Decyzja prezydenta Andrzeja Dudy o zawetowaniu ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa i Sądzie Najwyższym wywołała prawdziwą burzę na polskiej scenie politycznej, a szczególnie w szeroko rozumianym obozie rządzącym. – Zdecydowałem o tym, że zwrócę do rozpatrzenia Sejmowi, czyli zawetuję, ustawę o Sądzie Najwyższym, jak również ustawę o Krajowej Radzie Sądownictwa, albowiem Sejm doprowadził do tego, że są one ze sobą powiązane. A ja powiedziałem, że sędziowie do Krajowej Rady Sądownictwa nie mogą być wybierani zwykłą większością głosów, niestety, w obecnym stanie byliby – wskazał prezydent Duda.

Weto wywołało burzę w całym rządzie oraz w kierownictwie PiS. Tego samego dnia, 24 lipca br., premier Beata Szydło wystąpiła z orędziem telewizyjnym, w którym nie zgodziła się z decyzją prezydenta. Szefowa rządu oceniła, że weto Andrzeja Dudy zostało potraktowane jako zachęta przez tych, którzy walczą o utrzymanie niesprawiedliwego systemu. Powiedziała, że zawetowanie ustaw mogło wydać się niezrozumiałe tym, którzy czekali na dobrą zmianę. – Skuteczne zmiany muszą mieć nie tylko charakter instytucjonalny, ale także, zgodnie z naszymi zapowiedziami, szeroki charakter personalny – podkreśliła premier Szydło.

Prezydencka reforma

Nie są znane wszystkie zagrożenia, które zostały uruchomione, ale całkiem możliwe, że prezydenckie weto uchroniło obecny obóz władzy przed katastrofą. Sytuacja przypominała tzw. czarne protesty z jesieni 2016 r., gdy Prawo i Sprawiedliwość ugięło się pod naporem ulicy.

Przy okazji ustaw o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa mieliśmy powtórkę z politycznej rozrywki. Na ulicę wyszły takie same tłumy, które były wspierane przez te same media i organizacje. Skala protestów i ulicznej histerii również była porównywalna. Wówczas Prawo i Sprawiedliwość wycofało swoje poparcie, a teraz spiralę niebezpiecznych emocji przerwało weto prezydenta. – Nie chcę, żeby ta sytuacja się pogłębiała, dlatego że to pogłębia podział w społeczeństwie. A Polska jest jedna i Polska potrzebuje spokoju. I ja czuję za to współodpowiedzialność jako prezydent – powiedział Andrzej Duda.

Nie oznacza to jednak, że reformy sądownictwa w ogóle nie będzie. Prezydent podpisał najważniejszą z trzech ustaw o reformie sądownictwa powszechnego, a kolejne dwie obiecał, że napisze w ciągu dwóch miesięcy. – Wymiar sprawiedliwości z całą pewnością wymaga w Polsce naprawy na wielu płaszczyznach. Ale zmiana musi nastąpić w taki sposób, aby nie doszło do rozdzielenia społeczeństwa i państwa, bo to rozdzielenie następuje wtedy, gdy ludzie mają poczucie niesprawiedliwości ze strony wymiaru sprawiedliwości, ale także wtedy, gdy państwo staje się wobec nich opresyjne, gdy zaczynają się bać swojego państwa – podkreślił prezydent Duda. – Chcę dokonać poprawy tych ustaw w ramach prezydenckiej inicjatywy ustawodawczej, tak aby polski wymiar sprawiedliwości i życie w tym zakresie w Polsce były naprawiane, żeby Polska była lepsza, bardziej przyjazna dla swoich obywateli, a jednocześnie żeby mogła stawać się coraz silniejszym państwem, sprawiedliwym, bezpiecznym i takim, w którym ludzie będą się dobrze czuli.

Efektami prezydenckiego weta są uspokojenie nastrojów na ulicy, wytrącenie argumentów z rąk opozycji oraz osłabienie ataków z zagranicy. Mimo braku argumentów Komisja Europejska nadal chce atakować Polskę w sposób, który już dawno przestał być merytoryczny. – Ustawa w sprawie sądów powszechnych została podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę, co uzasadnia rozpoczęcie procedury o naruszenie praworządności w momencie jej publikacji – powiedział wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans. Bruksela jest więc w opozycji do Polski, a jednym z argumentów, który został użyty przez komisarza, jest rzekome nierówne traktowanie w sądach kobiet, które w świetle polskiego prawa mogą przejść na emeryturę wcześniej niż mężczyźni. Sam Timmermans wykazał się na tyle dużą ignorancją, że nie wiedział nawet, ile aktów prawnych o reformie sądownictwa jest procedowanych – mówił o czterech niebezpiecznych ustawach.

Podzielone opinie

Niestety, decyzja prezydenta podzieliła obóz rządzący, jego zwolenników i prawicowych publicystów. Dla jednych Andrzej Duda uratował Polskę przed katastrofą, a inni wprost nazywają prezydenta zdrajcą. Choć totalna opozycja z uznaniem wypowiadała się o wecie, to jednak nadal nawoływała do ulicznych protestów. Te jednak z dnia na dzień słabły.

Wśród Zjednoczonej Prawicy weto spotkało się z poparciem Prawicy Rzeczypospolitej Marka Jurka i Polski Razem wicepremiera Jarosława Gowina. „Ze zrozumieniem przyjmujemy weto Pana Prezydenta Andrzeja Dudy do ustawy o Sądzie Najwyższym. Krytyczne argumenty podniesione przez Głowę Państwa są zbieżne z zastrzeżeniami, jakie nasza partia podnosiła na forum koalicyjnym wobec projektu ustawy” – czytamy w oświadczeniu Polski Razem.

Słowa uznania dla prezydenta wyraził również przewodniczący KEP abp Stanisław Gądecki w specjalnym liście. „Pragnę podziękować panu Prezydentowi za postawę zajętą w sprawie ustaw o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa” – podkreślił. Wskazał, że demokratyczna władza ma prawo, a nawet obowiązek reformowania sądownictwa, ale trzeba pamiętać także o zachowaniu równowagi. Przypomniał nauczanie św. Jana Pawła II, który mówił, że jest konieczna równowaga między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, z których każda ma określone kompetencje i zakres odpowiedzialności – tak że jedna nie dominuje nigdy nad drugą – i że to jest gwarancja prawidłowego funkcjonowania demokracji.

Decyzję głowy państwa skomentował również ordynariusz warszawsko-praski abp Henryk Hoser. – Ktoś powiedział mi w tych dniach protestów, że środowisko rządzące nie ma „asów”, mężów stanu. Pan prezydent zajął stanowisko męża stanu, co cechuje ludzi, którzy mają bardzo dalekosiężne projekty społeczne i polityczne – podkreślił.

O wiele bardziej sceptyczne i często negatywne komentarze można usłyszeć ze strony partii rządzącej, której liderzy nie kryli swojego zaskoczenia i poirytowania z powodu prezydenckiego weta. Początkowa reakcja była emocjonalna i ostra, ale stopniowo studzono polityczne emocje. Największy atak na prezydenta posypał się z Ministerstwa Sprawiedliwości i ze strony polityków Solidarnej Polski. – Uczciwie mówię, że decyzje prezydenta mnie zaskoczyły i nie uważam ich za trafne z punktu widzenia polskiego obywatela i dobra sądownictwa – podkreślił min. Zbigniew Ziobro, w którego resorcie została przygotowana ustawa o KRS. Jeszcze bardziej krytyczni wobec prezydenta byli zastępcy ministra sprawiedliwości. – Pan prezydent publicznie powiedział, że jeśli jego poprawki zostaną wprowadzone do ustaw, to je podpisze. Złamał publiczną obietnicę – stwierdził sekretarz stanu Michał Wójcik.

Razem idziemy do przodu

Zawetowanie ustaw o sadownictwie oznacza, że prezydent stanowczo mówi: Nie pozwalam! Teraz przyszedł czas na chłodną analizę całego wydarzenia. Andrzej Duda wskazał na kilka wątków merytorycznych, m.in. zastrzeżenia konstytucyjne i zbyt dużą władzę Ministra Sprawiedliwości, która godziła w prerogatywy prezydenta. Najważniejszy zarzut dotyczył nieuwzględnienia jego poprawek, które zgłosił jako warunek podpisania ustaw. Andrzej Duda uznał, że ustawy o Sądzie Najwyższym i KRS są ze sobą powiązane i warunek 3/5 większości parlamentarnej nie został uwzględniony. Były też poważne zastrzeżenia co do sposobu i stylu legislacji. W efekcie ustawy zawierały zapisy prawa ze sobą sprzeczne. – Przyznam, że decyzja prezydenta specjalnie mnie nie zdziwiła. Gdy obserwowało się dyskusję nad tymi ustawami, można się było zorientować, że są w nich błędy o charakterze czysto prawnym. Mieliśmy do czynienia z bublem prawnym – ocenia były premier Jan Olszewski, który jest niekwestionowanym autorytetem w obozie rządzącym.

Drugim i bardzo istotnym powodem zawetowania był ekspresowy sposób prac legislacyjnych nad ustawą o reformie Sądu Najwyższego. – Ubolewam nad tym, że projekt ustawy o SN przed jego złożeniem w Sejmie nie został mi przedstawiony jako Prezydentowi Rzeczypospolitej i że w związku z tym nie mogłem w tej sprawie odbyć konsultacji – wskazał Andrzej Duda. Prezydenckie weto jest więc przede wszystkim sprzeciwem wobec powszechnie panującego przekonania, że prezydent podpisze wszystko, co większość parlamentarna przyniesie do jego kancelarii. Głowa państwa apeluje o szacunek dla najważniejszego urzędu w Polsce oraz jasno wskazuje, że chce mieć realny wpływ na kształt stanowionego prawa, a ministrowie i posłowie powinni częściej konsultować z nim swoje ustawodawcze pomysły.

Do sytuacji w obozie władzy odniósł się również Jarosław Kaczyński, który stwierdził, że decyzja prezydenta była dla niego wielką niespodzianką. – Nie mogę zgodzić się z osobami, które mówią, by tego nie komentować, by załatwić sprawę w czterech ścianach. Poważnie traktuję obywateli i prezydenta. Dlatego mówię: to był poważny błąd i na tym trzeba skończyć. Trzeba pomyśleć, jak z tego wyjść. Oby to był incydent, który zostanie zapomniany – powiedział prezes PiS na antenie Radia Maryja. – Potrzebna jest radykalna reforma, bo tylko ona coś zmieni. Potrzebne jest poczucie, że razem idziemy do przodu, razem z panem prezydentem.

Teraz Andrzej Duda wziął sprawy w swoje ręce i pod koniec września do Sejmu trafią ustawy napisane w jego kancelarii. Choć niemal wszyscy są zgodni, że reforma sądownictwa jest bardzo potrzebna, to jednak prezydentowi nie uda się pogodzić partii rządzącej z opozycją oraz polityków z korporacją sędziowską. Miejmy tylko nadzieję, że tym razem emocje będą przynajmniej o kilka stopni niższe, a nowe ustawy pogodzą tzw. mały pałac zarówno z dużym, jak i z Nowogrodzką.