Na łamach „Aspektów” pisałem kilka lat temu o joannitach i templariuszach na Ziemi Lubuskiej. Zbierając materiały do tamtych tekstów, już wówczas napotykałem ślady działalności jezuitów na terenie naszej diecezji. Do podjęcia tego tematu dodatkowo zainspirowała mnie osoba najbardziej dziś znanego jezuity – papieża Franciszka oraz św. Stanisława Kostki, nowicjusza jezuickiego.

Z historii zakonu

W XVIII wieku byli największym i najbardziej wpływowym zakonem katolickim na świecie. Towarzystwo Jezusowe zostało założone przez św. Ignacego Loyolę żyjącego w latach 1491 – 1556, a zatwierdzone przez papieża Pawła III w 1540 r. Ze swoim powołaniem wpisali się w potrydencką odnowę Kościoła. Ich szczególnym znakiem rozpoznawczym było szkolnictwo, a tworzone kolegia jezuickie pokryły gęstą siecią Europę oraz inne kontynenty.

W XVI wieku stworzyli tzw. Republikę Guaranów w Ameryce Południowej, czyli pierwsze i jak dotąd jedyne państwo zorganizowane według idei „od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb”.

Ogromną rolę odegrali także w dziejach naszej ojczyzny. Akademia Wileńska, działalność ks. Piotra Skargi SI, ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego SI i ks. Jakuba Wujka SI to tylko najbardziej wymowne przykłady z dziedziny kultury i nauki.

W 1773 r. papież Klemens XIV, pod naciskiem władz świeckich, rozwiązał zakon. Dekret kasacyjny nie został jednak ogłoszony na ziemiach wcielonych do Rosji po pierwszym rozbiorze Polski. Dzięki temu zakon mógł przetrwać aż do przywrócenia go w 1814 r.

Obecnie zakon zrzesza prawie 17 tys. członków. Na całym świecie prowadzą prawie pół tysiąca liceów i uniwersytetów. W Polsce obecni są w ponad 40 placówkach. Gdy po II wojnie światowej nasza obecna diecezja tworzyła wielką Administrację Apostolską Gorzowską, to wówczas w znajdującym się na naszym terenie Szczecinie jezuici byli obecni. Po roku 1972 nie ma ich nad środkową Odrą.

Jezuici w Głogowie

Zapewne najwspanialszymi pozostałościami po zakonnikach jest kościół i kolegium w Głogowie. Południowe ziemie diecezji to tereny historycznego Śląska i z tą prowincją wiążą się dzieje głogowskich jezuitów.

Jezuici na Śląsku prowadzili bardzo ożywioną działalność. Ufundowali wiele placówek, w tym kolegiów, które pośród wszystkich ośrodków jezuickich posiadały najwyższą rangę.

Do Głogowa próbowano jezuitów sprowadzić już w drugiej połowie XVI wieku. Ostatecznie jednak zakonnicy przybyli tu w 1625 r. dzięki staraniom starosty Jerzego Oppersdorffa. Placówka musiała się rozwijać bardzo dynamicznie, bo już po roku uzyskała rangę rezydencji. Przy niej zorganizowano średnią szkołę publiczną zatrudniającą 5 nauczycieli. W pierwszych latach z braku wystarczających obiektów uczniowie jezuiccy pobierali naukę u głogowskich dominikanów. Nauczanie w szkołach jezuickich stało w tamtym czasie na bardzo wysokim poziomie. Dbano nie tylko o kształcenie intelektualne, ale również o wszechstronne wychowanie. Temu służyć miał m.in. teatr jezuicki, który pierwszą premierę sztuki zatytułowanej „Wniebowstąpienie” miał już w 1629 r. Od 1654 r. jezuici wystawiali także duże spektakle o treści religijnej.

W początkowym okresie posługi jezuitów w Głogowie zakonnicy musieli kilka razy opuszczać miasto ze względu na bardzo silne wpływy protestanckie. Dopiero podpisanie pokoju westfalskiego zapewniło stabilizację w ich pracy. Rozwój placówki jezuickiej pozwolił w 1651 r. uzyskać jej status kolegium, w którym na koniec XVII wieku uczyło się 240 uczniów. Przy kolegium w 1662 r. ufundowano także konwikt, który dawał schronienie ponad dwudziestu uczniom. Kolegium istniało do 1776, tj. do kasaty Towarzystwa Jezusowego na Śląsku.

Kościół Bożego Ciała

To bez wątpienia jedna z najwspanialszych świątyń w dziejach Głogowa, a także w całej naszej diecezji. Choć zniszczona podczas ostatniej wojny, to do dziś zachwyca swą majestatyczną bryłą oraz wystrojem.

Miejsce, w którym stoi, ma także swoją historię. Jezuici nabyli teren, na którym prawdopodobnie znajdowały się ruiny dawnego zamku książąt głogowskich z 1406 r. Przy zamku znajdował się niewielki kościółek, który – choć bardzo skromny – zaczął pełnić rolę kaplicy zamkowej. Całość staje się własnością jezuitów w 1653 r. Podejmują prace budowlane, ale ich pierwszy kościół był także małym obiektem. W 1696 r. postanowili go znacznie rozbudować. Projektantem nowego kościoła był włoski architekt Giulio Simonetti. Nowy, imponujący obiekt oddano do użytku w 1702 r., jednak już w 1711 r. kościół spłonął wraz z wyposażeniem. Rozpoczęto jego odbudowę.

Z zewnątrz najbardziej efektowna jest elewacja zachodnia z głównym wejściem. Jej twórcą był Adam Karinger. Fasadę ozdobiono trzema portalami, głównym i dwoma bocznymi. Kościół jezuicki w Głogowie posiada bardzo wiele kaplic. Po ostatniej wojnie wiele z nich zostało zniszczonych, jednak do dziś są one świadectwem piękna tej świątyni. Za Internetową Encyklopedią Ziemi Głogowskiej wymienię je po kolei: kaplica Najświętszej Maryi Panny (malowidła częściowo zachowane stanowią wizualizację wezwań hymnu „Salve Regina”), kaplica św. Judy Tadeusza, kaplica św. Alojzego, kaplica św. Jana Nepomucena zachowała oryginalny ołtarz ufundowany przez księcia von Liechtenstein, kaplica Matki Bożej Bolesnej posiada zachowany oryginalny barokowy ołtarz, kaplica św. Feliksa, a dawniej św. Anny, kaplica św. Franciszka Ksawerego z oryginalnym ołtarzem z 1717 r. i ostatnia kaplica przed zakrystią, czyli dawna Świętego Krzyża.

Kolejny wielki pożar miał miejsce w 1758 r., w wyniku czego obiekt popada w ruinę. Dopiero w 1796 r. rozpoczęto odbudowę. Niestety kolejny pożar, tym razem wnętrza świątyni, z 1809 r. spowodował przekazanie obiektu na potrzeby wojska. Świątynia od 1833 do 1945 r. pełniła rolę kościoła garnizonowego. Ostatnia wojna doprowadziła do nieodwracalnych zniszczeń w kolegium i samym kościele.

Po wojnie

Bardzo mocno zniszczony kościół był odbudowywany etapami. Wielką stratą było zniszczenie znacznej części oryginalnego wyposażenia i wystroju. Obecny ołtarz i organy pochodzą z protestanckiego kościoła w Kożuchowie. Do roku 1960 kościołem zajmowali się głogowscy redemptoryści. Następnie władze przekazały kościół parafii pw. św. Mikołaja. Wielkie zasługi dla dzieła odbudowy miał ks. Zbigniew Kutzan, który rozpoczął odbudowę części kolegium, urządził salki katechetyczne, zorganizował Dom Rekolekcyjny, biuro parafialne i mieszkania dla księży. Prace kontynuował ks. kan. Stanisław Jaworecki. W ostatnim czasie uporządkowane zostały imponujące podziemia kościoła. Dawniej spoczywały tu doczesne szczątki zakonników. Nowy proboszcz ks. kan. Stanisław Brasse rozpoczął nowe remonty i rekonstrukcje. Widać u nowego proboszcza, z pochodzenia głogowianina, szczególną miłość do tych „przedsionków Pańskich”. Dzieje się już wiele, a będzie robione jeszcze więcej. Ale to temat na inny artykuł.

Będąc w Głogowie, warto obejrzeć imponujący kościół i dawne kolegium jezuickie przy pl. Powstańców Śląskich. Choć z dawnego kolegium została tylko jedna część, a kościół długo jeszcze leczyć się będzie z ran ostatniej wojny, to jednak to, co możemy zobaczyć, każe nam z podziwem spojrzeć na dzieło jezuitów w Głogowie.