Senat uchwalił ustawę o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, odnoszącą się do ponad 15 mln naszych rodaków mieszkających poza krajem. Z powodu zaborów, powstań, zmian granic, emigracji wojennych, politycznych oraz ekonomicznych, w wyniku dwóch wojen światowych, a następnie z powodu 50 lat PRL-u i braku wolności słowa poza naszymi granicami powstały i działają muzea, biblioteki, archiwa, stowarzyszenia i fundacje, które są strażnikami naszego dziedzictwa narodowego. Dzięki ich opiece, dzięki mecenatowi Polonii, polskiej emigracji, te instytucje zachowały ciągłość istnienia i kontynuują działalność, która polega na sprawowaniu opieki nad bezcennymi narodowymi dobrami, świadczącymi o wielkim polskim wkładzie w cywilizacyjny dorobek państw i społeczeństw na całym świecie. Działalność tych instytucji jest polską racją stanu, polskim interesem narodowym, zatem to nam powinno więc zależeć, aby zgromadzone tam skarby, pamiątki i wszelkie ślady polskości odpowiednio zabezpieczyć.

Niestety, te fundacje, stowarzyszenia i organizacje prowadzone przez osoby prawne i prywatne, które zabezpieczają te muzea, biblioteki i dzieła sztuki, a także kultywują polską tradycję narodową, znalazły się obecnie w trudnym położeniu finansowym. Najkrócej mówiąc, z powodu wymarcia dawnej emigracji – młoda emigracja jest dopiero na dorobku – te instytucje mają poważny problem z bieżącym funkcjonowaniem.

W świetle obowiązujących polskich przepisów wspomniane podmioty mogą ubiegać się w Polsce o udzielenie pomocy finansowej na realizację konkretnych programów, ale jedynie w trybie postępowania konkursowego. Wsparcie to, udzielane w ramach dotacji celowej m.in. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, a także Senat, jest niewystarczające. Dlatego Senat wniósł ustawę, która pozwoli zapewnić stałą lub doraźną pomoc finansową polskim instytucjom kultury za granicą z budżetu państwa. Należy mieć nadzieję, że teraz nie dojdzie już do sytuacji, w której omal nie utraciliśmy Muzeum Polskiego w Rapperswilu w Szwajcarii i nie zdarzy się to, co dotknęło pałac w Fawley Court w Anglii.

Muzeum Polskie w Rapperswilu, znajdujące się w XII-wiecznym zamku wynajętym Polakom za symboliczną opłatą, założył w 1870 r. Władysław Plater, który z prawie dwoma tysiącami Polaków przybył do Szwajcarii po klęsce powstania styczniowego. W Rapperswilu zgromadzono pamiątki narodowe – dary emigrantów: obrazy, rzeźby, militaria, mapy, pokaźny księgozbiór cennych książek i rzeczy związane z wielkimi postaciami naszej historii. Muzeum stało się centrum myśli niepodległościowej i ośrodkiem pracy organicznej. Dzisiaj temu muzeum grozi upadek i zagłada. Oby do tego nie doszło.

Taka zagłada dotknęła przepiękny pałac w Fawley Court, w którym w czasie II wojny światowej armia brytyjska szkoliła polskich cichociemnych. W 1953 r. ten historyczny zespół pałacowo-parkowy położony nad Tamizą zakupiło Zgromadzenie Księży Marianów. Powstały tam katolicka szkoła, internat dla polskiej młodzieży z rodzin uchodźców i emigrantów polskich oraz klasztor. Wybudowano świątynię pw. Miłosierdzia Bożego.

Ks. Józef Jarzębowski, wybitny marianin, miłośnik historii, a szczególnie znawca powstania styczniowego, zgromadził w pałacu cenne eksponaty. Niestety, księża marianie po upadku szkoły nie unieśli finansowania i remontów pałacu. Unikalna placówka została sprzedana. Utracono lub rozproszono bezcenne pamiątki.

Nowa senacka ustawa dobrze wpisuje się w obchody jubileuszowego roku 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Rządzący pragną położyć szczególny nacisk na zachowanie i propagowanie polskiej kultury zarówno w kraju, jak i za granicą. Państwo, które myśli o przyszłości, musi dbać o przeszłość, która jest fundamentem tożsamości i patriotyzmu.

Czesław Ryszka, pisarz i publicysta, senator RP w latach 2005-11 i od 2015 r.