Józef Władysław Haller von Hallenburg urodził się w starym drewnianym dworku w podkrakowskich Jurczycach 13 sierpnia 1873 r. Rodzina – potomkowie osiadłych w Małopolsce kolonistów niemieckich – była niezwykle religijna i patriotyczna. Ojciec przyszłego generała był uczestnikiem powstania styczniowego, a dziadek ze strony matki – kawalerem Virtuti Militari z okresu powstania listopadowego.
Wychowany w kulcie walk niepodległościowych Józef Haller zdecydował się na naukę w austriackich szkołach wojskowych. Doświadczenie zdobyte w armii Habsburgów miało być przydatne do przyszłej walki o wolną Polskę. Po 15 latach służby, z tytułem kapitana artylerii, przeszedł w stan spoczynku, by poświęcić się rodzinie i pracy społecznej. Udzielał porad chłopom w podtarnowskich wsiach, organizował ruch skautowy w Małopolsce, ale przede wszystkim działał w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, które było przykrywką kursów wojskowych dla patriotycznej polskiej młodzieży.
Pomóż w rozwoju naszego portalu
Czas wojny
Reklama
Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. członkowie „Sokoła” utworzyli we Lwowie Legion Wschodni, mając nadzieję na wywalczenie ojczyzny u boku Austriaków. Zostali wysłani na przełęcze karpackie, gdzie Haller wykazał się dużymi talentami dowódczymi i szybko awansował na pułkownika, zdobywszy uznanie przełożonych. W maju 1915 r. pod Krzepicami miał wypadek samochodowy. Jego pogruchotaną nogę uratowali przed amputacją lekarze z niemieckiego szpitala wojskowego w Częstochowie, stosując nowatorską, jak na owe czasy, metodę leczenia za pomocą metalowych szyn i drutów. Mimo długiej rehabilitacji krótsza o 10 cm noga pozostała sztywna – do końca życia Haller kulał, podpierając się laską.
Gdy w czerwcu 1916 r. powrócił do służby, objął dowództwo nad II Brygadą Legionów Polskich. W przeciwieństwie do Józefa Piłsudskiego nie odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. Po traktacie brzeskim, na mocy którego Niemcy i Austriacy oddali Ukraińcom Chełmszczyznę i część Podlasia, Haller poczuł się jednak zdradzony. Odesłał cesarzowi Austro-Węgier swoje ordery i w nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. przebił się pod Rarańczą na drugą stronę frontu, zabierając ze sobą stu oficerów i 1,5 tys. żołnierzy. Wkrótce, jako generał, został dowódcą II Korpusu Polskiego i stoczył z przeważającymi siłami niemieckimi bitwę pod Kaniowem.
Reklama
Starcie to, mimo przegranej, uwiarygodniło Hallera w oczach aliantów i umożliwiło mu, po wydostaniu się z Rosji, organizację Armii Polskiej we Francji, która ze względu na szaro-niebieskie mundury była nazwana Błękitną. Świetnie wyszkolone i uzbrojone oddziały po zakończeniu wojny światowej zostały przetransportowane w czerwcu 1919 r. do nowo powstałego państwa polskiego i wysłane od razu na wschód do walk z Ukraińcami o Lwów i Wołyń. Później broniły południowo-zachodniej granicy przed zagrożeniem niemieckim, a w styczniu 1920 r. zajęły przyznane Polsce Pomorze. W tym samym roku gen. Haller zorganizował 100-tysięczną Armię Ochotniczą dla obrony przed bolszewikami, a w decydujących sierpniowych dniach, jako dowódca frontu północno-wschodniego, zdołał utrzymać polskie pozycje m.in. w ciężkich bojach pod Radzyminem.
W niepodległej ojczyźnie
Szlak bojowy gen. Józefa Hallera i jego zdolności organizacyjne przysporzyły mu ogromnej popularności w kraju. Jego prawicowe poglądy polityczne i otwarcie okazywana religijność nie wszystkim się jednak podobały. Marszałek Piłsudski oceniał krytycznie osiągnięcia Hallera i nie miał o nim przychylnego zdania. Niektórych drażniła przynależność generała do Sodalicji Mariańskiej i Trzeciego Zakonu. Wypominano mu nawet codzienne uczestnictwo we Mszy św. i odwoływanie się do wstawiennictwa Matki Bożej Częstochowskiej w czasie zagrożenia bolszewickiego. Sytuacji nie ułatwiało nadmiernie czasem okazywane uwielbienie dla Błękitnego Generała. Na wiecu zorganizowanym na placu pod Jasną Górą 7 września 1919 r., wobec wielotysięcznego tłumu wiernych, postulowano np. ogłoszenie Najświętszej Maryi Panny konstytucyjną Królową Polski i wyznaczenie Hallera na regenta.
Po zabójstwie prezydenta Narutowicza w 1922 r. gen. Haller był oskarżany przez przeciwników politycznych o moralną współodpowiedzialność za tę śmierć. Nie wytrzymał, kiedy nazwano go mordercą, i wyzwał oskarżyciela na pojedynek. Przeciwnik wprawdzie specjalnie chybił, a Haller rzucił mu swój pistolet pod nogi, ale i tak w oczach Kościoła dopuścił się grzechu ciężkiego. Przez kilka lat nie przyjeżdżał na Jasną Górę.
Reklama
Po przewrocie majowym Haller, zdecydowany przeciwnik Piłsudskiego, został przeniesiony w stan spoczynku. Skupił się na działalności w licznych organizacjach społecznych. Udzielał się w Polskim Towarzystwie Czerwonego Krzyża, Związku Harcerstwa Polskiego, Związku Hallerczyków czy korporacjach akademickich. Odbywał wiele spotkań ze swoimi zwolennikami, którzy przybywali tłumnie na spotkania, manifestacyjnie wznosili okrzyki i głośno podkreślali jego zasługi dla odzyskania przez Polskę niepodległości. Do zwolenników marszałka Piłsudskiego mówili: „My mamy własnego Józefa i to właśnie jemu oddajemy cześć!”.
Na emigracji
Podczas II wojny światowej pełnił różne funkcje ministerialne w rządzie londyńskim. Do komunistycznej Polski nie wrócił – znalazł się w grupie oficerów, którzy zostali pozbawieni polskiego obywatelstwa. Polscy weterani ze Stanów Zjednoczonych z dobrowolnych składek kupili mu dom w Wielkiej Brytanii. Ale żeby go utrzymać, musiał wynajmować część pomieszczeń.
Bardzo pragnął przed śmiercią odwiedzić ojczyznę, być na Jasnej Górze 3 maja 1957 r., na zakończenie Roku Maryjnego. Zrezygnował jednak z tego marzenia, kiedy okazało się, że władze komunistyczne chcą wykorzystać propagandowo jego przyjazd. Do swojego syna Eryka napisał: „Nie wrócę do Polski inaczej, jak tylko przez Częstochowę”. Spełniło się to 33 lata po śmierci Hallera. Jego trumna, z inicjatywy harcerzy, w 1993 r. wróciła do Polski i przez miesiąc była wystawiona w sanktuarium jasnogórskim. Ostatecznie spoczęła w kościele garnizonowym św. Agnieszki w Krakowie.
Polska to nie tylko wielka rzecz, jak powiedział nasz poeta, ale i rzecz piękna. U stóp Jasnej Góry winny zespolić się wszystkie dążenia Polaków, którzy w wolności przodować będą innym narodom.
Przemówienie do żołnierzy, Jasna Góra 22 czerwca 1919
Wyznając w mojem życiu zasadę, że wola Narodu jest moim prawem, zasadzie tej nigdy się nie sprzeniewierzę, gotowy zawsze do jej wypełnienia.
Apel Do moich Żołnierzy i Przyjaciół, 29 czerwca 1935
„Dla Ciebie, Polsko, i dla Twej chwały”
Motto Związku Hallerczyków