Kiedyś mnie zabraknie, ale wy to przypomnicie...
Znużona pustką ideologiczną i ubóstwem myśli materializmu, pozbawiona porywającego, żywego wzoru nowego życia, młodzież nasza przedwcześnie się starzeje duchowo i stacza w objęcia bezwładu i bezwoli. Trzeba ratować jej szlachetne porywy, które przeżyć musi w swych latach młodości, by wniosła zdrowego ducha w wiek dojrzały.
Stefan Kardynał Wyszyński

1 października 1999 r., na mocy ustawy parlamentarnej, rozpoczął działalność nowy uniwersytet w Polsce, przekształcony z Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Z pewnością było to wielkie wydarzenie, gdyż w niepodległym kraju powstał drugi uniwersytet katolicki, a Warszawa otrzymała drugi uniwersytet stołeczny.
Przybliżmy w skrócie dzieje warszawskiej uczelni, która - jak w ewangelicznej przypowieści - z małego ziarnka gorczycy wyrosła w ciągu 45 lat do dużego drzewa uniwersytetu.
ATK została powołana uchwałą Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 1954 r. w wyniku wyodrębnienia Wydziału Teologicznego z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na trzech wydziałach: Teologicznym, Prawa Kanonicznego i Filozofii Chrześcijańskiej studiowało 423 studentów - osób duchownych, bowiem nie wolno było przyjmować studentów świeckich. W gmachu, położonym w Lasku Bielańskim, umieszczono urzędy Uczelni, Bibliotekę Główną, konwikt księży studentów z kaplicą i stołówką oraz sale wykładowe. Zatrudnionych było 59 pracowników naukowo-dydaktycznych.
Prymas Polski, po wyjściu z więzienia, z rezerwą odnosił się do uczelni państwowej, która nie miała akceptacji kościelnej. Dopiero dzięki wytrwałym zabiegom księdza rektora Wincentego Kwiatkowskiego doszło do nawiązania poprawnych stosunków z władzami kościelnymi, a kard. Stefan Wyszyński pojawił się w Uczelni i odtąd był częstym gościem podczas inauguracji roku akademickiego, uczestnikiem licznych sympozjów i zjazdów naukowych, a także uroczystości okolicznościowych. Wielki Kanclerz troszczył się o zachowanie i rozwój Akademii, strzegł jej więzi z Kościołem warszawskim i powszechnym. W pełni zasłużył, aby nowy Uniwersytet nosił jego imię.
Po 1965 r. nastąpiło wyjście z kryzysu i znaczny rozkwit Uczelni. Nowy rektor, ks. prof. Józef Iwanicki, dążył do usprawnienia działania Senatu i Komisji Senackich. Rozpoczęto wydawanie nowych czasopism, uruchomiono własne wydawnictwo, troszczono się o powiększanie zbiorów bibliotecznych. Nastąpiła rozbudowa specjalizacji na poszczególnych wydziałach. Ulepszano i rozszerzano program studiów, troszcząc się o kadrę naukową. Do Warszawy powróciło wielu profesorów krakowskich, bez których trudno było wyobrazić sobie istnienie Uczelni. Wydział warszawski pracował bowiem w oparciu o przedwojenne grono nauczycieli akademickich i nie posiadał młodszych pracowników naukowych. Wzrastała także liczba studentów, którym zwiększano pomoc stypendialną. Powstawały studenckie koła naukowe, artystyczne i sportowe. Rozwinął działalność Chór Akademicki i Teatr ATEKA. Starano się - acz bezskutecznie - o przydzielenie budżetu na budowę własnego gmachu. Wiele bowiem zajęć naukowo-dydaktycznych odbywało się w salach różnych warszawskich instytucji kościelnych.
Prestiżowym wydarzeniem było przyjęcie ATK w 1973 r. - za rektoratu ks. prof. Jana Stępnia - w poczet pełnoprawnych członków Międzynarodowej Federacji Uniwersytetów Katolickich. Odtąd Akademia wnosiła swój wkład w prace kongresów FIUC.
Widoczny był rozwój współpracy naukowej z zagranicą - zwłaszcza za rektoratu ks. prof. Remigiusza Sobańskiego i ks. prof. Helmuta Jurosa. Nawiązywano stałe kontakty z wieloma uczelniami katolickimi w Europie, Ameryce Północnej, a nawet w Afryce.
Rektorat i poszczególne Wydziały organizowały sympozja naukowe, kursy katechetyczno-duszpasterskie dla duchowieństwa i "wykłady otwarte" dla mieszkańców Warszawy. Spotkania te miały częstokroć charakter i zasięg ogólnopolski, a nawet międzynarodowy. Ożywione zostały również kontakty nauczycieli akademickich ATK na forum krajowym. Szczególnie ceniona była współpraca z KUL i ChAT, a także z seminariami duchownymi oraz z różnymi polskimi uniwersytetami i PAN.
Wyrazem rozkwitu ATK było nadanie przez nią 18 doktoratów h.c. wybitnym przedstawicielom hierarchii kościelnej i świata nauki w kraju i za granicą. Ciągle wzrastała liczba pracowników naukowych i studentów.

Obecnie studiuje w uczelni 8901 studentów, w tym 4069 stacjonarnych i 4832 zaocznych. Wśród studentów ogromną przewagę mają osoby świeckie. Ostatnio pojawili się również studenci zagraniczni, pochodzący przede wszystkim z krajów b. Związku Radzieckiego. Ze studentami prowadzi zajęcia naukowe 60 profesorów tytularnych, 67 innych pracowników samodzielnych i 159 pracowników pomocniczych.
Trwa ciągła rozbudowa struktur wydziałowych. W roku akademickim 1999/2000 istnieją następujące wydziały: Teologiczny, Prawa Kanonicznego, Filozofii Chrześcijańskiej, Nauk Historycznych i Społecznych, Prawa, Nauk Humanistycznych. W ramach poszczególnych wydziałów istnieją instytuty, a w nich kierunki studiów.
Uczelnia warszawska otrzymała kościelną osobowość prawną na mocy dekretu rzymskiej Kongregacji Nauki Katolickiej z dnia 29 czerwca 1989 r. Ksiądz rektor Jan Łach wkrótce rozpoczął starania o przekształcenie akademii w uniwersytet. Starania te kontynuował jego następca - ks. rektor Roman Bartnicki. W wyniku tychże starań 15 grudnia 1997 r. Kongregacja Rzymska wyraziła zgodę na dokonanie tejże zmiany. W 1992 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zatwierdziło regulamin studiów ATK, a dwa lata później Stolica Apostolska i MEN zatwierdziły Statut Uczelni. Z chwilą złożenia podpisu prezydenta pod ustawą parlamentarną 30 września 1999 r. powstał kościelno-państwowy Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego o strukturze wielowydziałowej, z prawem nadawania tytułów zawodowych i stopni naukowych, powagą Stolicy Apostolskiej i Rzeczypospolitej Polskiej.
Inauguracja roku akademickiego 1999/2000 nastąpiła w auli nowego gmachu uniwersyteckiego. W najbliższym czasie zostanie zbudowany łącznik między starym i nowym gmachem, w którym znajdą się następne pomieszczenia dydaktyczne.
Nowy Uniwersytet stołeczny pragnie służyć Kościołowi i Ojczyźnie, przygotowując młode kadry pracowników w różnych dziedzinach życia państwowego i kościelnego.