Przyznanie zaszczytnej godności bazyliki zawierciańskiej świątyni to z pewnością zasługa posługujących tutaj w ponad 100-letniej historii proboszczów - ludzi nietuzinkowych, którzy złotymi zgłoskami piszą dzieje zawierciańskiej ziemi. W szeregu wielkich i zacnych duszpasterzy parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Zawierciu stoją: ks. Franciszek Zientara (1925-38), ks. Bolesław Gajzler (1938-40), ks. Wacław Bogucki (1941-80), ks. prał. Piotr Miklasiński (1980-2004) oraz obecny proboszcz, ks. kan. Zenon Gajda.
Grono zawierciańskich proboszczów otwiera budowniczy kościoła, ks. Franciszek Zientara, którego zasługi nie ograniczają się tylko do wzniesienia monumentalnej świątyni, ale także dla rozwoju Zawiercia - jego szkolnictwa, narodowego ruchu robotniczego oraz licznych organizacji społecznych i politycznych. Ks. Zientara oprócz tego, że działał w licznych organizacjach mocno angażował się w pomoc dla biednych i bezrobotnych. Za długoletnią pracę społeczną został odznaczony krzyżem kawalerskim orderu Polonia Restituta.

Postaci nietuzinkowe

Po jego śmierci bp Teodor Kubina przekazał parafię ks. Bolesławowi Wajzlerowi, mianując go proboszczem a także dziekanem dekanatu zawierciańskiego. Drugi Proboszcz miał dar pięknej wymowy. Jego wykładów porywających w treści słuchano z zapartym tchem. Lekcje religii i historii należały w szkole do najciekawszych i najbardziej lubianych przez młodzież. W latach wielkiego kryzysu gospodarczego, ks. Wajzler przychodził z pomocą młodzieży dotkniętej biedą. Zaopatrywał ją w podręczniki i przybory szkolne, dawał pieniądze na odzież, obuwie, opłacał kolonie letnie. Zawsze czynił to bezinteresownie i bezimiennie. Chore dzieci i sieroty otaczał szczególną troską. Zabiegał o ich leczenie, wyżywienie, ubranie i naukę. Wysoko cenił wartości wychowawcze ówczesnego harcerstwa.
Jego wielkim dziełem było przygotowanie Kongresu Eucharystycznego w Zawierciu w 1939 r. Był korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, nazywany „chodzącą encyklopedią”. We wrześniu 1939 r. był jednym z pierwszych zakładników, osadzony został w budynku Państwowego Gimnazjum przy ul. Parkowej. Ks. Gajzler był szczególnie szykanowany przez hitlerowców. Po zwolnieniu nie pozostał na uboczu, w latach wojennych został skarbnikiem i kapelanem Związku Walki Zbrojnej. Udzielał wsparcia tajnej organizacji „Płomień”. 18 września 1940 r. został ponownie aresztowany i po kilkugodzinnym przesłuchaniu w Zawierciu przewieziony do więzienia śledczego w Opolu. 20 lutego 1941 r. został wywieziony do obozu śmierci w Oświęcimiu. Zginął śmiercią męczeńską 8 marca 1941 r. Kapelan więzienia w Opolu ks. Braun, będący narodowości niemieckiej, w rozmowie o zmarłym powiedział: to był bohater!
Po aresztowaniu przez gestapo proboszcza ks. Wajzlera, 24 września 1940 r., prefekt ks. Wacław Bogucki został mianowany przez bp. Teodora Kubinę administratorem zawierciańskiej parafii. W czasie okupacji niemieckiej, ks. Boguckiemu pomocą była bardzo dobra znajomość języka niemieckiego, dzięki której uratował wielu ludzi w Zawierciu od aresztowań, wywozów do prac przymusowych w głąb Rzeszy Niemieckiej, a nawet obozów. Ks. Wacław Bogucki mimo, że cały czas administrował parafię nominację na proboszcza otrzymał dopiero 31 października 1969 r. On też doprowadził zawierciańską świątynię do historycznego dnia konsekracji 19 grudnia 1952 r.

Pozostawił trwały ślad

2 lipca 1980 r. w zawierciańskiej parafii rozpoczął blisko 25-letnią posługę proboszczowską ks. prał Piotr Miklasiński, który odcisnął na niej trwały ślad. Wielkie dokonania materialne Księdza Prałata szły w parze z ogromną troską o życie duchowe człowieka. Ks. Piotr urządził kaplicę Wieczystej Adoracji. Z wielką energią i zapałem podjął działania zmierzające do odnowy i ubogacenia parafialnej świątyni zarówno w jej wnętrzu, jak i na placu przykościelnym. Zawsze z ogromną dumą podkreślał, że urodził się w miesiącu, w którym czczony jest Chrystusowy krzyż. Na rozstajach dróg, przy trasach szybkiego ruchu, wzgórzach wznosił krzyże - znaki naszej wiary. Ksiądz Prałat znany był także jako niestrudzony pielgrzym do sanktuariów polskich i zagranicznych. Miał wielkie serce dla ludzi biednych, głodnych, potrzebujących pomocy, stąd podjął się wielkiego trudu prowadzenia Kuchni św. Antoniego. Kilka sal katechetycznych przeznaczył dla dzieci z rodzin biednych. Ks. Miklasiński znany był także z autentycznej miłości, jaką darzył Ojca Świętego widząc w nim Namiestnika Chrystusowego. Na przepięknie zagospodarowanym placu kościelnym wzniósł pomnik Papieża - Nauczyciela. Odszedł do Pana 2 marca 2004 r. w 51. roku kapłaństwa i 71. roku życia.

Historia najnowsza

Nowy rozdział w dziejach zawierciańskiej wspólnoty w 2003 r. rozpoczyna obecny proboszcz, ks. kan. Zenon Gajda, który obejmuje ją w 21. roku kapłaństwa. Tym samym staje w szeregu wielkich i zacnych poprzedników. W kapłańskim życiu towarzyszą mu słowa wypowiedziane przez rodziców: „Synu, idź przez życie i postępuj tak, abyś zawsze - i ludziom, i Panu Bogu - prosto w oczy mógł patrzeć”. Ksiądz Proboszcz natychmiast daje się poznać jako duszpasterz zatroskany o rozwój duchowy swoich parafian, jak i dobry gospodarz, który dba o stan materialny parafialnej świątyni. Kontynuuje dzieło tych, którzy już odeszli, oprócz istniejących wspólnot parafialnych rodzą się nowe ruchy i stowarzyszenia.
Kolegiata po 100 latach doczekała się ogrzewania, zaś zabytkowe organy - gruntownego remontu. Dzięki wspólnym przedsięwzięciom Urzędu Miasta, parafii i KIK zawierciańska świątynia staje się centrum życia kulturalnego. Organizuje się cykliczne koncerty, spektakle oraz spotkania ze znanymi ludźmi, zainicjowany zostaje także cykl spotkań „Zasłużeni dla Zawiercia”. Wreszcie to podczas duszpasterskiej posługi ks. kan. Zenona Gajdy zawierciańska kolegiata otrzymuje zaszczytny tytuł bazyliki mniejszej.