Tropem legionów

W latach 70. zainteresowały go, i to bardzo, ekslibrisy wyszukane w renomowanej, zrośniętej z pejzażem Kielc księgarni Stanisława Króla. Początkowo była to architektura, która zapoczątkowała kolekcję Dubaja, ale już wkrótce główną inspiracją stały się zjazdy piłsudczyków. Artysta wiernie dokumentuje te spotkania - ilustracją, uzupełnianą zręcznie wplecionym słowem, datą, ornamentem czy ozdobnikiem, czasami kolorem. - Dlaczego czuję się spadkobiercą legionów...? Mój ojciec, Jan, rocznik 1895, był legionistą, przeszedł cały front bolszewicki, był trzykrotnie ranny, a od 1926 r. był komendantem POW w rodzinnej Dzierążni. O tym się zawsze mówiło, tym się żyło - wspomina.
Ma sporo pamiątek zachowanych z tamtego okresu i mnóstwo książek, których wciąż przybywa. - Mam szczęście, że moja żona Anna ma podobny stosunek do tych spraw. Jej inspiracja, a także jej zgoda na to, że po uszy utonąłem w różnego rodzaju społecznych pracach, były dla mnie zawsze cenne i nieodzowne.
Razem z żoną stali się współorganizatorami Związku Piłsudczyków w Warszawie (1990). Regularnie uczestniczą w tamtejszych zjazdach, utrzymują żywy i serdeczny kontakt z oddziałami w Gąbinie, Płocku, Wrocławiu, Sulejówku. A wszyscy spotykają się m.in. na opłatku na Zamku Królewskim w Warszawie.
Państwo Dubajowie od 12 lat należą do Towarzystwa Miłośników historii i Zabytków Krakowa oraz do Komitetu Opieki Kopca Marszałka Piłsudskiego. Dubaj wspomina, jak na zjeździe 1991 r. udało mu się zdobyć 15 autografów od legionistów. - „wszyscy oni mieli blisko 100 lat, a jeden z nich 103” - mówi.

Fascynacja ekslibrisem

Zjazdy warszawskie i krakowskie to oczywiście kolejne ekslibrisy - w albumach, teczkach, kopertach. To setki listów, podziękowań, dedykacji.
W doborze tematów łatwo dostrzeżemy ważne dla artysty cykle: katyński, niepodległościowy, partyzancki, wojenny; dedykowane bohaterom II wojny światowej (np. serdecznemu przyjacielowi, gen. AK Bolesławowi Michałowi Nieczui-Ostrowskiemu), księżom naszej diecezji i spoza niej, biskupom i dostojnikom Kościoła w Polsce i na świecie oraz - oczywiście - Ojcu Świętemu; są cykle poświęcone świętom katolickim i narodowym oraz obszerny zbiór dotyczący polskich świętych (najchętniej związanych z naszą diecezją). Bardzo wyraźne są także motywy słynnych pisarzy: Sienkiewicza, Reymonta, Słowackiego, Mickiewicza oraz Chopina, ks. Twardowskiego, ludzi polityki i mediów. W ekslibrisach Dubaja odnajdziemy motywy powstańcze oraz wątki ludowe i krajobrazowe, zwykle będące swoistym hołdem czasom dzieciństwa, związanym z urokliwą nadnidziańską okolicą - i wioską Dzierążnia. Ulubiony przez artystę zbiór 27 ekslibrisów to „Madonny w obrazie z różą”. Większość z ekslibrisów Jana Dubaja wędruje do rąk prywatnych, część do muzeów i na wystawy.
Artysta niekiedy z trudem może sprostać zamówieniom. Za najmilsze uważa te, wykonane z myślą o najbliższych - dla żony, dwóch synów, pięciorga wnucząt, przyjaciół. Ekslibrisy Jana Dubaja możemy także odnaleźć w albumowych publikacjach zbiorowych i tematycznych, katalogach muzealnych, jako ilustracje książek. Duma artysty - to jego ekslibrisy w watykańskiej publikacji albumowej wydanej przez Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie.

Przy pracy, czyli piórkiem i rylcem

- W jaki sposób pięknie i mądrze przekazać ważną treść w małym obrazku - zastanawiał się kiedyś autor, nieśmiało przymierzając się do pierwszej próby z ekslibrisem - „znaczkiem w obrazie”, znanym w Europie od 1470 r.
Jan Dubaj czasami pracuje nad kilkoma ekslibrisami jednocześnie. Najpierw powstaje szkic na formacie A4, a na nim ogólna koncepcja projektu. Poszczególne elementy często wykonuje osobno, pracując pod lupą sześciokrotnego powiększenia. Musi robić przerwy - co jakiś czas opuszcza swą pracownię na pięterku domu przy Alei Legionów - aby odpoczął wzrok i aby mógł pójść za głosem którejś ze swoich kolejnych pasji - czyli pracy społecznej i wynikających z niej obowiązków.

Codzienność aktywnego emeryta

- Mam czas wypełniony po brzegi, co mnie niewymownie cieszy - mówi Jan Dubaj.
Przede wszystkim jest to praca w środowisku piłsudczyków, w wymiarze ogólnopolskim. Od 8 lat jest zaangażowany w działalność Stowarzyszenia Ochrony Dziedzictwa Narodowego, gdzie jest członkiem zarządu. Wkrótce, tzn. na przełomie 2003/2004, ukaże się publikacja dokumentująca 10-lecie Stowarzyszenia (Dubaj projektuje okładkę). Był jednym z inicjatorów odbudowy Pomnika Niepodległości w Kielcach. Jest także członkiem Koła nr 1 Świętokrzyskiego Związku Żołnierzy AK, co wiąże się z jego partyzancką przeszłością. Był żołnierzem 106 Dywizji AK, dowodzonej przez gen. B. M. Nieczuję-Ostrowskiego, operującej w rejonie Miechów - Olkusz - Pińczów. Zaprzysiężony w 1944, przyjął pseudonim „Wróbel” i pełnił funkcję łącznika oraz opiekował się rannymi. Posiada kilka ważnych dlań odznaczeń wojennych.
Dubaj, co chyba oczywiste, jest ilustratorem okładek biuletynu swojego Koła. Każda z tych okładek jest inna; najnowsza - z Ojcem Świętym.
Interesuje go także metaloplastyka (wykonał sporo ciekawych krucyfiksów, świeczników, godeł). Ze znawstwem zbiera metale i monety, w swej kolekcji ma kilka absolutnych unikatów. Utrzymuje liczne związki koleżeńskie i przyjacielskie, czego obrazem jest potężna korespondencja.
A przecież jeszcze trzeba znaleźć czas dla pracy w ulubionym ogródku - wykopać przed zimą dalie, zabezpieczyć pelargonie - mróz wcześniej zważył je tego roku... Ale w którymś momencie rzuca to wszystko, by znów pochylić się nad nowym, zawsze niepowtarzalnym motywem, pracowicie cyzelowanym na maleńkim karteluszku.