Toruń, miasto figurujące od 1997 r. na światowej liście dziedzictwa kulturowego UNESCO, głęboko nasycone substancją zabytkową, oddychające historią wpisaną w jego mury od niemal ośmiu wieków, żyjące spuścizną duchową i materialną owej długiej, wspaniałej tradycji, musi w dobie współczesnych przemian korzystać z opieki środowiska, które te wartości zna i docenia, kultywuje i pielęgnuje dla przyszłych pokoleń. Takim środowiskiem, mającym nie tylko z racji powinności zawodowych, ale i etycznych dbać o wspólne dziedzictwo przeszłości, jest Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Toruński Oddział SHS skupia ludzi na co dzień związanych ze światem nauki czy instytucjami zajmującymi się ochroną i konserwacją zabytków, jak też pracowników muzeów, archiwów i różnego rodzaju placówek służących kulturze i oświacie. Stowarzyszenie istnieje także po to, by służyć radą i czuwać nad decyzjami władz i mieszkańców, jakie mogą mieć wpływ na walory historyczne miasta. Od kilku lat szczególne zasługi dla konsolidacji środowiska znawców dawnej sztuki oraz dla propagowania przeszłości Torunia wśród szerszego grona jego mieszkańców ma prezes Toruńskiego Oddziału SHS Katarzyna Kluczwajd, starszy kustosz Muzeum Okręgowego.
Doroczna uroczystość ludzi związanych z wiedzą o zabytkach i opieką nad nimi, której datę wyznacza święto patronalne św. Bernwarda - 20 listopada, przeszła w Toruniu do tradycji. Cieszy fakt, że na tegoroczne, trzecie już spotkanie, które rozpoczęło się w poniedziałek 21 listopada o godz. 17.00 w Centrum Dialogu Społecznego przy ul. Łaziennej 22, przybyło wyjątkowo liczne grono miłośników historycznych pamiątek grodu Kopernika. Wśród oficjalnych gości nie zabrakło przedstawicieli władz miasta i Urzędu Marszałkowskiego w osobach: Zbigniewa Fiderewicza, Grzegorza Frankowskiego i Grzegorza Grabowskiego.
Jednym z ważniejszych punktów uroczystości było przyznanie przez Toruński Oddział SHS, na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków osobom z naszego regionu „Złotych odznak za opiekę nad zabytkami”. W tym roku otrzymali je ks. prał. Andrzej Wawrzyniak i Dariusz Subocz. Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” uhonorowano natomiast Urszulę Kieler.
Ks. prał. Andrzej Wawrzyniak jest od 1988 r. proboszczem jednego z trzech najpiękniejszych gotyckich kościołów Torunia - fary nowomiejskiej pw. św. Jakuba Apostoła. Od wielu lat opiekuje się troskliwie powierzoną mu świątynią, sprawując pieczę nad przebiegiem prac remontowych i konserwatorskich, dotyczących zarówno architektury, jak i wyposażenia kościoła. Z jego inicjatywy odrestaurowano m.in. unikatowe gotyckie malowidła ścienne, rzeźbę Ukrzyżowanie na Drzewie Życia, barokowe ołtarze boczne, ostatnio zaś ołtarz główny. Tej pięknej świątyni poświęcona będzie oddzielna konferencja naukowa. Sposobną ku temu okazją ma być jubileusz 700-lecia istnienia kościoła, przypadający w 2009 r.
Kolejna osoba nagrodzona „Złotą odznaką...” - Dariusz Subocz, absolwent Zakładu Konserwacji Papieru i Skóry UMK, ma w swoim dorobku zawodowym prace przy wielu wysokiej klasy obiektach zabytkowych, m.in. przy katedrze toruńskiej czy budowlach Gdańska; brał także udział w zabezpieczaniu i konserwacji starodruków z biblioteki Seminarium Duchownego w Pelplinie i katedry w Gnieźnie. Od 2001 r. pan Dariusz prowadzi prywatne Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie, organizując warsztaty, ekspozycje, imprezy kulturalne, propagując wiedzę w dziedzinach objętych działalnością muzeum; wydaje także miesięcznik kulturalno-informacyjny Ilustrator.
Wyróżniona odznaką „Zasłużony działacz kultury” Urszula Kieler założyła w 1990 r. I Prywatne Liceum Ogólnokształcące i Gimnazjum w Bydgoszczy i została jego dyrektorem. Na terenie swojej szkoły przyczynia się do krzewienia kultury, historii, tradycji lokalnej i pietyzmu dla pamiątek narodowych, angażując uczniów do wielu akcji, m.in. opieki nad grobami wybitnych bydgoszczan, a także organizując konkursy i spotkania na temat słynnych ludzi ze świata sztuki i historii.
Listopadowe spotkanie historyków sztuki uświetnił wykład dr Anny Błażejewskiej z Katedry Mediewistyki Instytutu Historii UMK, zatytułowany Malowidła w południowej nawie kościoła Mariackiego i zawarte w nich treści. Prelegentka skoncentrowała się na bogatym teologicznym programie gotyckich przedstawień owej pofranciszkańskiej świątyni. Reasumując wykład, można stwierdzić, że wyobrażone na szkarpach kościoła sylwetki świętych, „Chrystusa przy kolumnie” i Maryi Bolesnej miały uświadamiać łączność Kościoła ziemskiego (wiernych) z Kościołem Triumfującym (święci w niebie), w myśl idei „świętych obcowania”. Przedstawiono tu postaci najbliższe duchowości miejscowej społeczności i Zakonu Ojców Franciszkanów, wśród nich św. Jana Chrzciciela - patrona miasta, św. Elżbietę - tercjarkę III Zakonu Ojców Franciszkanów oraz św. Wawrzyńca i św. Szczepana - męczenników. Wybór dwóch ostatnich świętych mógł wynikać z misyjnej tradycji tej diecezji, która w XIII wieku stanowiła teren niedawno nawrócony z pogaństwa, dzięki działalności zarówno krzyżaków, jak i franciszkanów. Wszystkich wymienionych świętych wraz z Maryją Bolesną i Cierpiącym Chrystusem uznawano za najlepszych orędowników. Monumentalne wyobrażenie Koronacji (Triumfu) Maryi, poprzedzające ten cykl malowanych postaci, to zobrazowanie w Jej osobie chwały Kościoła. Scena Ukoronowania Maryi, umieszczona przy wejściu do świątyni pod Jej wezwaniem, jest aktem inicjującym „Wejście na Gody Baranka do nieba”. Świątynia chrześcijańska jest bowiem widocznym znakiem „niebieskiego Jeruzalem”.
Jak niejednokrotnie podkreślała podczas poprzednich spotkań Katarzyna Kluczwajd, dbałość o wspólne dziedzictwo wyraża się m.in. przez inspirowanie i propagowanie badań nad zabytkami Torunia, upowszechnianie tej wiedzy i dążenie do wykorzystywania jej w praktyce konserwatorskiej. Jedną z form działania, zmierzającą do opracowania w przyszłości nowoczesnej syntezy dziejów sztuki w mieście, są konferencje z cyklu Dzieje i skarby kościołów toruńskich. W 2002 r. sesja poświęcona katedrze Świętych Janów została uwieńczona publikacją pt. Dzieje i skarby kościoła świętojańskiego w Toruniu, zawierającą wygłoszone tam wykłady. Konferencja, która odbyła się w kwietniu br., zatytułowana Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu, właśnie w tych dniach doczekała się opublikowania materiałów. Promocja książki pod tym samym tytułem, starannie wydanej, bogato ilustrowanej i obszernej, odbyła się podczas spotkania w Centrum Dialogu Społecznego. Stanowi ona kolejny owoc zbiorowego wysiłku badawczego, poświęconego kulturze sakralnej Torunia.
Podczas ubiegłorocznego spotkania w dniu św. Bernwarda wysunięto już konkretną propozycję opracowania syntezy - całościowego ujęcia historii sztuki w Toruniu, co spotkało się z przychylną reakcją ze strony prezydenta miasta Michała Zaleskiego. Zespół naukowców z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika podjął już pierwsze działania związane z tą pracą; ma ona zawierać rozdziały poświęcone pradziejom, średniowieczu, nowożytności i współczesności. Jeśli zaistnieją sprzyjające warunki, książka mogłaby się ukazać w 2008 r., z okazji obchodów 775-lecia Torunia.
Inne plany działalności miejscowego oddziału SHS koncentrują się wokół organizacji w 2007 r. w naszym mieście dorocznej ogólnopolskiej sesji naukowej Stowarzyszenia, co będzie okazją do dodatkowej promocji Torunia i prezentacji naszego środowiska na szerszym forum. W ramach cyklu konferencji naukowych, dotyczących sztuki sakralnej miasta, istnieją natomiast zamierzenia zorganizowania sesji pt. Dzieje kościołów Torunia Podgórza.