Katarzyna Woynarowska: Odchodzenie od Kościoła – pytam o odchodzenie z zachowaniem wszystkich formalności, czyli o apostazję – to, zdaniem Księdza Profesora, rodzaj mody czy poważne zjawisko?

Ks. prof. Przemysław Kantyka: Zawsze była i jest pewna grupa ludzi, którzy stwierdzają, że już nie utożsamiają się z Kościołem katolickim i zgłaszają akt wystąpienia z niego. Sam akt wystąpienia z Kościoła pociąga za sobą ekskomunikę, ale nie musi jeszcze oznaczać apostazji. Apostazja jest bowiem aktem odrzucenia wszystkiego, co Bóg objawił w Chrystusie, deklaracją niewiary w Boga, a czasem nawet zaprzeczenia Jego istnieniu. O apostazji mówimy wówczas, gdy oba czynniki występują łącznie. Jeśli jednak ktoś deklaruje, że wierzy w Pana Boga, tylko nie chce być już w Kościele katolickim, to nie jest to apostazja, ale – można by to tak ująć – autoekskomunika. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy ktoś przechodzi do innej wspólnoty chrześcijańskiej – to też nie jest apostazja, ale autoekskomunika. Jak wspomniałem wcześniej, zawsze były osoby, które występowały z Kościoła katolickiego, z tym, że formalnym aktem dokonywało tego niewielu. Większość z odchodzących stwierdza, że nic ich nie łączy z Kościołem, nie uczęszczają na Msze św., nie korzystają z sakramentów, nie angażują się w żadną formę życia Kościoła, często wyrażają też głośny sprzeciw wobec Jego nauki. W ostatnim czasie jednak rzeczywiście nasiliło się zjawisko zgłaszania formalnego aktu wystąpienia z Kościoła.

Jaki jest powód nasilenia tego zjawiska?

Myślę, że można wyróżnić dwa powody, oba mające źródło w silnym wzburzeniu. To wzburzenie z kolei pochodzi z dwóch źródeł: jednym z nich jest poczucie zgorszenia przypadkami zła ujawnianego pośród ludzi Kościoła, ale częstszym powodem jest sprzeciw wobec moralnego nauczania Kościoła, szczególnie wobec bezwarunkowej ochrony życia, co było artykułowane przez jesienne protesty uliczne, w których ten sprzeciw wyrażano nieraz bardzo brutalnie i wulgarnie.

Skąd wiadomo, ile naprawdę jest tych tych aktów? Jaka jest skala apostazji?

Nie było do tej pory badań socjologicznych, zatem przygotowując publikację na ten temat – zapewne za chwilę zapyta mnie Pani o nią – opieraliśmy się na rozmowach z duszpasterzami, którzy zetknęli się z taką sytuacją i musieli przygotować stosowną dokumentację. Z tych rozmów faktycznie wynika, że pojawiły się parafie, w których do tej pory aktów apostazji nie było, a obecnie są. Zjawisko to częściej występuje w dużych miastach niż w mniejszych miejscowościach czy na wsiach. Nie dysponujemy jednak żadną oficjalną statystyką za 2020 r. Ostatnia pochodzi z 2012 r. – wtedy było 459 apostazji. Wiemy jednak na podstawie tych rozmów, że formalnych aktów odejścia z Kościoła jest więcej – można założyć wzrost 4-5-krotny... Nieprawdziwe są natomiast informacje podawane na internetowych stronach zwolenników apostazji, gdzie tzw. licznik pokazuje liczbę ponad 2 tys., ale prowadzący stronę internetową twierdzą, że w rzeczywistości jest ich ponad 20 tys.

Media tworzą rodzaj klimatu, że jak występujesz z Kościoła, to stajesz po tej lepszej stronie...

Należy wziąć pod uwagę, że są różne media, także te, które bronią wartości chrześcijańskich, moralności i nauki Kościoła. Bronią rzeczywistego humanizmu, a on zakłada, że życie ludzkie jest naczelną wartością, którą trzeba bezwzględnie chronić. Dominują, niestety, media, dla których naczelną wartością jest dobrostan ludzi już żyjących. Przenoszą zainteresowanie odbiorców na ochronę swoiście pojętego dobra ludzi już urodzonych, wytwarzając przekonanie, że jest ono ważniejsze niż „ciąża” czy „płód”. Specjalnie przy tym nie mówią o dziecku, bo wtedy wrażliwość społeczna kierowałaby się ku jego ochronie. Groźniejsze – moim zdaniem – niż ta wulgarna forma przedstawiania swoich racji jest podważanie sensu nauki Kościoła i przedkładanie dobra ludzi, którzy się urodzili i są sprawni, nad dobro dzieci nienarodzonych, szczególnie tych, które by się mogły okazać niepełnosprawne. Czyli – zabieganie o dobro matki i jej dobre samopoczucie ma być ważniejsze od życia tego małego człowieka, który może być obarczony jakąś ułomnością. A przecież wartość życia każdego człowieka jest taka sama, nikt z nas nie ma prawa jej komukolwiek odmawiać.

Zanim odejdziesz... Kilka słów do osób rozważających wystąpienie z Kościoła katolickiego – ta niedawna publikacja KUL to broszura dla księży czy osób świeckich?

Dla obu grup. Osoba, która przychodzi do kancelarii parafialnej, aby spotkać się z proboszczem i złożyć akt apostazji, ma stworzoną okazję do tego, by jeszcze raz przemyśleć to, co chce uczynić. Księża mówią, że tam, gdzie jest podejmowana rozmowa, osoby te często rezygnują z dokonania apostazji. Ale żeby rozmowa była skuteczna, muszą być argumenty, bo takim sytuacjom towarzyszą spore emocje. Ksiądz może wskazać tej osobie słabe punkty jej rozumowania, poprosić o ponowne rozważenie decyzji. Kanwą rozmowy może być właśnie nasza publikacja. Broszura adresowana jest też do osób, które stoją na rozdrożu, w których coś przeważyło, że podejmują taki dramatyczny krok. Często człowiek nie potrafi zauważyć proporcji – widzi tylko zło, jest zgorszony tym, że w Kościele jest grzech, a przecież w Kościele jest ogromna ilość dobra, które zdecydowanie przeważa. Osoby czytające czy oglądające w mediach informacje o nadużyciach w Kościele dochodzą niekiedy do przekonania, że nie chcą uczestniczyć w takim Kościele. Są ludzie, którzy nie zgadzają się z punktami moralnego nauczania Kościoła dotyczącymi w szczególności rodziny, małżeństwa, seksualności człowieka, ochrony poczętego życia. Ogłoszenie w 2020 r. wyroku TK było takim mechanizmem spustowym, który liczne media podchwyciły, szczególnie portale internetowe, całą „winą” obarczając Kościół, a przecież to nie Kościół wydał wyrok, choć się z nim całkowicie zgadza.

Używa się określenia: część za całość...

To jeden z podstawowych błędów w logice, kiedy przenosi się jedną konkretną rzecz na całość. Mam tu na myśli problem pedofilii. Nikt rozsądny nie myśli przecież, że w Kościele głównie dokonuje się nadużyć seksualnych. Proszę zauważyć, że nikt w tej sprawie nie porównuje Kościoła do innej społeczności. Te same media, które z ogromną napastliwością traktują Kościół, traktują inne środowiska, np. filmowe czy artystyczne, z tak wielką pobłażliwością, że w przypadku ujawnionych nadużyć bronią napastników, a nie ofiar.

Znajomy ksiądz przyznał, że broszura wydana przez KUL go uspokoiła. Do niedawna bowiem niepokojem napawała go myśl, że nie sprosta sytuacji, gdy w jego kancelarii zjawi się człowiek z aktem apostazji w ręku. Księży nie przygotowywano przecież do takich rozmów... Co więcej – apostazji najczęściej dokonują osoby, których ten ksiądz nigdy wcześniej w Kościele nie widział. Nie zna ich...

Doradzam księżom, aby w rozmowie używać argumentów, które są w tej broszurze. Sprawdziłem portale internetowe dla apostatów i znalazłem tam wiele wypowiedzi podkreślających, jak źle ci ludzie zostali przyjęci przez księdza. Największe wrażenie zrobił na mnie jednak wpis kogoś, od kogo proboszcz przyjął dokument apostazji bez słowa, o nic nie zapytał, nie było żadnej rozmowy. Wie pani jaki był komentarz? Że ten ksiądz pewnie sam jest podobnego zdania, że nawet jemu nie chce się ratować tej instytucji. Trzeba więc podejmować rozmowę, chociaż ona zwykle jest trudna.

Sądzi Ksiądz Profesor, że ludzie zdają sobie sprawę z konsekwencji tej decyzji?

Proboszczowie opowiadali wiele sytuacji, które dowodzą, że raczej nie. W jednej z rozmów usłyszałem, że pewna pani pod wpływem nagonki mediów i emocji dokonała aktu apostazji, a po pewnym czasie przyszła do tego samego proboszcza po zaświadczenie, bo chciała zostać matką chrzestną.

Czyli apostazja to bilet w jedną stronę...

Absolutnie nie! Skoro Pan Bóg nie zamyka drzwi, to Kościół tym bardziej. Łatwo jest wrócić do Kościoła, jeżeli ktoś po prostu żył w wewnętrznej niezgodzie z Kościołem, ale nie dokonał formalnego aktu apostazji – w tym przypadku wystarczy sakrament pokuty. Jeśli natomiast ktoś dokonał formalnego odłączenia się od Kościoła, to dołączyć do wspólnoty też musi formalnie, musi zaistnieć oficjalny akt – tak jak po narodzinach dołączamy do wspólnoty Kościoła przez chrzest św., który jest uwieczniony aktem w księdze chrzcielnej. To musi być poważna decyzja. Złożenie formalnego aktu apostazji pociąga za sobą konsekwencje osobiste, społeczne i należy wziąć pod uwagę to, że osoba po apostazji nie będzie miała katolickiego pogrzebu, nie będzie mogła zostać rodzicem chrzestnym, świadkiem bierzmowania czy ślubu. To wynika z zarządzenia Konferencji Episkopatu Polski w Dekrecie Ogólnym w sprawie wystąpień z Kościoła z 2015 r. Proszę jednak pamiętać, że powrót zawsze jest możliwy.

Ks. prof. Przemysław Kantyka kapłan diecezji kieleckiej; dziekan Wydziału Teologii KUL.

Publikacja Zanim odejdziesz… Kilka słów do osób rozważających wystąpienie z Kościoła katolickiego powstała w Instytucie Nauk Teologicznych Wydziału Teologii KUL. Jest próbą odpowiedzi na rozterki osób rozważających wystąpienie z Kościoła katolickiego oraz wsparciem dla proboszczów i świeckich, którzy na co dzień spotykają się z ludźmi podejmującymi decyzję o apostazji. Publikacja została oparta na Piśmie Świętym, dokumentach kościelnych i przepisach prawa kanonicznego. W syntetyczny, jasny sposób wyjaśnia wieloaspektowe konsekwencje tego aktu.