Dolny Śląsk, lato 1939 r.

Jeszcze w połowie sierpnia przebywający wówczas we Wrocławiu oficer polskiego wywiadu Marian Długołęcki, w codziennych raportach przedstawiał polskiemu dowództwu stan przygotowań niemieckich sił. Położone ok. 40 km od granicy, ogromne miasto przygotowywało się do wojny. Porucznik Długołęcki donosił o postępującej koncentracji wojsk Wermachtu, o wyładowanych czołgami nocnych, kolejowych transportach zmierzających na Górny Śląsk, o zamkniętej przez wojsko dla cywilów na południu miasta autostradzie wypełnionej teraz wojskowymi ciężarówkami. Ale do agresji szykowała się nie tylko stolica Dolnego Śląska, w której, jak podaje Norman Davies, do wojska w samym tylko 1939 r. powołano ok. 10 tys. mężczyzn. Z racji położenia cały region stanowił centrum silnego zgrupowania kilku niemieckich armii: grupy „Południe” von Rundstedta, VIII armii von Blaskowitza w Trzebnicy, X armii Reichenaua w Świdnicy i 16. Korpusu Pancernego w okolicach Kluczborka. Siły te już wkrótce miały uderzyć na rozlokowaną wokół Sieradza armię „Łódź” gen. Juliusza Rómmla. W przeddzień wojny w okolicach Wrocławia, Legnicy, Czernicy, Oleśnicy, Oławy, Brzegu, Dzierżeniowa, Opola, Nysy stacjonowało setki samolotów, które od samego początku wykorzystywano do bombardowania polskich miast. Jako pierwsze wybrano Wieluń. Dokładnie o 4.02, jak podaje dziennik bojowy 76 eskadry bombowców nurkujących, z Ligoty Dolnej (wówczas Nieder-Ellguth), wsi leżącej niedaleko Góry św. Anny wzbiło się w powietrze 29 stukasów z czarnymi krzyżami. Niedługo potem dołączyły do nich maszyny z lotniska w Polskiej Nowej Wsi (dawniej Polnisch Neudorf) spod Opola. Kilka minut później polscy pogranicznicy oraz okoliczna ludność z niepokojem obserwowali przesuwające się szybko w kierunku miasta złowrogie cienie.

Wieluń, 1 września, godz. 4.02-14.00

Pierwszy dzień września wypadał w piątek, który w Wieluniu był tradycyjnie dniem targowym. Jak każdego tygodnia już w nocy zjeżdżali się tam okoliczni gospodarze, a miasto wypełniało się ludźmi. I choć przed atakiem zdążyły zawyć jeszcze syreny, nikt nie spodziewał się zbliżającej się masakry. W Wieluniu nie stacjonowały polskie oddziały, nie było tu fabryk, magazynów wojskowych czy ważnych szlaków komunikacyjnych. Mieszkańcy czuli się więc w miarę pewnie, uznając wycie syren za znak zapowiadanego od kilku dni próbnego alarmu. Chwilę później, nie niepokojone przez nikogo niemieckie bombowce wspomagane przez eskortujące je myśliwce rozpoczęły rzeź. Była 4.40. Zaprawieni w atakach na cele cywilne lotnicy m.in. z cieszących się złą reputacją Legionów Kondora, wsławionych zniszczeniem w 1937 r. hiszpańskiej Guerniki, wybierali obiekty z dużą dokładnością. Mogli sobie na to pozwolić, gdyż miasta nie broniły jednostki przeciwlotnicze. Do rangi symbolu barbarzyństwa urasta fakt, iż na pierwszym miejscu zaatakowany został, oznaczony znakami Czerwonego Krzyża, szpital Wszystkich Świętych, gdzie zginęły 32 osoby, w tym 26 chorych, zaś jego przeciwieństwem staje się odwaga szpitalnego personelu z dr. Patrynem na czele, którzy pomimo ran i wybuchających bomb ratowali chorych, w tym matki z dziećmi ze zbombardowanego oddziału położniczego. Tego dnia powtarzających się aż do godziny 14.00 nalotów miało być jeszcze kilka. Niemcy bombardoawali Wieluń metodycznie i z niewielkiej wysokości, ulica po ulicy. Niszczyli wszystko, a do zabijania uciekających cywilów użyta została broń pokładowa. Jak podają źródła, w wyniku bombardowania 75% zabudowy miasta legło w gruzach (Stary i Nowy Rynek, Śródmieście), a życie straciło 1200 mieszkańców, zaś tysiące osób uciekło z niego na wiele tygodni. Kiedy przybyły tu regularne oddziały piechoty niemieckiej, miasto jeszcze się tliło...

Wrocław, początek września 2009 r.

Pomimo upływu lat ciągle żywe jest pytanie, dlaczego Niemcy zniszczyli bezbronne miasto? Według Tadeusza Olejnika, historyka z Wielunia nie było żadnego militarnego uzasadnienia dokonanego okrucieństwa. Natomiast wiele powodów wskazuje na to, że Luftwaffe z premedytacją unicestwiła bezbronne miasto, aby wywołać atmosferę paniki i chaosu wśród polskiej ludności. Ale to nie wszystko. Istniała najpewniej jeszcze inna motywacja ataku. Być może Niemcy chcieli w naturalnych warunkach przećwiczyć nowoczesną taktykę wojny totalnej oraz przetestować możliwości nowego sprzętu. Ma to potwierdzać późniejsza obecność specjalnych komisji, które dokładnie badały wieluńskie gruzy, spisywały szkody oraz sporządzały szczegółową dokumentację fotograficzną zniszczeń.
Wydarzenia w Wieluniu były wstępem do hekatomby, która w kolejnych latach pochłonęła miliony ofiar. Choć minęło 70 lat, nalot jest zbrodnią, która w ocenie moralnej nigdy nie ulegnie przedawnieniu.

Wykorzystane źródła: Wieluń pierwszy, www.historycy.org, Sylwia Słomińska, Wieluń, 1 września 1939 r., www.historiawielunia.uni.lodz.pl; Norman Davies, Mikrokosmos, 2002