Reklama

W 410. rocznicę rozpoczęcia działalności

Hippeum, czyli Akademia Zamojska

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

O Akademii Zamojskiej napisano wiele. W tym roku, 15 marca, mija 410. rocznica rozpoczęcia działalności przez Akademię Zamojską. Tego dnia odbyła się uroczystość oficjalnego otwarcia Akademii. Była ona trzecią w kraju szkołą wyższą, po Krakowie i Wilnie. Jej twórca Jan Zamoyski, często mówiąc o Akademii, używał słowa: „Hippeum”. Skąd ta nazwa i co oznacza? Otóż słowo „hippeum” pochodzi od greckiego wyrazu „hippeus” (jeździec, rycerz; odpowiednik łacińskiego „eques”). Nazwy tej używał hetman, pisząc o Akademii jako o uczelni kształcącej rycerską młodzież. Kilkakrotnie nazwa ta jest również wspominana w mało znanym panegiryku Daniela Hermanna na cześć Akademii Zamojskiej.
Daniel Hermann (1543-1601) był gdańskim humanistą, wychowankiem uniwersytetu w Królewcu. Mimo iż w jego utworach łacińskich tematyka była wyraźnie polska, nie otrzymał swojego hasła w Polskim Słowniku Biograficznym, nie wymienił go nawet Tadeusz Sinko w swojej syntezie poezji polsko-łacińskiej dawnych wieków.
Poemat poświęcony Akademii Zamojskiej napisał Hermann w Rydze, gdzie przez szereg lat reprezentował interesy swego miasta. Utwór opatrzył przedmową i przesłał Janowi Zamoyskiemu Dawid Hilchen (1561-1610), syndyk miasta Rygi. Poemat ma format broszury liczącej wraz z kartą tytułową 18 stronic, składającej się z 4 części.
Pierwszą część stanowi prozaiczna przedmowa Dawida Hilchena. Autor pragnie pozyskać dla nowej Akademii zainteresowanie społeczeństwa nie tylko inflanckiego, ale i pruskiego. Namawia niemiecką młodzież, pragnącą „kształcić swój umysł w jakichkolwiek znakomitych sztukach oraz nauczyć się języka polskiego i łacińskiego”, by spieszyła do Zamościa. Dalej stwierdza, że runęłaby Rzeczypospolita, gdyby nie opierała się na takich podporach jak Zamoyski. W końcowej części przedmowy składa życzenia Janowi Zamoyskiemu długich lat życia w zdrowiu, a jego synowi - Tomaszowi życzy naśladowania ojca w cnotach i wsławienia wielkimi czynami rodu Zamoyskich. Przedmowę kończy data - 1 lipca 1594 r.
Po niej następuje druga przedmowa, 5 kwietnia 1594 r., będąca listem napisanym przez profesorów Akademii do Senatu, Stanu Szlacheckiego i Rycerstwa Polski i Litwy, jak również do narodów sąsiednich: „Professores Hippei Samosciani Senatu, Ordini Equestri Populoque Polono et Lithuano etc...” (Profesorowie Hippeum Zamojskiego Senatowi, rycerstwu i narodowi polskiemu i litewskiemu...). Profesorowie Akademii stwierdzają w swym otwartym liście, że wszystkie dobrze zorganizowane państwa troszczyły się zawsze o należyte wychowanie młodzieży. Państwa rosną wskutek rozwoju oświaty, upadają wskutek jej braku. Kultura umysłowa umacnia szlachetne i dobre obyczaje. Profesorowie piszą również, że do Polski, jak i do innych krajów, dotarła kultura literacka, która ściera się z dawnym barbarzyństwem. Byli w Polsce ludzie wybitni i zasłużeni, ale ich dzieła budziły raczej niechęć i zazdrość niż chęć naśladowania. Łaskawość Boża - Dei beneficio - sprawiła, że i w duszach dostojników zrodziła się troska o szerzenie nauki. Oto kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski, zbudowawszy nowe miasto Zamość, założył tam Akademię, do której sprowadził znakomitych profesorów krakowskich. Wzorował się na słynnych uczelniach europejskich; tak ukształtował w swej Akademii nauczanie, by umysły młodzieży rycerskiej kierować ku cnocie i ku szlachetności. Na zakończenie profesorowie ogłaszają publicznie otwarcie Akademii, której drzwi stoją otworem dla młodzieńców pragnących zdobyć wiedzę.
Dalej mamy tekst poematu Daniela Hermanna De Marte cum Musis in nova Akademia Samosciana coniuncto carmen, czyli Pieśń o spotkaniu Marsa z Muzami w nowej Akademii Zamojskiej. Jest to utwór poetycki, liczący 200 wersów łacińskich, pisany heksametrem. Na wstępie autor zapytuje, w jakiej to okolicy Polski powstaje nowa akademia i zaraz odpowiada: „Zamość leży tam, gdzie dwie rzeki Wieprz i Łabuńka obracają koła młyńskie, wijąc się pomiędzy wioskami otaczającymi miasto”. Przedstawiając nową uczelnię, Hermann porównuje ją ze starożytnymi szkołami: perypatetyków i stoików. Przypomina osiągnięcia w dziedzinie oświaty na Zachodzie: w królestwie Francji i we Włoszech. Pisze, że nie brakowało Polsce niczego oprócz nauczycieli, ale los sprawił, że do Polski przybył mąż, którego imię wywodzi się z greckiego słowa stephanos, czyli korona. Mowa o Stefanie Batorym, który kilkanaście lat wcześniej (1578) założył Akademię Wileńską. Autor pisze o nim jako o poprzedniku Jana Zamoyskiego, który „podniósł z odrętwienia umysły ludzkie”. Dalej następuje porównanie ze światem starożytnych mitów. Zamoyski sprowadził do Akademii takich wyszukanych profesorów, jakich dobierał niegdyś Eneasz dla swojego syna Askaniusza - pisze poeta. Przypomina również mit o Perseuszu. Syn Jowisza i Danae zabił straszliwą Meduzę. Z jej rozciętej głowy zrodził się Pegaz, skrzydlaty rumak, dzięki któremu Perseusz uniknął zguby, wzniósłszy się do twierdzy na szczycie Helikonu. Pegaz uderzył kopytem w ziemię i w tym miejscu wytrysło święte źródło Hippokrene.
Perseusz to Zamoyski, który pokonawszy barbarzyńców, uniesiony przez Pegaza, szuka wzniosłych cnót, popiera talenty, łącząc cechy Marsa, boga wojny, z upodobaniem do poezji. Marsowe stajnie - hippea przekształcono w siedzibę Muz. Młodzieńcy wychowani w Akademii będą rycerzami Marsa o bystrym umyśle.
W dalszej części poematu nawiązuje poeta do Jezusa, Zbawiciela i Lekarza, opiekującego się tą szkołą. Po części opisowej następuje 5 apostrof: do Chrystusa, do młodzieży akademickiej, do profesorów uczelni, do Jana Zamoyskiego i do stanu szlacheckiego.
Apostrofa do Chrystusa jest modlitwą o pomyślność dla uczelni, niech ta szkoła pobudza do cnót, niech ukazuje młodzieży przykłady godne naśladowania, niech uczy, jak być chlubą miasta i świata. Apostrofa do młodzieży pochodzącej z Korony, z Litwy i z państw sąsiednich nawołuje do wstępowania w szeregi studentów Akademii. Mając tak znakomitych profesorów, młodzież wykształci się tu zarówno w dziedzinie nauki, jak i w sztuce wojennej.
Apostrofa do profesorów jest najkrótsza, bo zaledwie trójwersowa. Nawołuje profesorów, by umiejętnie wypełniali swe zadania. Apostrofa do Jana Zamoyskiego mówi, że potomność będzie głosiła chwałę założyciela po wieczne czasy. Następnie poeta zwraca się do syna Jana Zamoyskiego - Tomasza, by rósł szczęśliwie, by ćwiczył się w ojcowskiej uczelni. Kiedy osiągnie wiek dojrzały, niech naśladuje cnoty ojca. Uczelnia zaś będąca jak gdyby córką jej założyciela niech rośnie, niech Atena kształtuje w niej potomstwo Marsa, niech sława jej sięgnie aż do gwiazd: „Schola, quae famam terminet astris...”. Sława uczelni powinna się rozlegać po świecie, pamięć jej trwać na wieki.
Ostatnia apostrofa skierowana jest do stanu szlacheckiego czy rycerskiego w Polsce, czyli do tych, którzy mają się kształcić w Akademii. Mają oni wyróżniać się wśród innych swymi talentami, przekazywać zdobyte w Akademii umiejętności.
Utwór kończą 4 epigramy podsumowujące główny poemat. Sława Zamościa będzie rosła, im bardziej będzie rosła Akademia. „Czas żniw nadejdzie - pisze poeta - gdy kłosy będą pełne”.
Tymi słowami kończy się wspaniały, choć prawie nieznany poemat Daniela Hermanna, poety zapomnianego, który ukazuje nam Akademię jako szkołę uczącą wartości chrześcijańskich, cnót i dobrych obyczajów. Takich właśnie szkół potrzebuje zamojska młodzież.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

2005-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Kapłaństwo - dar Jezusa dla Kościoła

Niedziela legnicka 4/2004

[ TEMATY ]

kapłaństwo

Karol Porwich/Niedziela

Bóg dał światu wielki dar kapłaństwa. On sam wybiera tych, którzy stają się ministrami Jego nieskończonej miłości, którą przekazują wszystkim ludziom. Jezus Chrystus, zanim powrócił do Ojca, ustanowił sakrament kapłaństwa, aby na zawsze zapewnić obecność kapłanów na ziemi.

CZYTAJ DALEJ

Bratanek Józefa Ulmy o wujku: miał głęboką wiarę, silny moralny kręgosłup i niezależność myśli

2024-03-24 08:43

[ TEMATY ]

Ulmowie

Zbiory krewnych rodziny Ulmów

Wiktoria i Józef Ulmowie

Wiktoria i Józef Ulmowie

Bratanek błogosławionego Józefa Ulmy, Jerzy Ulma, opisał swojego wujka jako mężczyznę głębokiej wiary, którego cechował mocny kręgosłup moralny i niezależność myśli. O ciotce, Wiktorii Ulmie powiedział, że była kobietą niezwykle energiczną i pełną pasji.

W niedzielę przypada 80. rocznica śmierci Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich dzieci. Zostali oni zamordowani przez Niemców 24 marca 1944 r. za ratowanie Żydów, których Niemcy zabili jako pierwszych.

CZYTAJ DALEJ

Gorzkie Żale to od ponad trzech wieków jedno z najpopularniejszych nabożeństw pasyjnych w Polsce

2024-03-28 20:27

[ TEMATY ]

Gorzkie żale

Grób Pański

Karol Porwich/Niedziela

Adoracja przy Ciemnicy czy Grobie Pańskim to ostatnie szanse na wyśpiewanie Gorzkich Żali. To polskie nabożeństwo powstałe w 1707 r. wciąż cieszy się dużą popularnością. Tekst i melodia Gorzkich Żali pomagają wiernym kontemplować mękę Jezusa i towarzyszyć Mu, jak Maryja.

Autorem tekstu i struktury Gorzkich Żali jest ks. Wawrzyniec Benik ze zgromadzenia księży misjonarzy świętego Wincentego à Paulo. Pierwszy raz to pasyjne nabożeństwo wyśpiewało Bractwo Świętego Rocha w 13 marca 1707 r. w warszawskim kościele Świętego Krzyża i w szybkim tempie zyskało popularność w Warszawie, a potem w całej Polsce.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję