Przejawy życia organizacyjnego wśród katolików świeckich w postaci
licznych stowarzyszeń kościelnych widoczne na ziemiach polskich na
przełomie XIX i XX w. pozwalają stwierdzić, że zakładana w okresie
międzywojennym Akcja Katolicka nie natrafiła bynajmniej na pustkę
organizacyjną w katolicyzmie polskim. Istniejące wówczas stowarzyszenia
religijne odgrywały znaczącą rolę w życiu kościelnym i narodowym
Polaków. Stanowiły one także pewną formę Akcji Katolickiej, zalecanej
przez Piusa X, a w przyszłości posłużyły jako doskonała baza dla
rozwoju tegoż ruchu na nowych zasadach, sprecyzowanych przez papieża
Piusa XI.
Pełne możliwości dla rozwoju Akcji Katolickiej na ziemiach
polskich zaistniały dopiero z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości.
Kościół katolicki znalazł się wówczas w sprzyjających dla siebie
warunkach. Zajmował on bowiem, wśród innych wyznań w państwie, pozycję
dominującą zarówno pod względem liczby wiernych, jak i sytuacji prawnej.
Katolicy stanowili 3/4 ogółu mieszkańców Polski. Prawo państwowe
gwarantowało, na mocy Konstytucji z 17 marca 1921 r., Konkordatu,
zawartego pomiędzy Watykanem a Polską z 10 lutego 1925 r. i Konstytucji
z 23 kwietnia 1935 r., wolność sumienia i wyznania wszystkim obywatelom,
a Kościołowi katolickiemu dawało naczelne stanowisko wśród innych
religii. Nadto przyznawało Kościołowi swobodę we wszystkich dziedzinach
działania.
Kościół zatem, po przeprowadzeniu reorganizacji diecezji,
usankcjonowanej bullą Vixdum Poloniae Unitas z 28 października 1925
r. i ułożeniu stosunków prawnych z państwem, mógł poczynić kolejne
kroki w kierunku pełnej integracji życia religijnego i kościelnego
w Polsce. Realizował to przez podejmowanie szeregu inicjatyw także
na polu duszpasterskim. Okolicznościami sprzyjającymi, obok wyżej
wspomnianych, były także: liczebny wzrost duchowieństwa i powiązanie
katolicyzmu z tradycją narodową Polaków.
Wśród działań w dziedzinie duszpastersko-wychowawczej, jakie
podjął Kościół w Polsce Odrodzonej, do najbardziej doniosłych należała
Akcja Katolicka. W niej właśnie Episkopat upatrywał rolę czynnika
integrującego katolicyzm oraz wzór jednolitych form organizacyjnych
dla nieskoordynowanego dotąd ruchu religijnego organizacji masowych.
Akcja Katolicka była właśnie taką najbardziej eksponowaną organizacją
masową, ujawniającą tendencje do łączenia wszystkich organizacji
katolickich w jednej centrali.
W Akcji Katolickiej, jako organizacji uniwersalnej, Episkopat
widział także szerokie możliwości oddziaływania Kościoła na pozareligijne
dziedziny życia, w tym także na dziedzinę społeczną i polityczną,
aby i tam wprowadzić zasady chrześcijańskie, a zwłaszcza etyczne.
Kościół dostrzegał bowiem wyraźne wpływy laicyzmu oraz idei lewicowych
na życie społeczne. Toteż dziedzina wychowania publicznego stała
się przedmiotem szczególnej jego troski. Realizacji tak szerokich
zadań sprzyjał specyficzny charakter Akcji Katolickiej. Była ona
bowiem organizacją religijną i apolityczną, kierowaną przez hierarchię
kościelną, co pozwalało jej, w warunkach polskiego wewnętrznego układu
politycznego, unikać z jednej strony konfliktów z rządem sanacyjnym,
z drugiej strony zaś pełnić rolę skutecznego narzędzia Kościoła w
realizacji jego zadań apostolskich.
Wśród organizacji związanych bezpośrednio z genezą Akcji
Katolickiej w Polsce wymienia się głównie: Związek Katolicki w Królestwie
Polskim, Zjednoczenie Kobiet Katolickich, Stowarzyszenie Młodzieży
Polskiej (SMP), Sodalicję Mariańską i Ligę Katolicką. Natomiast za
poprzedniczkę Akcji Katolickiej, najbardziej zbliżoną do niej pod
względem założeń i organizacji, uważa się Ligę Katolicką.
Na terenie kraju istniały zasadniczo dwa rodzaje Lig: Ligi
typu poznańskiego (Katowice, Kraków, Lwów i Pelplin), wzorowane na
Lidze Katolickiej w Poznaniu, powołanej w 1920 r. przez kard. Edmunda
Dalbora oraz i Ligi typu warszawskiego (w diecezjach byłego Królestwa
Kongresowego), oparte na zasadach Ligi Katolickiej w Warszawie, utworzonej
w 1926 r. przez kard. Aleksandra Kakowskiego.
Pierwsza Liga Katolicka w Polsce Odrodzonej powstała 21
marca 1920 r. w Poznaniu. Jej podstawą organizacyjną była parafia,
a łącznikiem związkowym diecezja. Liga była zrzeszeniem katolików
obojga płci. Nie przewidywała natomiast w swych strukturach organizacyjnych
stowarzyszeń kościelnych jako członków. Miała jedynie za zadanie
popierać ich działalność. Celem Ligi było "szerzenie uświadomienia
religijnego i stosowanie zasad katolickich w życiu oraz opiekowanie
się sprawą i Akcją Katolicką". Środkami do osiągnięcia tych celów
były: zjazdy diecezjalne, wiece parafialne, krzewienie piśmiennictwa
i wydawnictw katolickich. Przez swoją działalność Liga miała się
stać "narzędziem Księży Biskupów i pomocą świecką w duszpasterstwie"
.
Liga Katolicka w Polsce nie była jednak organizacją jednolitą.
W poszczególnych diecezjach działała ona w oparciu o własne statuty,
a ich kierownictwa nie starały się o porozumienie między sobą w celu
uzgodnienia jednolitego programu pracy. Nie znaczy to jednak, że
działań w tym kierunku nie podejmowano. Już na II Zjeździe Katolickim
w Bydgoszczy w 1921 r. przyjęto następującą uchwałę: "Zważywszy,
że wysiłki organizacyjne katolików w Polsce nie są jeszcze zespolone
i ujednolicone, zwracamy się do Księży Biskupów polskich, ażeby w
diecezjach swoich dążyli do jednolitego zorganizowania katolików
w ramach Ligi Katolickiej". Postulaty te wzbudziły większe zainteresowanie
dopiero po ogłoszeniu przez Piusa XI encyklice Ubi arcano Dei w 1922
r. Wówczas to "zaczęto w Polsce myśleć głębiej nad Akcją Katolicką"
.
cdn.
Pomóż w rozwoju naszego portalu