzony pracownik, nieskazitelny opiekun skarbów Mu powierzonych, strzeże je, opiekuje się nimi i zawsze je oświeca.

Niechaj Maryja Panna, tak jak jest Matką Kościoła, będzie również Matką „Kościoła domowego”, ażeby dzięki Jej macierzyńskiej pomocy każda rodzina chrześcijańska mogła rzeczywiście stać się „małym Kościołem”, w którym będzie odzwierciedlać się i żyć tajemnica Kościoła Chrystusowego. Niech Ona, Służebnica Pańska, będzie przykładem pokornego i wielkodusznego przyjęcia woli Bożej; niech Ona, Bolesna Matka u stóp Krzyża, łagodzi cierpienia i osusza łzy tych, którzy cierpią z powodu trudności rodzinnych.

A Chrystus Pan, Król wszechświata, Król rodzin, niech będzie obecny jak w Kanie, w każdym ognisku chrześcijańskim, aby dać mu światło, radość, pogodę i męstwo. W dniu uroczyście poświęconym Jego Królewskości, błagam Go, aby każda rodzina umiała wielkodusznie dawać swój własny wkład w przyjście na świat Jego Królestwa, „Królestwa prawdy i życia, świętości i łaski, sprawiedliwości, miłości i pokoju”183, do którego zdążają dzieje.

Jemu, Maryi i Józefowi zawierzam każdą rodzinę. W ich ręce i ich sercu oddaję tę Adhortację: niech Oni podadzą ją wam, czcigodni Bracia i umiłowani Synowie, i niech otworzą wasze serca na światło, którym Ewangelia promieniuje na każdą rodzinę.

Zapewniając o mojej stałej modlitwie, wszystkim i każdemu z osobna udzielam z serca Apostolskiego Błogosławieństwa w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. W Rzymie, u św. Piotra,
dnia 22 listopada 1981 roku,
w Uroczystość Chrystusa Króla,
w czwartym roku Pontyfikatu.
Jan Paweł II, papież

1. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 52.

2. JAN PAWEŁ II, Homilia na otwarcie VI Synodu Biskupów (26 września 1980 r.), 2: AAS 72 (1980), 1008.

3. Por. Rdz 1-2.

4. Por. Ef 5.

5. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 47; JAN PAWEŁ II, List Appropinquat iam, 1 (15 sierpnia 1980 r.): AAS 72 (1980), 791.

6. Por. Mt 19, 4.

7. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 47.

8. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Rady Generalnego Sekretariatu Synodu Biskupów (23 lutego 1980 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, III, 1 (1980), 472-476.

9. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 4.

10. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 12.

11. Por. 1 J 2, 20.

12. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 35.

13. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 12; Kongregacja do spraw Nauki Wiary, Dekl. Mysterium Ecclesiae, 2: AAS 65 (1973), 398-400.

14. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 12; Konstytucja dogm. o Objawieniu Bożym, Dei verbum, 10.

15. Por. JAN PAWEŁ II, Homilia na otwarcie VI Synodu Biskupów, 3 (26 września 1980 r.): AAS 72 (1980), 1008.

16. Por. ŚW. AUGUSTYN, De Civitate Dei, XIV, 28: CSEL 40, II, 56 n.

17. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 15.

18. Por. Ef 3, 8; SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes 44; Dekl. o działalności misyjnej Kościoła, Ad gentes, 15 i 22.

19. Por. Mt 19. 4 nn.

20. Por. Rdz 1, 26n.

21. 1 J 4, 8.

22. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 12.

23. Por. tamże, 48.

24. Por. np. Oz 2, 21; Jr 3, 6-13; Iz 54.

25. Por. Ez 16, 25.

26. Por. Oz 3.

27. Por. Rdz 2, 24; Mt 19, 5.

28. Por. Ef 5, 32 n.

29. TERTULIAN, Ad uxorem, II, VIII; 6-8: CCL I, 393.

30. Por. Sobór Trydencki, Sesja XXIV kan. 1: I. D. Mansi, Sacrorum Conciliorum Nova et Amplissima Collectio, 33, 149 n.

31. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 48.

32. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Delegatów „Centre de Liaison des Equipes de Recherche”, 3 (3 listopada 1979 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, II, 2 (1979), 1032.

33. Tamże, 4.

34. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 50.

35. Por. Rdz 2, 24.

36. Por. Ef 3, 15.

37. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 78.

38. ŚW. JAN CHRYZOSTOM, La Verginita, X: PG 48, 540.

39. Por. Mt 22, 30.

40. Por. 1 Kor 7, 32-35.

41. SOBÓR WAT. II, Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, 12.

42. Por. PIUS XII, Enc. Sacra Virginitas, II: AAS 46 (1954), 174 nn.

43. Por. JAN PAWEŁ II, List Novo incipiente, 9 (8 kwietnia 1979 r.): AAS 71 (1979), 410 n.

44. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 48.

45. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor Hominis, 10: AAS 71 (1979), 274.

46. Mt 19, 6; por. Rdz 2, 24.

47. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Małżonków, 4 (Kinshasa, 3 maja 1980 r.): AAS 72 (1980), 426 n.

48. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 49; por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Małżonków, 4 (Kinshasa, 3 maja 1980 r.): AAS 72 (1980), 426 n.

49. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 48.

50. Por. Ef 5, 25.

51. Mt 19, 8.

52. Ap 3, 14.

53. Por. 2 Kor 1, 20.

54. Por. J 13, 1.

55. Mt 19, 6.

56. Rz 8, 29.

57. ŚW. TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae, II, II, 14, 2 ad 4.

58. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, II; por. Dekret o apostolstwie świeckich, Apostolicam actuositatem, 11.

59. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 52.

60. Por. Ef 6, 1-4; Kol 3, 20 n.

61. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 48.

62. J 17, 21.

63. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 24.

64. Rdz 1, 27.

65. Ga 3, 26.28.

66. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Laborem exercens, 19: AAS 73 (1951) 625.

67. Rdz 2, 18.

68. Rdz 2, 23.

69. ŚW. AMBROŻY, Hexameron, V, 7, 19: wyd. polskie, Warszawa, 1969 r.

70. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 9: AAS 60 (1968), 486.

71. Por. Ef 5, 25.

72. Por. JAN PAWEŁ II, Homilia do wiernych w Terni, 3-5 (19 marca 1981 r.): AAS 73 (1981), 268-271.

73. Por. Ef 3, 15.

74. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 52.

75. Łk 18, 16; por. Mt 19, 14; Mk 10, 14.

76. JAN PAWEŁ II, Przemówienie: na Zgromadzeniu Ogólnym Narodów Zjednoczonych, 21 (2 października 1979 r.): AAS 71 (1979), 1159.

77. Łk 2, 52.

78. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 48.

79. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do uczestników „International Forum on Active Aging”, 5 (5 września 1980 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, III, 2 (1980), 539.

80. Rdz 1, 28.

81. Por. Rdz 5, 1-3.

82. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 50.

83. Propositio 21. Zakończenie p. 11 Enc. Humanae vitae stwierdza: „Jednakże Kościół, wzywając ludzi do przestrzegania nakazów naturalnego prawa, które objaśnia swoją stałą doktrynę, naucza, że konieczna jest rzeczą, aby każdy akt małżeński zachował swoje wewnętrzne przeznaczenie do przekazywania życia ludzkiego (ut quilibet matrimonii usus ad vitam humanam procreandam per se destinatus pennaneat)”: AAS 60 (1968), 488.

84. Por. 2 Kor 1, 19; Ap 3, 14.

85. Por. Orędzie VI Synodu Biskupów do rodzin chrześcijańskich w świecie współczesnym, 5 (24 października 1980 r).

86. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 51.

87. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 7: AAS 60 (1968) 485.

88. Tamże, 12: AAS 60 (1968) 488 n.

89. Tamże, 14: AAS 60 (1968) 490.

90. Tamże, 13: AAS 60 (1968) 489.

91. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 51.

92. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 29: AAS 60 (1968), 501.

93. Tamże, 25: AAS 60 (1968), 498 n

94. Tamże, 21: AAS 60 (1968), 496.

95. JAN PAWEŁ II, Homilia na zakończenie VI Synodu Biskupów, 8 (25 października 1981 r.): AAS 72 (1980), 1083.

96. Por. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 28: AAS 60 (1968), 501.

97. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Delegatów „Centre de Liaison des Equipes de Recherche”, 9 (3 listopada 1979 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, II, 2 (1979), 1035; por. także Przemówienie do uczestników Pierwszego Kongresu Rodzin Afryki i Europy (15 stycznia 1981 r.): „L´Osservatore Romano” (16 stycznia 1981 r.).

98. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 25: AAS 60 (1968), 499.

99. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis, 3.

100. SOBóR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 35.

101. ŚW. TOMASZ Z AKWINU, Summa contra Gentiles, IV 58.

102. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis, 2.

103. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 71: AAS 68 (1976), 60 n.

104. Por. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis, 3.

105. SOBóR WAT. II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 11.

106. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 52.

107. Por. SOBÓR WAT. II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 11.

108. Rz 12, 13.

109. Mt 10, 42.

110. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 30.

111. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae, 5.

112. Por. Propositio 42.

113. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 31.

114. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, II; Dekret o apostolstwie Świeckich, Apostolicam actuositatem, II; JAN PAWEŁ II, Homilia na otwarcie VI Synodu Biskupów, 3 (26 września 1980 r.): AAS 72 (1980), 1008.

115. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 11.

116. Por. tamże, 41.

117. Dz 4, 32.

118. Por. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 9: AAS 60 (1968), 486 n.

119. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 48.

120. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 1.

121. Por. Rz 16, 26.

122. Por. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 25: AAS 60 (1968), 498.

123. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 71: AAS 68 (1976), 60 n.

124. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie na III Konferencji Ogólnej Episkopatów Ameryki Łacińskiej, IV a (28 stycznia 1979 r.): AAS 71 (1979), 204.

125. SOBóR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 35.

126. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Catechesi tradendae, 68: AAS 71 (1979), 1334.

127. Por. tamże, 36: AAS 71 (1979), 1308.

128. Por. 1 Kor 12, 4 nn; Ef 4, 12 n.

129. Mk 16, 15.

130. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 11.

131. Dz 1, 8.

132. Por. 1 P 3, 1 n.

133. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 35; Dekret o apostolstwie Świeckich, Apostolicam actuositatem, 11.

134. Por. Dz 18, 1 nn.; Rz 16, 3 n.

135. Por. SOBÓR WAT. II, Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 39.

136. SOBÓR WAT. II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 30.

137. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 10.

138. SOBÓR WAT. II, Konstytucja duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 49.

139. Tamże, 48.

140. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 41.

141. SOBÓR WAT. II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 59.

142. Por. 1 P 2, 5; SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele, Lumen Gentium, 34.

143. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 34.

144. SOBÓR WAT. II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 78.

145. Por. J 19, 34.

146. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae, 25: AAS 60 (1968), 499.

147. Ef 2, 4.

148. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Dives in misericordia, 13: AAS 72 (1980), 1218 n.

149. Por. 1 P 2, 5.

150. Mt 18, 19 n.

151. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis, 3; por. JAN PAWEŁ II, Adhort. Apost. Catechesi tradendae, 36: AAS 71 (1979), 1308.

152. PAWEŁ VI, Przemówienie na Audiencji ogólnej (11 sierpnia 1976 r).: Insegnamenti di Paolo VI, XIV (1976), 640.

153. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 12.

154. Por. Institutio Generalis de Liturgia Horarum, 27.

155. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Marialis cultus, 52-54: AAS 66 (1974), 160 n.

156. JAN PAWEŁ II, Przemówienie w Sanktuarium na Mentorelli (29 października 1978 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, I (1978), 78 n.

157. Por. SOBÓR WAT. II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 4.

158. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Episkopatu XII Regionu Duszpasterskiego Stanów Zjedn. Ameryki (21 września 1978 r.): AAS 70 (1978), 767.

159. Rz 8, 2.

160. Rz 5, 5.

161. Por. Mk 10, 45.

162. SOBÓR WAT. II, Konstytucja dogm. o Kościele Lumen Gentium, 36.

163. SOBÓR WAT. II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 8.

164. Orędzie VI Synodu Biskupów do rodzin chrześcijańskich w świecie współczesnym, 12 (24 października 1980 r.).

165. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie na III Konferencji Ogólnej Episkopatów Ameryki Łacińskiej, IV a (28 stycznia 1979 r.): AAS 71 (1979), 204.

166. Por. SOBóR WAT. II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 10.

167. Por. Ordo celebrandi matrimonium, 17.

168. Por. SOBÓR WAT. II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 59.

169. SOBÓR WAT. II, Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, 12.

170. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Konfederacji Chrześcijańskiego Poradnictwa Rodzinnego, 3-4 (29 listopada 1980 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, III, 2 (1980), 1453 n.

171. PAWEŁ VI, Orędzie na III Światowy Dzień środków społecznego przekazu (7 kwietnia 1969 r.): AAS 61 (1969), 455.

172. JAN PAWEŁ II, Orędzie na Światowy Dzień środków społecznego przekazu 1980 r. (1 maja 1980 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, III, 1 (1980), 1042.

173. JAN PAWEŁ II, Orędzie na Światowy Dzień środków społecznego przekazu 1981 r., 5 (10 maja 1981 r.): „L´Osservatore Romano” (22 maja 1981 r.).

174. Tamże.

175. PAWEŁ VI, Orędzie na III Światowy Dzień środków społecznego przekazu (7 kwietnia 1969 r.): AAS 61 (1969), 456.

176. Tamże

177. JAN PAWEŁ II, Orędzie na Światowy Dzień środków społecznego przekazu 1980 r. (7 maja 1980 r.): Insegnamenti di Giovanni Paolo II, III, 1 (1980), 1044.

178. Por. PAWEŁ VI, Motu Proprio Matrimonia miixta, 4-5: AAS 62 (1970), 257 nn; por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do uczestników sesji plenarnej Sekretariatu dla Jedności Chrześcijan (13 listopada 1981 r.): „L´Osservatore Romano” (14 listopada 1981 r.)

179. Instr. In quibus rerum circumstantiis (15 czerwca 1972 r.): AAS 64 (1972) 518-525; Nota z 17 października 1973 r.: AAS 65 (1973), 616-619.

180. JAN PAWEŁ II, Homilia na zakończenie VI Synodu Biskupów, 7 (25 października 1980 r.) AAS 72 (1980), 1082.

181. Por. Mt 11, 28.

182. JAN PAWEŁ II, List Appropinquat iam, 1 (15 sierpnia 1980 r.): AAS 72 (1980), 791

183. Prefacja z Mszy Św. na Uroczystość Chrystusa Króla.