Dlaczego 17 września jest do dziś ważną datą dla Polski?

Agresja Armii Czerwonej na Polskę17 września 1939 roku stanowiła konsekwencję współpracy niemiecko-sowieckiej w okresie międzywojennym. Oznaczała ostateczne zniszczenie ładu wersalskiego. Była ona kolejnym przykładem tego, że w historii współpraca Berlina i Moskwy służyła uderzaniu w państwo polskie.

Prawica Rzeczypospolitej w oświadczeniu przygotowanym na ten dzień zwraca uwagę, że „17 września to rocznica przypominająca cenę, jaką Polska zapłaciła za wierność zasadom cywilizacji chrześcijańskiej, za opór zarówno wobec nazistowskich Niemiec, jak i Związku Sowieckiego”.

Czy sytuacja geopolityczna Polski w jakiś sposób przypomina tę z roku 1939?

Dzisiaj sytuacja geopolityczna jest zupełnie inna. W ostatnich latach dostrzec można możliwość rekonfiguracji ładu międzynarodowego. Związane jest to ze wzrostem potęgi Chin, ale i Indii czy Turcji. To może doprowadzić do wycofania Stanów Zjednoczonych z Europy. Strategiczna reorientacja Waszyngtonu na Pacyfik i zgrożenie ze strony Chin dla mocarstwowej pozycji USA może doprowdzić dowspółpracy Rosji i Stanów Zjednoczonych. Możliwy jest nowy układ międzynarodowy – nowa epoka postnatowska i postunijna. Analogie z sytuacją sprzed 1939 roku mogą się pojawić w relacjach rosyjsko-niemieckich. Ewentualna rekonfiguracja ładu międzynarodowego mogłaby doprowadzić do wznowienia sojuszu rosyjsko-niemieckiego, do współpracy tych państw. Po stu latach możliwe jest Rapallo – bis (w 1922 roku Niemcy i sowiecka Rosja zawarły sojusz gospodarczy i wojskowy wymierzony w ład wersalski).

Celem polskiej polityki zagranicznej powinno być przeciwdziałanie takiemu scenariuszowi.

Czy Polska potrzebuje zbudować lokalny sojusz polityczny tzw. Międzymorze?

Międzymorze jest obszarem geopolitycznym i historycznym. Po 1939 roku wszystkie polskie ugrupowania niekomunistyczne wyrażały przekonanie, że Polska położona między Rosją a Niemcami będzie w stanie przeciwstawić się potędze tych państw tylko w sytuacji scisłej współpracy politycznej, gospodarczej i militarnej krajów leżących na obszarze między Bałtykiem, Morzem Czarnym i Adriatykiem. Dlatego wszystkie partie – od niepodległościowych socjalistów po narodowców – proponowały utworzenie konfederacji państw Europy Środkowej.

Dzisiaj jednak - w ślad za Feliksem Konecznym - powinniśmy pamiętać, że jest to obszar dość zróżnicowany kulturowo, gdzie ścierają się wpływy cywilizacji łacińskiej (państwa o przewadze ludności katolickiej ) i bizantyńskiej (państwa o przewadze ludności prawosławnej). Realizm nakazuje zatem aby w pierwszej kolejności doprowadzić do konfederacji narodów bliskich sobie cywilizacyjnie: Polski, Węgier, Chorwacji, Słowacji, ewentualnie Czech i Słowenii a następnie Rumunii. Początkiem przyszłej unii gospodarczej i militarnej powinna być Grupa Wyszehradzka. W tym kontekście bardzo znacząca jest niedawna wypowiedź prawicowego kandydata na prezydenta Austrii o gotowości przystąpienia Austrii do Grupy Wyszehradzkiej.

Jak sobie radzić z trudnościami historycznymi wobec krajów, z którymi mamy wspólne interesy geopolityczne, np. z Ukrainą?

Odrodzenie narodowe ukraińskie czy litewskie w XIX wieku przebiegało w opozycji do tradycji I Rzeczpospolitej, opartej na wspólnym dziedzictwie i wzajemnym szacunku wobec siebie. W litewskiej doktrynie politycznej okresu międzywojennego odrzucona została koncepcja „Litwy historycznej” Wielkiego Księstwa Litewskiego na rzecz „Litwy etnograficznej”. Według tej doktryny unia polsko-litewska sprowadziła na Litwę same nieszczęścia. Dlatego w latach 30. XX wieku Litwa kowieńska doprowadziła do brutalnej depolonizacji tego kraju. W Kownie, gdzie ludność polska stanowiła prawie 30 proc., doprowadzono dosytuacji, w której Polacy nie mieli ani jednego kościoła, ani jednego nabożeństwa. Niestety doktrynę „Litwy etnograficznej’ kontynuje obecne państwo litewskie.

Z kolei głównym problemem w relacjach z Ukraina jest to, że tożsamość państwowa i narodowa tego kraju kształtowana jest w oparciu o zbrodniczą ideologię szowinizmu ukraińskiego i tradycję Ukraińskiej Powstańczej Armii. W sytuacji, gdy gloryfikowane są takie osoby jak Bandera i Szuchewycz, porozumienie nie jest możliwe. Ten stan rzeczy pogłębiają ostatnie reakcje strony ukraińskiej na uchwałę polskiego parlamentu dotyczącego ludobójstwa na ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Wypowiedzi przedstawicieli państwa ukraińskiego zmierzają do tego, że„politycy nie powinni zajmować się sprawą wołyńską” .To jednak droga do nikąd. Nie da się zbudować dobrych relacji na kłamstwie i narelatywizacji ludobójstwa dokonanego przez OUN –UPA w latach 1943-1947.

Jakie znaczenie ma brak potępienia komunizmu przez kraje Europy Zachodniej?

Pamięć o zbrodniczej agresji sowieckiej na narody Europy Środkowej powinna stać się istotnym elementem europejskiej świadomości historycznej. Brak potępienia komunizmu przez kraje Europy Zachodniej uniemożliwia zbudowanie rzeczywistej solidarności państw naszego kontynentu.

Czy komunizm wytworzył przestrzeń osobnego doświadczenia historycznego w naszej części Europy, które daje lepszą perspektywę dla rozumienia problemów politycznych naszego kontynentu?

Narody Europy Środkowej i Wschodniej (nie zapominajmy także o Finlandii, która skutecznie przeciwstawiła się sowieckiej inwazji) doświadczyły przez dziesiątki powojennych lat czym był komunizm. Wspólnota losów, lata walki o niepodległość doprowadziły do tego, że społeczeństwa tych krajów, jak się wydaje, są bardziej odporne niż zachodnia opinia publiczna na wszelkie przejawy dekadencji Europy i bardziej potrafią docenić znaczenie własnej historii, tradycji, chrześcijańskiego ładu społecznego.

Dziękuję za rozmowę.