Parafia łódzka należała początkowo do tzw. klucza wolborskiego w archidiecezji gnieźnieńskiej. 9 maja 1765 r. bullą papieża Klemensa XIII Quod cum pro parte parafię łódzką wyłączono z archidiecezji gnieźnieńskiej i włączono do diecezji włocławskiej. W tym samym roku w Łodzi rozpoczęto budowę nowego drewnianego kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Budowę zakończono w 1768 r. Gdy papież Pius VII w 1818 r., mocą bulli Ex imposita nobis, dokonał reorganizacji Kościoła w Królestwie Kongresowym, Łódź znalazła się w granicach archidiecezji warszawskiej. Nadanie Łodzi praw osady fabrycznej we wrześniu 1820 r. spowodowało napływ rzemieślników do miasta, a tym samym szybszy jego rozwój. Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców zaistniała potrzeba budowy drugiego kościoła w Łodzi. Wybudowany, przy zbiegu ulic Dzikiej i Przejazd (dziś Sienkiewicza i Tuwima), kościół, początkowo pw. św. Jakuba, przemianowano następnie na Podwyższenia Świętego Krzyża. Kamień węgielny i fundamenty poświęcił 23 marca 1860 r. bp Henryk Plater.
Nową, drugą już w Łodzi, parafię przy kościele Podwyższenia Świętego Krzyża erygowano 25 stycznia 1885 r.
W 1888 r. drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, stojący na pl. Kościelnym, przeniesiono na teren zamkniętego cmentarza (obecnie ul. Ogrodowa 22). Nadano mu imię św. Józefa. Na pl. Kościelnym rozpoczęto budowę kościoła murowanego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Budowę zakończono w 1897 r. Konsekracji nowej świątyni dokonał biskup warszawski Kazimierz Ruszkiewicz.
W tym samym czasie został rozpisany konkurs na projekt kolejnego kościoła, pw. św. Stanisława Kostki, pod budowę którego kamień węgielny poświęcił w 1901 r. arcybiskup warszawski Wincenty Teofil Chościak Popiel. 29 grudnia 1909 r., kiedy budowa świątyni była już mocno zaawansowana, abp Chościak Popiel wydał dekret erygujący nową parafię w Łodzi.
W 1909 r. erygowano kolejne parafie: św. Anny i św. Józefa, a w 1911 r. parafię św. Kazimierza na Widzewie.
Wydarzeniem, mającym bezpośredni związek z powstaniem diecezji łódzkiej, było oddanie do użytku wiernych, po uroczystym poświęceniu 22 grudnia 1912 r. przez ks. kan. Karola Szmidla - kościoła św. Stanisława Kostki, obecnej katedry. Na uroczystość Zielonych Świąt w 1920 r. przybył do Łodzi nuncjusz apostolski w Polsce Achilles Ratti (późniejszy papież Pius XI). Jednym z celów tej wizyty były rozmowy między rządem polskim a Stolicą Apostolską w sprawie utworzenia w Łodzi biskupstwa. Kilka miesięcy później, 10 grudnia 1920 r., nadszedł telegram z informacją, że papież Benedykt XV bullą Christi Domini powołał do życia diecezję łódzką. Pierwszym administratorem diecezji został mianowany arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, który dekretem z 23 stycznia 1921 r. wyznaczył tymczasowym wikariuszem generalnym ks. prał. Wincentego Tymienieckiego. W niedługim czasie, 11 kwietnia 1921 r., ks. Tymieniecki został mianowany pierwszym ordynariuszem diecezji łódzkiej. Bulla erygująca diecezję podniosła Łódź do godności miasta biskupiego, ze wszystkimi przywilejami, a kościół św. Stanisława Kostki wyniosła do godności katedry. Konsekracji katedry, 15 października 1922 r., dokonali bp Wincenty Tymieniecki, abp Aleksander Kakowski i biskup kujawsko-kaliski Stanisław Zdzitowiecki. Nowa diecezja liczyła 5 dekanatów, 67 parafii, 126 kapłanów i ok. 500 tys. wiernych. Patronem diecezji został oblubieniec Najświętszej Marii Panny - św. Józef.
Dalsze wydarzenia potoczyły się niemal lawinowo. Bp Wincenty Tymieniecki, którego konsekracja i ingres do katedry odbyły się 29 czerwca 1921 r., swoją działalność rozpoczął od powołania Kurii diecezjalnej i Sądu biskupiego, zaś 9 sierpnia erygował Seminarium Duchowne. 29 listopada papież Benedykt XV erygował Kapitułę Katedralną. Katedra powoli stawała się głównym ośrodkiem znaczących wydarzeń w Kościele łódzkim.
Kiedy 28 października 1925 r. papież Pius XI, bullą Poloniae unitas, wprowadził nową organizację administracyjną Kościoła w Polsce, diecezja łódzka, w nowych granicach, posiadała już 105 parafii, 192 kapłanów i blisko 900 tys. wiernych.

Oprac. Elżbieta Anna Gruda