Na wstępie warto określić zarys ogólnej koncepcji wychowania oraz koncepcji wychowania do odpowiedzialnego życia w rodzinie.
W przemówieniu wygłoszonym 2 czerwca 1980 r. w siedzibie UNESCO Ojciec Święty powiedział:
"W wychowaniu chodzi właśnie o to, aby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem - o to, aby bardziej ´był´, a nie tylko więcej ´miał´ - aby więc poprzez wszystko, co ´ma´, co ´posiada´ umiał bardziej i pełniej być człowiekiem - tzn., aby również umiał bardziej ´być´ nie tylko ´z drugimi´, ale także i ´dla drugich´. Wychowanie ma podstawowe znaczenie dla kształtowania stosunków międzyludzkich i społecznych".
Tak przedstawia się w skrócie kierunek i cel wychowania. Wychowania, które dotyczy człowieka, osoby.
Człowiek z natury jest osobą i z natury buduje właściwą sobie podmiotowość. A człowieka, osobę poznajemy przez jego czyny, jego działanie.
W związku z tym - w procesie wychowania - człowiek musi być traktowany jako podmiot, jako cel i wartość procesu formacyjnego.
Człowiek od samego początku uczy się być człowiekiem. Musi odczytać siebie, swoje człowieczeństwo jako własny świat wewnętrzny, ale równocześnie jako swoisty obszar bytowania z drugim człowiekiem i dla drugiego człowieka. Człowiek musi nauczyć się wybierać. A tam, gdzie człowiek rozstrzyga lub wybiera, zawsze odpowiada na wartości. Przy czym wartości duchowe - wyższe - człowiek ceni bardziej niż materialne. I to właśnie realizacja wartości duchowych stanowi przede wszystkim o człowieku, o jego doskonałości.
Szczególnym aspektem wychowania człowieka jest wychowanie do prawdy i wolności. Tylko człowiek wolny w prawdzie może skutecznie stawiać czoła trudnej współczesności.
Pierwszym i najważniejszym środowiskiem, w którym kształtuje się wnętrze człowieka i istotne wartości życia ludzkiego jest rodzina. To z natury rodziny, wspólnoty życia i miłości opartej na małżeństwie mężczyzny i kobiety wypływa odpowiedzialność za strzeżenie, objawianie i przekazywanie miłości.
W procesie osobowego wychowania człowiek odkrywa własne ja łączące się z odkryciem męskości i kobiecości - tej szczególnej dwoistości przy całkowitej równości w godności osoby ludzkiej. Odkrywa zdumiewającą komplementarność dotyczącą podziału przymiotów, właściwości, zadań związanych z męskością i kobiecością istoty ludzkiej.
Przygotowanie do życia w rodzinie to prawidłowe dojrzewanie i wychowanie młodego człowieka, w którym szczególne znaczenie ma miłość rodzicielska (dzisiaj wiemy, że nawet już w okresie prenatalnym życia malucha).
Wychowanie do życia w rodzinie to wychowanie do przeżywania wszystkich przejawów życia człowieka - w tym również życia płciowego - w pełni po ludzku, z poszanowaniem godności każdego człowieka. Stąd wychowanie, jak wspomniałam wcześniej, musi odnosić się do określonego systemu wartości.
Ale dzisiaj często mamy taką sytuację, że nie jest podważany cel wychowania do życia w rodzinie - to znaczy poznanie natury człowieka, sfery uczuć, płciowości, jej znaczenia i wartości czy harmonijnego rozwoju osoby ludzkiej, umożliwiających podjęcie działań z przewidywaniem skutków. Natomiast często systemowi wartości przeciwstawiany jest swoiście rozumiany liberalizm, który pozostawia kwestie wyboru w gestii młodego człowieka, który w imię tolerancji każe odsuwać dobro i wymaga obojętności wobec zła. A przecież miarą systemu wartości jest dobry czyn człowieka, faktyczne dobro, które powstaje wskutek jego działania.
Przecież prawdziwie wielki człowiek powinien być zawsze pociągany przez wartości, a nie napędzany popędami.
W takim duchu rozumiane wychowanie młodego pokolenia winno zwracać szczególną uwagę nie tylko rodziców, ale szkoły, rządu i samorządów, a także całego społeczeństwa. Ale zawsze pierwszymi powołanymi i uprawnionymi do wychowania swoich dzieci są rodzice. Dlatego też, wszystkie podejmowane w tym zakresie działania powinny nie tylko uwzględniać rolę rodziców, ale w pierwszym rzędzie wspomagać i uzupełniać ich w tym zadaniu.
W opracowanym w 1998 r. Raporcie o sytuacji polskich rodzin wiele miejsca poświęcono problemom dzieci i młodzieży. Z jednej strony przedstawiono strukturę demograficzną młodego pokolenia, z uwzględnieniem miejsca zamieszkania (miasto-wieś), bezrobocia młodocianych i struktury szkolnictwa. Z drugiej zaś strony, na tle tej statystyki podjęto próbę określenia wartości, którymi żyje młodzież, określenia autorytetów, które chce naśladować oraz określenia motywacji działania młodych ludzi w szkole, w domu i w środowisku rówieśniczym. Na takim tle zobrazowano poważne problemy młodych, które prowadzą czasami do patologii.
Z oceny zawartej w Raporcie widać wyraźnie, jak wielką rolę w kształtowaniu kondycji społeczeństwa odgrywa wychowanie. Wychowanie, które jest podstawą budowy świadomego i mądrego społeczeństwa, sprawnej i dobrej gospodarki, budowaniem ładu opartego na dobrej rodzinie.
Młodzi ludzie za parę lat założą własne rodziny, staną przed ogromnym wysiłkiem dobrego wychowania własnych dzieci. Założą własne firmy lub włączą się w istniejącą strukturę gospodarczą, celem zapewnienia dobrego bytu rodzinie. Za parę lat ci dzisiaj młodzi ludzie pójdą do wyborów, aby kształtować oblicze Państwa Polskiego, podejmą szereg odpowiedzialnych funkcji w strukturach państwowych i samorządowych. Jako nauczyciele będą wychowywać kolejne pokolenia. Zatem wychowanie młodych jest kluczem do kształtowania dziś i jutra naszego społeczeństwa.
Kondycja etyczno-moralna, intelektualna i zdrowotna młodego pokolenia zadecydują o przyszłości naszych rodzin, naszego narodu, o stanie państwa i społeczeństwa. Stąd wychowanie młodego pokolenia zajmuje ważne miejsce w programie polityki prorodzinnej państwa.