WIESŁAWA LEWANDOWSKA: – Należy Pan do tych polityków nurtu konserwatywnego III RP, którzy nigdy nie bagatelizowali formacyjnej i misyjnej roli mediów w kształtowaniu nowej rzeczywistości po 1989 r.; próbował Pan takie media tworzyć. Czy mógłby Pan dziś odpowiedzieć na pytanie, dlaczego większość inicjatyw medialnych po stronie prawicowo-konserwatywnej kończyła się fiaskiem? Dlaczego było tak trudno?

SŁAWOMIR SIWEK: – Jak dziś sądzę, po pierwsze dlatego, że nie można było przecież tego tworzenia nowych mediów wyłączyć z bezwzględnie obowiązującego mechanizmu finansowego, a my nie zawsze w owym czasie mieliśmy wyobrażenie o skali kosztów nawet najdrobniejszych przedsięwzięć medialnych. Nie zawsze też tego rodzaju inicjatywy miały mocne oparcie polityczne, odpowiednio szerokie środowisko ideowe i intelektualne. Po drugie – zbyt potężne wówczas siły, także dawnej policji politycznej, wszystkimi sposobami starały się nie dopuścić do powstania prawicowej silnej formacji politycznej, a co za tym idzie – jej domu medialnego.

– Mimo to politycznych motywacji do tworzenia „swoich” mediów chyba nie brakowało?

– To prawda, chociaż trzeba zaznaczyć, że wcale nie chodziło nam o tworzenie tzw. organów jakiejkolwiek partii na wzór „Trybuny Ludu”, bo tego nienawidziliśmy. Wręcz przeciwnie – marzyły się nam naprawdę wolne media, ale takie, w których również prawicowo-konserwatywny głos mógłby też być słyszalny.

– Dlaczego to się nie udawało, podczas gdy inni rośli w siłę?

– Inicjatyw politycznych po stronie konserwatywnej, chrześcijańsko-demokratycznej po 1989 r. było tak wiele, że wszystkie razem były słabe, ale też każda z osobna próbowała, bezskutecznie, szczęścia z jakimiś własnymi mediami, co jednak wciąż przypominało raczej wydawnictwa podziemne... Tragicznie brakowało pieniędzy. Ja osobiście po raz pierwszy na przełomie 1989/90 potknąłem się o ten właśnie problem, gdy dostałem propozycję, a właściwie zostałem oddelegowany przez abp. Bronisława Dąbrowskiego – w latach 80. byłem pracownikiem Biura Prasowego Episkopatu Polski – do stworzenia pisma dla reaktywowanej po Okrągłym Stole „Solidarności” Rolników Indywidualnych.

– I nie udało się!

– Udało się na dożynki 3 września 1989 r. wypuścić tygodnik, ale od samego początku wiedziałem, że długo nie pociągniemy. „Solidarność” RI po prostu nie miała pieniędzy; wzięliśmy kredyt. Aby go spłacić, powinniśmy wydawać 100 tys. egzemplarzy, co wówczas wydawało się teoretycznie możliwe, jako że był jeszcze popyt na prasę solidarnościową, a ponadto od początku miałem wsparcie krajowego duszpasterza rolników bp. Romana Andrzejewskiego – z którym później, aż do jego śmierci, miałem szczęście współpracować – a więc uruchomione były duszpasterstwa w całej Polsce, dzięki nim mógł się odbywać kolportaż, bo na sprzedaż przez kioski nie można było liczyć. Okazało się jednak, że zainteresowanie czytelników było coraz mniejsze...

– Dlaczego?

– Chyba przede wszystkim dlatego, że z biegiem miesięcy i ciężkich reform Balcerowicza, za które w dużym stopniu płaciła wieś, hasło „solidarność” traciło społeczne zaufanie. Dzisiaj to wiemy, wtedy nie zdawaliśmy sobie z tego sprawy. A poza tym pojawiała się już ta bardziej kolorowa konkurencja, a my z braku pieniędzy nie mogliśmy sprostać oczekiwaniom.

– Inni sobie jakoś radzili...

– A my tylko naiwnie liczyliśmy na wsparcie z funduszy na rozwój demokracji w krajach byłego imperium sowieckiego, stworzonych w Stanach Zjednoczonych m.in. dla całej polskiej prasy solidarnościowej... Te pieniądze wpłynęły do Polski. Przedstawicielka tego funduszu, którą gościłem w naszym tygodniku, powiedziała mi wprost, że wszystkie otrzymał Adam Michnik i to on je dzielił. Niestety, szefowie „Solidarności” RI odeszli z kwitkiem ze spotkania z panem Michnikiem. Próbowaliśmy więc sami jakoś ratować sytuację, stworzyliśmy Fundację „Solidarna Wieś”, aby łatwiej organizować fundusze, zaproponowaliśmy Związkowi przejęcie tytułu, ale wkrótce doszło do zawirowań personalnych w „Solidarności” RI i nowy jej szef Gabriel Janowski nie zaakceptował naszych propozycji. „Tygodnik Rolników «Solidarność»” upadł. Fundacja wydała wówczas „Tygodnik Rolników «Obserwator»” – pismo skierowane wprost do duszpasterstwa rolników. Z jego sprzedaży do Fundacji Prasowej napłynęły pierwsze pieniądze. Tygodnik udało się utrzymać przez prawie 20 lat! Zawiesiliśmy jego wydawanie po śmierci bp. Romana Andrzejewskiego. Dzisiaj ukazuje się okazjonalnie.

– Ale już na początku lat 90. ubiegłego wieku powstał pomysł znalezienia szerszej platformy współpracy, czyli utworzenia Fundacji Prasowej „Solidarność”, co też nie do końca się udało.

– Wspólnie ze śp. bp. Andrzejewskim wyobraziliśmy sobie, że można by stworzyć naprawdę silną fundację, która będzie organizowała pomoc finansową dla dwóch poważnych solidarnościowych tytułów – dla „Tygodnika Rolników «Solidarność»” i dla „Tygodnika «Solidarność»”. Z tym pomysłem poszedłem do Jarosława Kaczyńskiego – byłem członkiem Porozumienia Centrum – który również miał już swoją koncepcję powołania tego rodzaju fundacji. Później jednak musiało dojść do rozdzielenia obu tych pomysłów, głównie dlatego, że w naszym chodziło o to, by wydawane przez fundację pisma realizowały przede wszystkim pracę formacyjną, a nie polityczną. Wtedy z Fundacji Prasowej „Solidarność” wyodrębniła się Fundacja „Nowe Państwo”, która wydawała tygodnik polityczny o tym samym tytule, ja zaś pozostałem przy Fundacji „Solidarna Wieś” i przy „Obserwatorze”. Fundacja Prasowa godna jest osobnego opisania, bo to historia trudnego czasu po 1989 r. Może kiedyś to zrobię...

– I takie to właśnie były losy – ustawiczne rozchodzenie się i rozsypywanie, niemożność zjednoczenia potencjału – bodaj wszystkich ówczesnych inicjatyw medialnych po konserwatywnej stronie Solidarności?

– Powiedziałbym nawet, że jeszcze smutniejsze. Naliczyłem ok. 15 rozmaitych inicjatyw odtwarzania czy też tworzenia chrześcijańskiej demokracji po 1989 r.; wszystkie te ugrupowania miały ambicje wydawania gazet. Na przeszkodzie zawsze stawały: słabość polityczna, brak pieniędzy, działania agentury... W przypadku wspomnianych tygodników rolniczych mieliśmy przynajmniej duchowe wsparcie i błogosławieństwo Episkopatu Polski... Natomiast prawdą jest, że nawet te nieco silniejsze prawicowe formacje zawsze były na jakby z góry przegranych pozycjach. Nawet wtedy, gdy w 1990 r. zaczęły uczestniczyć w podziale schedy po RSW Prasa-Książka-Ruch.

– A jednak podnoszony był zarzut, że wówczas skorzystały – dokładnie Porozumienie Centrum – zbyt wiele!

– Chciałbym tu ostro powiedzieć: nie jest prawdą to, co nam zarzucano przez dłuższy czas, że Fundacja Prasowa „Solidarność” uwłaszczyła się na majątku RSW, otrzymawszy za darmo „Ekspres Wieczorny” i jego drukarnię. Fakty są takie, że myśmy to wszystko kupili; wystartowaliśmy w przetargu i wcale nie byliśmy pewni wygranej.

– Ale przecież wiadomo, że nastąpił wtedy cichy podział schedy po RSW: oni (wówczas grupa wokół premiera Mazowieckiego, w tym Ruch Młodej Polski i gdańscy liberałowie) biorą „Życie Warszawy”, wy (Porozumienie Centrum) – „Ekspres Wieczorny”...

– To prawda, na podstawie niepisanych uzgodnień z rządem Mazowieckiego doszło do takiego nieformalnego porozumienia, ale mimo to nie było nam łatwo. Wydawało się, że to „wzięcie” popularnej popołudniówki jest dobrą decyzją, że da się ten tytuł przekształcić w odpowiadające nam ambitne pismo programowe. A to było po prostu niemożliwe!

– Dlaczego?

– Popołudniówki nie da się przeobrazić w poważną gazetę, bo jej czytelnicy tego nie kupią.

– Byliście dość naiwni...

– Chyba tak... Jedynym pożytkiem z całego tego zakupu – zaznaczam, że głównie za pieniądze z kredytu zaciągniętego przeze mnie w Paryżu – okazała się drukarnia, choć była w opłakanym stanie technicznym. Musieliśmy się więc w końcu pozbyć „Ekspresu”, z którego mimo wysiłków Jarosława Kaczyńskiego nie udało się nijak zrobić formacyjnego pisma politycznego. Jednak do 1993 r. wydawało nam się, że zarówno w polityce, jak i w dziedzinie mediów uda nam się jeszcze wiele osiągnąć. Nie braliśmy zupełnie pod uwagę tego, że nasi przeciwnicy (Agora oraz środowiska postkomunistyczne) zrobią wszystko, żeby nam to uniemożliwić; najłatwiej było zablokować dostęp do mediów. Działalność wydawnicza – a zwłaszcza tworzenie domu medialnego przez Fundację Prasową „Solidarność” – mogłaby być dla nich śmiertelnym zagrożeniem. Byliśmy więc skazani na zniszczenie.

– Ale też chyba po trosze nie bez własnej winy?

– To prawda. Po naszej stronie zawsze było zbyt dużo ideałów, zbyt dużo chciejstwa, brakowało natomiast twardego stąpania po ziemi, czyli myślenia o tym, jak zabezpieczyć przyszłość naszych inicjatyw – od politycznych po wydawnicze.

– W ostateczności przez długie lata, właściwie do całkiem niedawna, ta strona sceny politycznej była pozbawiona głosu. Triumfy święciła „Gazeta Wyborcza”, wspomagana chórem czasopism oraz gazet regionalnych wykupionych prawie bez reszty przez zagraniczne koncerny.

– Niestety, zbyt długo tak właśnie było. Dopiero całkiem niedawno ukazały się – skromne i mające jak zawsze za mało pieniędzy – media mówiące innym głosem niż ogólnie obowiązujący w III RP. Pojawia się jednak pytanie, czy Polacy – nie licząc pewnych zdeklarowanych ideowo, ale dość wąskich grup – chcą i są dziś w stanie słuchać z pełnym zrozumieniem tego innego głosu, skoro przez tyle lat byli tak metodycznie indoktrynowani na jedną, jedynie słuszną bezideową modłę. Mam tu niejakie obawy, obserwuję bowiem sytuację czytelniczą na wsi; niestety, rolnicy czytają dziś najchętniej kolorowe magazyny plotkarskie. Do tego zostali przyzwyczajeni.

– A więc może to najwyższy czas, by wrócić do pracy u podstaw?

– I to nie tylko wśród rolników! Namawiałbym rządzącą dziś partię do podjęcia się takiej właśnie pracy formacyjnej i rozpoczęcia jej od swoich członków i zwolenników, by w ten sposób naprawdę przekonać szersze kręgi społeczeństwa do myślenia o Polsce. Dobrze by było, aby jakaś siła społeczna zechciała się wreszcie naprawdę pochylić nad dorobkiem społecznego nauczania Kościoła, by umiała – nie tylko deklaratywnie – je spożytkować. A PiS chyba wciąż ma jakieś chadeckie aspiracje, bo „chadeckość” PO to przecież żart...

– Niestety, wydaje się, że tak rozumianą misję społeczną ignorują dziś niemal wszystkie media, także te zwane dziś w Polsce – chyba wciąż niesłusznie – publicznymi. Media publiczne w III RP zawsze były za to łakomym kąskiem politycznym, służyły raczej partyjnej propagandzie niż jakiejkolwiek misji. Jak próbował Pan tę misję przywracać w latach 2006-09, gdy uczestniczył Pan w zarządzaniu Telewizją Polską?

– Ważne było to, że znalazłem się w TVP z rekomendacji Prymasa Polski, a nie partii, co oczywiście powodowało pewne napięcia w Zarządzie Telewizji. W rozmowach z załogą zawsze podkreślałem, że zupełnie nie oczekuję jakichkolwiek deklaracji politycznych, ale i tak nie było łatwo. Każda nasza propozycja była ostro kontestowana, gdyż pracownicy nie wyobrażali sobie innego świata niż ten, który powstał przy Okrągłym Stole, byli więc raczej wierni naszym poprzednikom. A telewizja już wtedy została pozbawiona misyjności i była nastawiona na komercję. Mimo wszystko chyba jakoś udało mi się postawić na wyższym misyjnym poziomie Telewizję Polonia, uczestniczyłem też w tworzeniu TVP Info... Dążono wtedy do unicestwienia anten regionalnych, które pełniły ważne funkcje w społecznościach lokalnych. Udało się je uratować. Chciałem też stworzyć wewnątrz telewizji jej własne centrum produkcji, aby przerwać wypływ pieniędzy na zewnątrz, tego jednak nie zdołałem już dokończyć... Telewizja publiczna wciąż ma kłopoty finansowe.

– Skoro przez prawie 30 lat nikt sobie nie radzi z mediami publicznymi i wciąż są one kością niezgody, to może należałoby je zlikwidować lub odsprzedać zagranicznym koncernom?

– Proszę nawet tak nie żartować! Bywało już o krok od takiego rozwiązania. I niemal doprowadzono je do upadku. Mam nadzieję, że determinacja obecnego rządu zatrzyma tę degrengoladę. Ale teraz nie jest to łatwe.