„Chciałbym, abyście przygotowali dla mnie raport na temat inicjatyw Kościoła mających na celu ochronę nieletnich i osób dorosłych wymagających szczególnego traktowania. Na początku może to być trudne, ale proszę, abyście zaczęli tam, gdzie trzeba, aby można było przedstawić wiarygodny raport na temat tego, co się dzieje i co należy zmienić, aby właściwe władze mogły podjąć działania”. Po długiej i intensywnej pracy Komisja ds. Ochrony Małoletnich - organ powołany przez Papieża w 2014 r. w celu zaproponowania najbardziej odpowiednich inicjatyw zapobiegających wykorzystywaniu w Kościele - odpowiada na wezwanie Franciszka i dziś, 29 października, publikuje swój pierwszy roczny raport na temat zasad i procedur ochrony. Są to liczne dane zebrane na pięciu kontynentach oraz w różnych instytutach i zgromadzeniach zakonnych, a także w samej Kurii Rzymskiej, która jest wezwana do coraz większej przejrzystości procedur i procesów.

Cierpienie i uzdrowienie osób skrzywdzonych

Dokument został opracowany przez grupę roboczą pod przewodnictwem członkini Komisji Maud de Boer-Buquicchio, która ma wieloletnie doświadczenie w ochronie nieletnich. Na okładce znajduje się drzewo baobabu, symbol „wytrwałości” wykazanej przez tysiące osób skrzywdzonych w potępianiu i walce o uczynienie Kościoła bezpieczniejszym miejscem oraz odzyskanie zaufania utraconego w wyniku tych przestępstw. To na nich, ich cierpieniu i uzdrowieniu koncentruje się praca całej Komisji i sam Raport.

Zagrożenia i postępy

Mówiąc bardziej szczegółowo, Raport ma na celu promowanie zaangażowania Kościoła w „rygorystyczną” reakcję na plagę wykorzystywania, opartą na prawach człowieka i skoncentrowaną na osobach skrzywdzonych, zgodnie z niedawnymi reformami Księgi VI Kodeksu Prawa Kanonicznego, która piętnuje przestępstwo wykorzystywania jako naruszenie godności osoby. Tekst dokumentuje zagrożenia i postępy w wysiłkach Kościoła na rzecz ochrony dzieci. Gromadzi również zasoby i sprawdzone praktyki (best practices), którymi można się dzielić w Kościele powszechnym oraz jest narzędziem Komisji do systematycznego raportowania ustaleń i zaleceń, aby dzielić się nimi z Papieżem, skrzywdzonymi, Kościołami lokalnymi i Ludem Bożym.

Raport wskazuje ponadto, że w krajach, które doświadczyły bardzo złożonych kryzysów lub które rozwinęły dogłębny dialog publiczny na temat wykorzystywania, istnieje wyraźna tendencja do ustanawiania bardziej ustrukturyzowanych i elastycznych systemów radzenia sobie z przypadkami wykorzystywania w Kościele. Kościoły lokalne należące do tej grupy - między innymi w Irlandii, Francji, Włoszech i Polsce - opracowały ramy prawne i szkoleniowe wraz z aktywnym zaangażowaniem osób skrzywdzonych i współpracą z władzami cywilnymi.

Większy dostęp do informacji

Wśród „potrzeb” odnotowanych w dokumencie znalazło się lepsze promowanie dostępu osób skrzywdzonych do informacji, aby uniknąć generowania nowej traumy. „Należy opracować środki gwarantujące każdej osobie prawo do wszelkich informacji jej dotyczących”, zawsze „zgodnie z przepisami i wymogami dotyczącymi ochrony danych”, czytamy w tekście. Podkreślono również potrzebę „skonsolidowania i wyjaśnienia kompetencji poszczególnych dykasterii Kurii Rzymskiej, aby zagwarantować skuteczne, szybkie i rygorystyczne zarządzanie przypadkami wykorzystywania zgłaszanymi Stolicy Apostolskiej”, sugerując znaczenie usprawnienia procedur - „w uzasadnionych przypadkach” - dymisji lub usunięcia osób zajmujących odpowiedzialne stanowiska. Według raportu potrzebny jest również „dalszy rozwój Magisterium Kościoła odnośnie do jego posługi na polu ochrony”; przeanalizowanie szkód i polityki odszkodowań w celu promowania rygorystycznego podejścia do wymogu zadośćuczynienia; oraz promowanie rozwoju akademickiego i odpowiednich zasobów dla osób, które chcą się zajmować ochroną.

Analizy dotyczące Kościołów lokalnych

W drugiej części raportu rocznego skupiono się na Kościołach lokalnych i przedstawiono analizę szeregu instytucji kościelnych. Po pierwsze, Komisja uznaje znaczenie towarzyszenia lokalnym zwierzchnikom kościelnym w ich odpowiedzialności za wdrażanie polityki zapobiegania i reagowania. Następnie zapewnia „znormalizowaną wymianę danych” z lokalnymi biskupami i przełożonymi zakonnymi oraz wyjaśnia, że przegląd polityk i procedur dotyczących ochrony przez biskupów odbywa się w ramach procesu ad limina, na specjalne życzenie Konferencji Episkopatu lub jednej z Grup Regionalnych Komisji.

Mówiąc dokładniej, Komisja bada od 15 do 20 Kościołów lokalnych każdego roku, z zamiarem zbadania całego Kościoła w okresie 5-6 raportów rocznych. Każdy raport zawiera również analizę wybranych instytutów zakonnych. Konferencje Episkopatu, o których mowa to: Meksyk, Papua Nowa Gwinea i Wyspy Salomona, Belgia, Kamerun. Konferencje, które odbyły wizyty ad limina w okresie sprawozdawczym to: Rwanda, Wybrzeże Kości Słoniowej, Sri Lanka, Kolumbia, Tanzania, Demokratyczna Republika Konga, Zimbabwe, Zambia, Ghana, Republika Konga, Republika Południowej Afryki, Botswana, Eswatini, Togo, Burundi. Instytuty zakonne to Misjonarki Matki Bożej Pocieszenia (żeńskie) i Zgromadzenie Ducha Świętego (męskie).

Brak struktur i pomocy

W swojej analizie Kościołów lokalnych Komisja zauważa, że „podczas gdy niektóre instytucje i władze kościelne wykazują wyraźne zaangażowanie w ochronę, inne są dopiero na początku przyjmowania instytucjonalnej odpowiedzialności” za zjawisko wykorzystywania. W niektórych przypadkach Komisja stwierdza „niepokojący brak struktur sprawozdawczych i punktów pomocy” dla osób skrzywdzonych, zgodnie z wymogami Motu Proprio Vos estis lux mundi.

Brak równowagi w regionach kontynentalnych

Dane zebrane przez Komisję w regionach kontynentalnych również wykazują pewną nierównowagę. Podczas gdy z jednej strony niektóre obszary obu Ameryk, Europy i Oceanii skorzystały ze „znacznych środków dostępnych na ochronę”, znaczna część Ameryki Środkowej i Południowej, Afryki i Azji ma „niewiele specjalnie przeznaczonych na to środków”. Dlatego Papieska Komisja uważa, że konieczne jest „zwiększenie solidarności między Konferencjami Episkopatów różnych regionów”, „zmobilizowanie zasobów w celu osiągnięcia uniwersalnych standardów ochrony”, „utworzenie ośrodków zgłaszania i pomocy skrzywdzonym” oraz „rozwijanie prawdziwej kultury ochrony”.

Kuria Rzymska

W trzeciej sekcji skupiono się na Kurii Rzymskiej, która jako „sieć sieci” mogłaby stanowić swego rodzaju centrum wymiany dobrych praktyk w dziedzinie ochrony dla innych Kościołów lokalnych: „Kościół”, stwierdza Raport, „realizując swoją misję promowania praw człowieka w społeczeństwie, aktywnie współdziała z szeregiem populacji, którym musi zagwarantować odpowiednie standardy ochrony”.

Przejrzystość i gromadzenie informacji

Również Papieska Komisja ma na celu promowanie wspólnej wizji i gromadzenie wiarygodnych informacji w celu wspierania coraz większej przejrzystości procedur i orzecznictwa Kurii Rzymskiej w odniesieniu do przypadków wykorzystania. Wskazuje się, że Sekcja Dyscyplinarna Dykasterii Nauki Wiary publicznie udostępniła ograniczone informacje statystyczne na temat swojej działalności, a autorzy Raportu proszą o dostęp do większej ilości informacji. Inne wskazane działania obejmują „informowanie o różnych obowiązkach poszczególnych dykasterii w zakresie ochrony”; „promowanie rozwoju wspólnych standardów w całej Kurii Rzymskiej”; „rozpowszechnianie podejścia uwzględniającego traumę oraz skoncentrowanego na osobach skrzywdzonych”.

W kwestii Caritas

Raport roczny przedstawia również wyniki badań dotyczących organizacji Caritas: Caritas Internationalis, na poziomie uniwersalnym; Caritas Oceania, na poziomie regionalnym; Caritas Chile, na poziomie krajowym; Caritas Nairobi, na poziomie diecezjalnym. Uznaje „wielką złożoność” misji prowadzonej przez Caritas i postępy poczynione w ostatnich latach w dziedzinie ochrony; jednocześnie istnieją „duże różnice w praktykach ochrony między różnymi instytucjami”. Ta ostatnia kwestia jest przedmiotem troski Komisji.

Inicjatywa Memorare

W raporcie poświęcono również miejsce inicjatywie Memorare, która w ciągu ostatnich dziesięciu lat zebrała fundusze od Konferencji Episkopatu i zakonów, aby pomóc Kościołom o mniejszych zasobach. Celem Memorare jest rozwój na półkuli południowej ośrodków sprawozdawczości i pomocy, możliwości szkolenia na poziomie lokalnym sieci specjalistów w zakresie ochrony. Raport informuje, że w 2023 r. Komisja otrzymała na rzecz Memorare pierwszą roczną darowiznę w wysokości 500 000 euro od Konferencji Episkopatu Włoch (przy całkowitym zobowiązaniu w wysokości 1 500 000 euro); 35 000 euro od zgromadzeń zakonnych; pierwszą roczną darowiznę w wysokości 100 000 dolarów od Fundacji Papieskiej (przy trzyletnim zobowiązaniu w wysokości 300 000 dolarów). Ponadto inicjatywa otrzymała zobowiązanie od Konferencji Episkopatu Hiszpanii do wspierania projektów wybranych zgodnie z zaleceniami Komisji w wysokości 300 000 USD rocznie (łącznie 900 000 USD w ciągu trzech lat).