Władza radziecka bardzo nieprzychylnym okiem patrzyła na wielowiekowe symbole wiary Litwinów i Polaków na Wileńszczyźnie. Dawne klasztory zabierano na instytucje kulturalno-oświatowe, świątynie zamieniano na magazyny lub muzea. Czasami posuwano się do bardziej barbarzyńskich metod: niszczenia zabytkowych budowli sakralnych. Jako szczególny akt świętokradztwa i barbarzyństwa mieszkańcy Wilna odczuli wysadzenie w powietrze przez saperów Armii Czerwonej XVII-wiecznego zespołu barokowych kapliczek Kalwarii Wileńskiej w 1962 r. Wiosną 1963 r. splantowano ziemię na miejscu kaplic, usunięto ich fundamenty, zakopano gruzy, aby nie pozostał żaden ślad "religijnego zabobonu". Wierni pamiętali jednak o dawnym miejscu kultu, w milczeniu, pojedynczo odprawiano tu nabożeństwo Drogi Krzyżowej, klękając przy krzyżykach ułożonych z patyków czy drobnych kamieni. Podobnej operacji dokonali Rosjanie na Górze Krzyży pod Szawlami, gdzie buldożerami zniszczono całą Kalwarię. I tam pod osłoną nocy ludzie stawiali nowe krzyże. Kalwarię Wileńską ufundował bp Jerzy Białłozor (1661-67), jako akt wdzięczności za wypędzenie Moskali z Wilna w 1660 r. Podczas 5-letniej okupacji wojska moskiewskie dokonały w mieście wielu zniszczeń, rabunków i gwałtów. Stacje Drogi Krzyżowej, wokół których przechodziły odważniejsze starsze kobiety, modląc się publicznie, przypominały Rosjanom ich niechlubny pobyt w tym mieście i odwrót przed trzema wiekami. Stąd też jakby symboliczna data zburzenia kaplic - 300 lat od rozpoczęcia ich wznoszenia. Budowę Kalwarii Wileńskiej rozpoczęto w 1662 r. Dniem uroczystego zakończenia budowy i rozpoczęcia kultu był 9 czerwca 1669 r., uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Jak zapisano w kronice: " W dzień ten dzwoniąc dzwonami wszystkich Kościołów sam Biskup Wilna Aleksander książę Sapieha w otoczeniu duchownych, przy pierwszej stacji, przedstawiającej Ostatnią Wieczerzę Chrystusa z Apostołami, wygłosił słowo do zebranego ludu, sypiąc ziemię przywiezioną z Jeruzalem, prowadził wiernych Drogą Krzyżową". Wznoszenie stacji zakończono za czasów następcy bp. Białłozora, który ze swoich dóbr przeznaczył 140 ha ziemi - za rządów bp. Aleksandra Sapiehy (1667-72). Wybudowano także drewniany kościół, który kończy stacje Drogi Krzyżowej. Przy kościele w następnych latach wzniesiono niewielki dominikański klasztor i kolejne kapliczki. Cała Kalwaria Wileńska, wzniesiona w pięknym krajobrazie doliny rzeki Wilii, liczyła 35 stacji. Ostatnią stacją była świątynia Znalezienia Krzyża Świętego, postawiona na najwyższym wzniesieniu. W latach 1755-72 drewniany kościół przebudowano na murowany, z dwiema wieżami w stylu rokoko. Od strony Wilii do świątyni wiodą szerokie, monumentalne schody. Dokonując aktu wandalizmu, Rosjanie pozostawili tylko cztery dawne stacje Drogi Krzyżowej, stojące najbliżej kościoła, i samą świątynię. Dominikański kościół i klasztor został splądrowany przez wojska napoleońskie w 1812 r. Dominikanie opiekowali się kościołem i stacjami do 10 lipca 1850 r. Wtedy odprawili tu ostatnie nabożeństwo i przenieśli się do Starych Trok. Kościół kalwaryjski stał się kościołem parafialnym obsługiwanym przez księży wileńskich. W 1893 r. świątynia i kaplice zostały odnowione. Po wojnie Rosjanie zabrali dom parafialny i budynek klasztorny. To samo stało się z letnią rezydencją biskupią w Trybapolu, a tamtejszy kościół zamieniono na bazę turystyczną. Katolikom pozostałtylko kościół Znalezienia Krzyża Świętego i okoliczny, obszerny cmentarz. Wzdłuż świątyni jest alejka grobów księży.
Odczytuję polskie nazwiska i epitafia. Przytaczając biografię pochowanych tu kapłanów, można by napisać historię wileńskiego Kościoła w XIX i XX w. Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę (1990 r.)
odrodził się pomysł odbudowy zniszczonej przez Rosjan Kalwarii. Obecnie społecznemu komitetowi rekonstrukcji sanktuarium przewodniczy dziekan i proboszcz parafii Znalezienia Krzyża Świętego - ks. Kestutis Latoża. Dzięki pomocy zagranicznej możliwa jest rekonstrukcja poszczególnych kapliczek. W tym roku wznoszona jest najokazalsza, do odbudowy pozostało jeszcze pięć stacji. Według przewidywań ks. Latoży, prace zostaną
zakończone na przełomie lat 2000/2001. Kalwaria Wileńska znów liczyć będzie 35 stacji. Wybudowane już kapliczki są odwiedzane przez nielicznych pielgrzymów. Brak w nich obrazów, płaskorzeźb i sztukaterii, które ozdabiały stacje przed trzema wiekami. Pobożne niewiasty w pustych jeszcze odbudowanych kaplicach znów układają z kwiatów, kamyków i patyków krzyżyki, czasami ktoś zawiesi na ścianie wizerunek Chrystusa czy Matki Bożej. Wystrój stacji pozostawiono na sam koniec rekonstrukcji Kalwarii.

Madonno Ostrobramska

MARIAN JONKAJTYS

Madonno Ostrobramska
Z Gedymina grodu.
Strażniczko tożsamości
Wolnego Narodu.
O Matko Miłosierdzia
Nieszczęsnych zesłańców:
Deportowanych, więźniów,
Z Ojczyzny wygnańców...
W tajdze, w tundrze, na stepach,
W ziemliance, w baraku -
Byłaś znakiem polskości
Wileńskich Sybiraków...
Którzy mimo dokładnych
Rewizji -
Medalik,
Z Twym Świętym Wizerunkiem
Cudem przemycali...
W poniewierce zesłania
I w łagrów niedoli
Nadziei promyk,
W gwiazdach Twojej aureoli,
Jaśniał mocniej
Niż Zorzy Polarnej odbicie.
Umacniał wiarę w Boga,
Podtrzymywał życie...
Dziś los za Ostrej Bramy
Przeniósł nas święte wrota...
Składamy Ci w modlitwie
Serc naszych wiernych - Wota!