W świadomości bardzo wielu ludzi zakodowane są mniej więcej takie oto informacje: post polega na niespożywaniu pokarmów mięsnych w piątki oraz w Środę Popielcową. Osoby starsze - być może - przypominają sobie dwa spośród pięciu przykazań kościelnych: „Posty nakazane zachowywać” oraz „W czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać”. Natomiast wierni, którzy przejmują się nauczaniem Kościoła, mogą się powołać na współczesną wersję IV przykazania kościelnego, które brzmi: „W dni wyznaczone przez Kościół powstrzymać się od spożywania mięsa i zachować post” (KKK, 2043).
Na ile owe przepisy są zachowywane - każdy z nas widzi, może nawet u siebie i swych bliskich. I właśnie dlatego przyjrzyjmy się dokładniej prawu kościelnemu, które określa: czym jest post, kiedy mamy pościć i kto ma pościć. Drugim krokiem będzie próba w miarę precyzyjnego zdefiniowania pojęcia, które nie powinno dla nas pozostać ani abstrakcyjne, ani prymitywne.

Prawo kościelne o poście

Kodeks Prawa Kanonicznego (KPK) oraz Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK) omawiają post w kontekście dni pokuty, wpisanych w rok kościelny (zob. KPK, 1249-1253; KKK, 1438). Konferencje Episkopatów mogą ustanawiać czas i formy postów dla poszczególnych krajów, co tłumaczy, dlaczego pewne przepisy obowiązują Polaków, a nie np. Niemców (zob. KPK, 1253).
Do pokuty zobowiązani są wszyscy wierni i to każdy na swój sposób, bo wszyscy jesteśmy grzesznikami. W imię jedności szczególne modlitwy, uczynki pobożności i miłości, podejmowane umartwienia i wierne wykonywanie własnych obowiązków, a zwłaszcza zachowywanie postu i wstrzemięźliwości, wpisane zostały w poszczególne piątki całego roku (z wyjątkiem uroczystości, które przypadają w piątki) oraz w dni Wielkiego Postu, z wyjątkiem niedziel (zob. KPK, 1249- 1251).
Prawo kościelne rozróżnia post i wstrzemięźliwość. I tak: do postu (chodzi o niespożywanie potraw mięsnych) zobowiązani są wierni od 18. do 60. roku życia, zaś do wstrzemięźliwości (chodzi o ograniczanie ilości spożywanych pokarmów) zobowiązane są osoby od 14. roku życia. Wstrzemięźliwość i post obowiązują w Środę Popielcową oraz w piątek Męki i Śmierci Pana naszego Jezusa Chrystusa. Prawodawca spodziewa się, że nawet najmłodsze dzieci będą stopniowo i umiejętnie wprowadzane w autentyczny duch pokuty (zob. KPK, 1251; KKK, 1438).
W cytowanym Kodeksie znajdziemy także wezwanie do powstrzymania się od spożywania wszelkich pokarmów i napojów przynajmniej na jedną godzinę przed przyjęciem Komunii św., z wyjątkiem zwykłej wody i lekarstw, przy czym wymóg ten nie dotyczy osób w podeszłym wieku, chorych oraz osób, które się potrzebującymi pomocy opiekują. (zob. KPK, 919; KKK, 1387).
Z przestrzegania postu zwolnione są osoby chore oraz te, które nie mają możliwości wyboru pokarmu (dotyczy punktów zbiorowego żywienia), bądź odbywają podróż. Wyjątek ten nie dotyczy postu ilościowego w Środę Popielcową i Wielki Piątek. W szczególnych przypadkach, ze słusznych powodów, dyspensy od zachowania postu może udzielić proboszcz własny bądź proboszcz miejsca poszczególnym wiernym, rodzinom lub grupom wiernych, nakładając wówczas formę zadośćuczynienia, np. jałmużnę albo modlitwę w intencjach Kościoła.

Czym jest post?

Post jest dobrowolnym powstrzymywaniem się od jedzenia w ogóle lub od spożywania pewnych rodzajów pokarmów (np. mięsa) przez określony czas; praktyka ta podejmowana jest przede wszystkim z przyczyn religijnych. To definicja internetowej Wikipedii. Byłoby jednak poważnym uproszczeniem, gdyby ten religijny akt ograniczyć do… przewodu pokarmowego, bo zakres możliwości i działań człowieka jest znacznie szerszy. Stąd obok postów stawiamy niemal równolegle umartwienia i wyrzeczenia, które dotyczą - co istotne - rzeczy i spraw dozwolonych i dobrych.
Jeżeli praktyki postne zaliczamy do aktów ściśle religijnych, to dzieje się tak dlatego, że motywem dla ich podejmowania jest wiara. Ona dąży do postawienia Boga na pierwszym miejscu i do uporządkowania całej hierarchii wartości, jakimi żyje człowiek. Po grzechu pierworodnym dla nikogo z nas, ludzi, nie jest to łatwe i dlatego wymaga wysiłku, ascezy (ćwiczeń), które sprawią, że ciało będzie podporządkowane duchowi.
Czytając wypowiedzi proroków oraz Ojców Kościoła rozumiemy, że post stanowi wyraz bólu, smutku, cierpienia, pokuty za grzechy, skruchy i gotowości nawrócenia, ofiarę pojednania - także w wymiarze wspólnotowym. Nie wolno też zapomnieć, że post stanowi usposobienie, dzięki któremu możemy i na tej drodze naśladować Pana Jezusa, który w niezwykle radykalny sposób przez 40 dni i nocy przygotowywał się na pustyni do swej publicznej działalności (zob. Mt 4, 1-11; Łk 4, 1-13).
Reasumując: post to szansa do duchowego wzrostu i pogłębienia wiary każdego z nas.