Jak co roku, w Częstochowie w dniach 1-6 maja trwała kolejna, dwunasta, edycja Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej " Gaude Mater". Festiwalu, który mimo skromnego budżetu i malejącej z każdym rokiem dotacji Ministerstwa Kultury potrafi nie tylko zachować swój wysoki poziom i międzynarodową rangę, ale i ocalić to, co w kulturze polskiej bezcenne - muzykę sakralną. Promocja współczesnych dzieł polskich kompozytorów, wspieranie młodych talentów i przybliżanie obcych kultur i religii to prócz wysokiej klasy wykonawstwa niewątpliwe atuty "Gaude Mater".

Inauguracja

Stało się już festiwalową tradycją, że obie jego inauguracje - koncertowa i liturgiczna - odbywają się w miejscu dla wszystkich Polaków wyjątkowym, na Jasnej Górze, a w ich programie znajdują się dzieła wybitnych twórców, którzy z pokorą przyznają, iż wykonanie ich utworów w tak świętym i szacownym miejscu jest prawdziwą nobilitacją.
Podczas tegorocznego koncertu inauguracyjnego - 1 maja w Bazylice Jasnogórskiej zabrzmiała Missa pro pace Wojciecha Kilara na sopran, alt, tenor, bas, chór mieszany i orkiestrę. To modlitewne wołanie o pokój w chwili, gdy toczą się walki w miejscach dla chrześcijan najświętszych, nabrało wymowy wręcz symbolicznej, nic więc dziwnego, że zgromadzeni słuchacze wysłuchali koncertu w najwyższym skupieniu. Siedmioczęściowa Missa pro pace powstała w 2000 r. w intencji pokoju na nowe tysiąclecie. Przepojona głębokim mistycyzmem, należy do najwybitniejszych polskich kompozycji mszalnych ubiegłego wieku. Podczas inauguracji Festiwalu wystąpili soliści oraz Orkiestra i Chór Filharmonii Śląskiej pod dyrekcją Mirosława Jacka Błaszczyka. Obecny na koncercie Wojciech Kilar, który wraz z melomanami częstochowskimi rozpoczął świętowanie swego jubileuszu 70-lecia urodzin, nie krył wzruszenia i zadowolenia z festiwalowego wykonania swego dzieła.
Następnego dnia Bazylika Jasnogórska była miejscem Mszy św. inaugurującej dwunastą edycję Festiwalu, której przewodniczył ks. inf. Ireneusz Skubiś, redaktor naczelny Niedzieli. Oprawę muzyczną Liturgii stanowiło prawykonanie Missa "Regina Coeli" Romualda Twardowskiego z udziałem Akademickiego Chóru Politechniki Śląskiej pod dyrekcją Czesława Freunda. Utwór, napisany na chór a cappella, mimo niezwykłej prostoty nie traci na swym podniosłym, uroczystym charakterze, pozostając w harmonii ze sprawowaną Liturgią. W kazaniu skierowanym do muzyków i zgromadzonych melomanów ks. inf. Ireneusz Skubiś zwrócił uwagę na znaczenie zadań, jakie stoją przed artystami, na konieczność ich życia i tworzenia w bliskości z Bogiem. Wskazał na rolę Festiwalu, który promuje polską kulturę i muzykę sakralną, i podkreślił, że w zjednoczonej Europie wartościami silniejszymi niż euro są wartości duchowe.

Kilka odsłon muzyki dawnej

Co roku podczas festiwalowych koncertów rozbrzmiewa muzyka wielu epok. Jak szczególny jest klimat muzyki dawnych wieków, przekonali się ci spośród bywalców "Gaude Mater", którzy wybrali się na koncerty wieczorne w pierwszym i trzecim dniu Festiwalu. 1 maja w kościele Najświętszego Imienia Maryi podczas Koncertu muzyki średniowiecznej zabrzmiały pieśni pielgrzymów średniowiecznej Hiszpanii. W wykonaniu Zespołu Muzyki Dawnej "Dekameron" (w którego instrumentarium znajdują się m.in. fidel, organetto, szałamaja, lutnia i citola) oraz Zespołu Kameralnego Muzykologii Uniwersytetu Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie zabrzmiały pieśni, jakie przed wiekami śpiewane były przez pątników zmierzających do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela i do Matki Bożej na Montserrat. Różnorodność prezentowanych pieśni sprawiła, że podczas jednego koncertu słuchacze to wpadali w modlitewną zadumę, to ledwo powstrzymywali się przed ruszeniem w tany.
Ucztą dla melomanów był Koncert muzyki dawnej, który odbył się 3 maja w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego. W wykonaniu Zespołu "Musica Fiorita" usłyszeliśmy m.in. polskie prawykonanie Oratorium San Alessio Camilli de Rossi Detta la Romana. Dzieło z 1710 r., napisane na dwa soprany, alt, tenor, zespół instrumentalny i basso continuo, zabrzmiało po mistrzowsku dzięki jedenastu wybitnym muzykom przybyłym z Argentyny, Polski, Brazylii, Francji, Włoch, Niemiec, Szwajcarii i Słowenii.
Muzyką reprezentującą wiek XIX była La Petite Messe Solennelle Gioacchino Rossiniego, którą 4 maja w kościele seminaryjnym wykonali: Camilla Johansen (sopran), Ruth Peel (kontralt), Michael Bennett ( tenor), Dean Robinson (bas), Tamara Granat (fortepian I), Waldemar Malicki (fortepian II), Ryoko Morooka (fisharmonia) oraz Polski Chór Kameralny "Schola Cantorum Gedanensis" pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego.

Na ekumeniczną nutę

Prezentacja różnych religii i kultur, jakiej wierny jest Festiwal od swych początków, sprawia, że nazywany jest on w kuluarach festiwalem ekumenicznym. Zgodnie z tradycją, do kościoła św. Jakuba 2 maja organizatorzy " Gaude Mater" zaprosili melomanów muzyki cerkiewnej. Koncerty tej muzyki cieszą się wciąż rosnącym zainteresowaniem. Tym razem wiele osób musiało odejść spod przepełnionej świątyni, w której zaprezentowały się: Akademicki Chór "Consonans" z Mińska na Białorusi, pod dyrekcją Heleny Isajkiny, oraz Chór Kameralny "Kijów" z Ukrainy, który wystąpił pod dyrekcją Mykoły Gobdycza.
Popularnością cieszą się - szczególnie wśród młodej publiczności - koncerty muzyki gospel i "ekumeniczne" niespodzianki festiwalowe, prezentowane w kościele ewangelickim. Podobał się, choć przesadnie nagłośniony, koncert muzyki afrykańskiej w wykonaniu "The Sakala Brothers" z Zambii, w którym gościnnie na perkusji zagrał polski menedżer zespołu. Niestety, rozczarował Koncert muzyki gospel. "Jaffo Gate Quartett" z Surinamu zaśpiewał bezbarwnie i w dodatku z półplaybacku. Szkoda, choć na tle innych występów festiwalowych nie może to zaważyć na opinii o doskonałej dwunastej edycji "Gaude Mater".

Dobre, bo polskie

Podczas koncertu polskiej muzyki chóralnej, jaki odbył się 3 maja w kościele seminaryjnym, w wykonaniu Zespołu Śpiewaków Miasta Katowice "Camerata Silesia" pod dyrekcją Anny Szostak, zaprezentowane zostały utwory współczesnych polskich twórców: Andrzeja Koszewskiego, Marcina Łukaszewskiego, Piotra Mossa, Juliusza Łuciuka, Marii Pokrzywińskiej, Andrzeja Dziadka, Ryszarda Gabrysia, Krzysztofa Knittla, Mariana Borkowskiego, Edwarda Borkowskiego oraz dwóch pań nagrodzonych w VII Konkursie Młodych Kompozytorów "Musica Sacra" 2002 - Klaudii Pasternak i Aldony Nawrockiej. Ufundowaną przez Metropolitę częstochowskiego II nagrodę za utwór Ave vere otrzymała z rąk bp. Jana Wątroby Klaudia Pasternak, natomiast I nagrodę - Prezydenta Miasta Częstochowy - za utwór Agnus Dei wręczył Aldonie Nawrockiej wiceprezydent Częstochowy Marek Piekarski.
Dwa wspaniałe prawykonania muzyki polskiej można było usłyszeć również 6 maja podczas koncertu finałowego w Bazylice Jasnogórskiej. Obok bowiem Te Deum Hectora Berlioza wykonano Litanię do św. Klemensa na sopran, chór mieszany i orkiestrę smyczkową Pawła Łukaszewskiego oraz Stabat Mater na chór mieszany i orkiestrę Marka Jasińskiego. Wśród wykonawców tego koncertu pod batutą Jerzego Swobody znalazły się prócz solistów: Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Częstochowskiej, Chór Polskiego Radia z Krakowa oraz Chór Chłopięcy "Pueri Cantores S. Nicolai" z Bochni, który dzień wcześniej zaprezentował się w doskonałym koncercie muzyki chóralnej, w którym zabrzmiały m.in. utwory Mariana Sawy, Antonio Lottiego, Miklosa Csemiczky´ego i Pawła Łukaszewskiego.

Rzecz nie tylko o św. Franciszku

Do udanych przedsięwzięć festiwalowych należy zaliczyć prapremierę widowiska plenerowego Rzecz o Franciszku, na motywach powieści Zofii Kossak-Szczuckiej Bez oręża, przygotowanego niemalże częstochowskimi siłami. Przedstawienie opowiadające o dziecięcych krucjatach w obronie Grobu Pańskiego, wystawione przed katedrą, zachwyciło tych wszystkich, którzy zdecydowali się spędzić ten wieczór w niecodziennej "sali widowiskowej". Spektakl, do którego muzykę napisał Krzysztof Suchodolski, wyreżyserowała Katarzyna Deszcz, a scenografią opatrzył Andrzej Sadowski. Prócz aktorów scen częstochowskiej i katowickiej w przedstawieniu wzięła udział setka małych śpiewaków z Chóru Chłopięcego OPK "Gaude Mater", Chóru Dziecięcego PSM I st. w Częstochowie i Dziewczęcego Zespołu Wokalnego "Subito", przygotowanych przez Mariolę Jeziorowską. Należy mieć nadzieję, iż widowisko to będzie początkiem nowej festiwalowej tradycji.

O muzyce teoretycznie

Nie wszystkim wystarcza bywanie na koncertach i tradycyjnie związanych z Festiwalem wystawach plastycznych. Dla tych, którzy chcą poszerzyć swą wiedzę muzyczną - muzykologów, dyrygentów, nauczycieli, animatorów kultury, ale i dla laików - Centrum Animacji Kultury z Warszawy organizuje od lat seminarium naukowe związane z Festiwalem. W Ośrodku Promocji Kultury "Gaude Mater" można było w tym roku wysłuchać wykładów: ks. prof. dr. hab. Ireneusza Pawlaka - Odnowa muzyki liturgicznej w Polsce po Soborze Watykańskim II; prof. Stanisława Krawczyńskiego - Requiem - Maurice Durufle; ks. dr. Roberta Tyrały - Miejsce i rola chorału gregoriańskiego w liturgii Kościoła dawniej i dzisiaj.
Bardzo ważnym głosem na temat przyszłości muzyki liturgicznej w polskim Kościele była dyskusja panelowa Między dokumentami a praktyką, z udziałem ks. prof. Kazimierza Szymonika z UKSW w Warszawie, ks. dr. Andrzeja Zająca ze Stowarzyszenia Muzyków Kościelnych i dr. Remigiusza Pośpiecha z Uniwersytetu Opolskiego, którą poprowadził red. Jan Pospieszalski. Zgromadzeni na dyskusji jednogłośnie wyrazili troskę o stan polskiej muzyki liturgicznej i zapowiedzieli, iż ta dyskusja jest zaledwie preludium do podejmowanych na jej rzecz działań.

Oby trzynasty był szczęśliwy

Jeszcze nie zakończył się XII Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej, a już rozpoczęły się starania o kształt jego przyszłorocznej - trzynastej edycji. Dyrektor Festiwalu - Małgorzata Zuzanna Nowak nie jest przesądna i już wyraża przekonanie, że ten trzynasty będzie szczęśliwy. Oby tak było. Mimo braków budżetowych - Festiwal radzi sobie jak może, nie tracąc nic ze swego wysokiego poziomu artystycznego. W tym roku cięcia budżetowe odbyły się kosztem reklamy. Tę zastąpiła najwyraźniej renoma imprezy, bo na brak słuchaczy Festiwal narzekać nie musiał. Jest jednak przykład reklamy "nie z tej ziemi"... Festiwal " Gaude Mater" promowany był w powietrzu dzięki Niedzieli obecnej na pokładach samolotów. Sympatycznym gestem było również ufundowanie przez LOT biletów dla członków Zespołu "Musica Fiorita", którzy przylecieli na Festiwal, bagatela, z ośmiu krajów. Nasuwa się jednak smutne pytanie: Dlaczego tak istotny dla polskiej kultury Festiwal najwyraźniej po macoszemu traktowany jest przez swego patrona - Ministerstwo Kultury? Oby trzynasta edycja Festiwalu była szczęśliwa - szczęśliwsza nawet od tej dwunastej.