Oprac. Zofia Białas
Edycja częstochowska 2/2008

Wieluń i parafia wieluńska

Przez wiele wieków Wieluń był stolicą ziemi wieluńskiej. Pierwotnie, w XII i XIII wieku, terytorium to zwano ziemią rudzką - od nazwy miejscowości Ruda, w której znajdowała się siedziba kasztelanii i kapituły kolegiackiej. Ziemia wieluńska położona była pomiędzy trzema dzielnicami: Śląskiem, Wielkopolską i Małopolską. Przecinały ją ważne szlaki handlowe.
W 1281 r. Henryk IV Probus, książę wrocławski, krótko panujący na tym terenie, przeniósł siedzibę kasztelanii z Rudy do dogodniej położonego Wielunia, co z tego ostatniego uczyniło centrum administracyjne, gospodarcze i polityczne.
Legenda głosi, że Wieluń został założony w 1217 r., a jego powstanie łączy z księciem kaliskim Władysławem Odonicem. Książę polując w pobliskich lasach ujrzał wielkiego jelenia. Upolowany jeleń zniknął. Książę zaś ujrzał na niebie kielich z hostią a nad nim Baranka Bożego z chorągiewką i krzyżem. Cudowne wydarzenie upamiętnił fundacją klasztoru, w którym osadził augustianów. Bardzo szybko wokół klasztoru zaczęła tworzyć się osada, której od określenia „Wielki jeleń” nadano nazwę Wieluń.
Według Stanisława Rosponda, nazwa Wieluń wywodzi się od prasłowiańskiego słowa „vel”, tłumaczącego się „mokry”, „płynąć”, charakterystycznego dla wszystkich nazw wodnych; średniowieczny Wieluń rozbudował się w kotlinie obfitującej w liczne źródła - zabagniona dolina rzeki Pysznej.
Istnienie Wielunia w wieku XIII nie budzi wątpliwości, mówi o tym fakt przeniesienia kasztelanii z Rudy do Wielunia i inne dokumenty z lat 1280-85, w których zostało odnotowane nazwisko kasztelana wieluńskiego Szymona Gallicusa, przeniesienie miasta z prawa średzkiego na prawo podobne do Kalisza i informacja o sądzie rozstrzygającym spór między Henrykiem IV Probusem i biskupem Tomaszem II.
Przeniesienie siedziby kasztelanii z Rudy do Wielunia pociągnęło za sobą translację kolegiaty i kapituły kolegiackiej. Przeniesiono je na mocy dokumentów podpisanych przez abp. Mikołaja Trąbę: kolegiatę na mocy dokumentu z 24 marca 1419 r., kapitułę na mocy dokumentu z 25 marca 1420 r. Prepozytowi kapituły wieluńskiej przyznano prawa archidiakońskie i w ten sposób wznowiono instytucję archidiakonatu. Archidiakonat wieluński i kapituła kolegiacka przetrwały do 17 kwietnia 1819 r., kiedy to dokument kasacyjny podpisał bp Franciszek Malczewski. Funkcje kościoła kolegiackiego, wraz z jego wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny przejął wieluński kościół parafialny pod wezwaniem św. Michała Archanioła (obydwu wezwań używano zamiennie jeszcze w XVI wieku). Parafia wieluńska istniała już w wieku XIII. Nie wiadomo kto był jej fundatorem i kiedy ją erygowano. Pewnym jednak jest, że od 1420 r. stała się parafią kolegiacką z licznym gronem duchownych: trzech prałatów, czterech kanoników, siedmiu wikariuszy. Posługi duszpasterskie sprawowali ponadto liczni mansjonarze i altarzyści. Proboszcz wieluński otaczał opieką duszpasterską mieszkańców Wielunia, Niedzielska, Gaszyna i Dąbrowy, dbał także o istniejące na tym terenie kaplice (wizytacja biskupia z 1522 r. wymieniała kaplicę w Gaszynie, Dąbrowie i kaplicę św. Barbary). Kościół parafialny godność kolegiaty utrzymał do 1824 r. Stan organizacyjny wieluńskiej parafii ukształtowany w XV i XVI wieku przetrwał do połowy wieku XX, dopiero wtedy wydzieliły się nowe parafie. Dziś w Wieluniu istnieją cztery parafie: parafia kolegiacka w dawnym kościele poaugustiańskim (godność kolegiacką dawnemu kościołowi parafialnemu przywrócił w 1965 r. papież Paweł VI), parafia św. Józefa w dawnym kościele popijarskim, parafia św. Stanisława w nowo wybudowanym kościele, parafia św. Barbary w starym XVI-wiecznym kościółku pod tym samym wezwaniem.

Kościół św. Barbary

Zbudowany został na przełomie XV i XVI wieku, na odległych wówczas przedmieściach Wielunia, przy drodze do Bolesławca, w intencji uchronienia miasta przed morowym powietrzem, o czym świadczą ołtarze dedykowane św. Rochowi i św. Rozalii. W przeszłości była to budowla drewniana konstrukcji zrębowej z węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie, szerszą nawą i wieżą dzwonną. Nawę i prezbiterium przykrywał wspólny dach z gontu. Wieżę przykrywał dach typu namiotowego. Zbudowany na planie wydłużonego prostokąta i usytuowany na osi wschód-zachód (orientowany) przypominał wszystkie inne kościółki drewniane „typu wieluńskiego”, nigdy jednak nie dobudowano do niego zakrystii (do tej pory za ołtarzem głównym) ani kruchty od strony południowej, dobudowano jedynie wieżyczkę na sygnaturkę.
Pierwsza, historycznie potwierdzona wzmianka o kaplicy św. Barbary pochodzi z 1515 r. (dokumenty wikariuszy kolegiackich), kolejna z 1522 r. (dokumenty z wizytacji biskupiej Jana Trojana ze Śleszyna). Wizytacja biskupia z 1766 r. potwierdziła fakt konsekracji kaplicy. W dokumentach z wizytacji biskupiej z 1811 r. dowiadujemy się o awansie kaplicy do godności kościółka. Kaplica św. Barbary należała do parafii wieluńskiej pod wezwaniem św. Michała Archanioła, późniejszej kolegiackiej pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Wikariusze kolegiaccy w kaplicy św. Barbary trzy razy w roku: w dzień św. Rocha, w dzień św. Barbary i w dniu upamiętniającym konsekrację kościoła (czwarta niedziela po Wielkanocy) odprawiali nabożeństwa. Obok kościoła znajdował się cmentarz. Po jego likwidacji, kościółek awansował do rangi kościoła filialnego wyżej wymienionej parafii.
Wizytacje biskupie z lat 1730, 1766, 1811 zwracały uwagę na wielkie zaniedbanie i coraz większe zniszczenie kościółka. W połowie XIX wieku groziło mu zawalenie. W 1852 r. zawiązał się społeczny komitet, który podjął zbiórkę pieniędzy wśród mieszkańców Wielunia na dokonanie niezbędnego remontu. Data ta do dziś widnieje na krzyżu wieżyczki kościoła. Remont przeprowadzony w wieku XIX zmienił wygląd kościółka. Drewnianą nawę zastąpiono nawą murowaną, oryginalne pozostało prezbiterium. W latach 1918-39 w kościółku przechowywano rzeczy z innych kościołów, pełnił on rolę „małego muzeum”.
Kolejnego remontu kościółek doczekał się w latach 70. XX wieku. Staraniem proboszcza ks. Edwarda Banaszkiewicza dokonano remontu prezbiterium, więźby dachowej, ogrodzono cmentarz, we wnętrzu kościółka przeprowadzono gruntowne prace konserwatorskie. W 1987 r., staraniem proboszcza ks. Mariana Stochniałka, we wnętrzu kościółka pojawiło się oświetlenie elektryczne.
W kościółku św. Barbary znajdują się cenne zabytki sztuki sakralnej: zespół trzech renesansowych ołtarzy pod wezwaniem św. Barbary, św. Rocha, Opatrzności Bożej, gotycki krucyfiks, późnogotyckie i późnobarokowe rzeźby świętych (św. Mikołaj Biskup, św. Nepomucen, Najświętsza Maryja Panna - Matka Łaski Bożej) oraz obrazy z XVII i XVIII wieku (Szymon Apostoł, Jezus Dobry Pasterz, Objawienie św. Rozalii z Palermo, św. Roch, Najświętsza Maryja Panna - Matka Pocieszenia Bożego).
W sierpniu 2000 r. abp Stanisław Nowak erygował nową parafię pod wezwaniem św. Barbary Dziewicy i Męczennicy. Proboszczem nowej parafii został ks. Jarosław Boral, dotychczasowy wikariusz parafii kolegiackiej. Kościółek św. Barbary stał się kościołem parafialnym. W 2001 r. w bezpośrednim jego sąsiedztwie rozpoczęto budowę nowego murowanego kościoła. W zamierzeniu architektów stary i nowy kościół mają stanowić jedną integralną całość. Na czas budowy nowego kościoła nawę starego kościoła przedłużono drewnianym barakiem.

Wspólnota duchowa

Od siedmiu lat tworzymy wspólnotę parafialną pod wezwaniem św. Barbary. Jest to czwarta i zarazem najmniejsza parafia na terenie Wielunia. Zamieszkuje ją około 500 rodzin (1500 mieszkańców). Terytorialnie parafia obejmuje osiedle domków jednorodzinnych „za szpitalem” i pobliskie ulice. Proboszczem i organizatorem życia parafialnego jest ks. Jarosław Boral przez parafian nazywany ks. Jarkiem. Naszym kościołem parafialnym jest XVI-wieczny kościółek św. Barbary, liczący wewnątrz tylko 60 m². W kościółku odprawiane są następujące Msze św.: w niedziele o godz. 9, 11 i 17; w święta zniesione o godz. 9 i 17; w dni powszednie o godz.18. W każdą sobotę o godz. 15 parafianie spotykają się na Godzinie Miłosierdzia. Od grudnia 2004 r., w każdą środę o godz. 18 odprawiana jest nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Ważnym dniem jest dzień 10 września, w tym dniu w naszym kościółku trwa Doba Eucharystyczna. Odpust parafialny przypada 4 grudnia, w dzień św. Barbary. Parafia, nawiązując do dawnych tradycji wieluńskich, w dniu 15 sierpnia wieczorem uczestniczy w Mszy św. odpustowej ku czci Matki Bożej Zielnej i św. Rocha.
Na terenie parafii i pod jej pastoralną opieką znajduje się kaplica Miłosierdzia Bożego przy ul. Szpitalnej 16 (Szpital - ZOZ). Funkcje kapelanów kaplicy sprawują ojcowie Franciszkanie.
Z parafii św. Barbary wywodzą się księża: Paweł Pakuła - redemptorysta (1995), Przemysław Lech Wesołowski (2004).
Parafia może się poszczycić również tym, że wywodzi się z niej kandydatka na ołtarze Matka Teresa Kierocińska - karmelitanka.
Przy parafii działa koło Żywego Różańca, chór parafialny, schola dziecięco-młodzieżowa, koło ministrantów, biblioteka parafialna. Raz na dwa miesiące parafianie spotykają się na czuwaniach modlitewno-refleksyjnych przygotowywanych przez scholę. Ten szczególny sposób ewangelizacji, wymyślony przez młodzież po śmierci Jana Pawła II, został zaakceptowany przez Księdza Proboszcza i wspólnotę parafialną. Jest to sposób na integrację młodszych i starszych parafian. Każdego roku dzieci z niecierpliwością oczekują na przybycie św. Mikołaja. Stało się to już tradycją, że Mikołaj przyjeżdża nie tylko do dzieci z parafii św. Barbary. Młodzież i dzieci każdego roku oczekują także na wakacyjne wyjazdy z Księdzem Proboszczem, a dorośli na pielgrzymki do polskich sanktuariów.
Cała ta ogromna praca duszpasterska odbywa się równolegle z budową nowego kościoła, której nie zawahał się podjąć ks. Jarek. Budowa świątyni, finansowana głównie ze składek parafian, posuwa się do przodu. Wspierają ją także ofiarodawcy z zewnątrz, są to wszyscy ci, którzy sentymentem darzą kościółek św. Barbary. Jesteśmy im za to bardzo wdzięczni. Dziś bardzo czekamy na zakończenie budowy, dlatego z niepokojem patrzymy w niebo i bacznie obserwujemy pracujących przy świątyni ludzi. Spełniło się natomiast marzenie Księdza Proboszcza - w surowych ścianach kościoła, w polowych warunkach zabrzmiała podczas Pasterki kolęda „Bóg się rodzi”.