- Wykonane prace renowacyjne to efekt troski o tę świątynię, a zwłaszcza o podziemia, które wymagały pilnego osuszenia i odnowienia. Ta troska o świątynię zrodziła pomysł, by nieopodal katedry utworzyć muzeum, które jeszcze bardziej ożywi Trakt Królewski - wspomniał metropolita warszawski.

W ramach projektu szacowanego na 21 mln złotych przeprowadzono prace budowlane i konserwatorskie budynku archikatedry, osuszenie krypt i szczegółowe prace konserwatorskie przy znajdujących się tam nagrobkach. Powstał też specjalnie zbudowany tunel, który połączył krypty z nowymi wejściami do podziemi, co tworzy z nich nowoczesną trasę wycieczkową z walorami edukacyjnymi. Metropolita warszawski wskazał, że wykonane prace mają służyć mieszkańcom i gościom odwiedzającym stolicę, aby idąc między grobami i sarkofagami, uczyli się historii Warszawy i historii Polski.

W podziemiach najważniejszej stołecznej świątyni spoczywają prochy i doczesne szczątki m.in. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, prymasa Józefa Glempa, Henryka Sienkiewicza, prezydentów Gabriela Narutowicza i Ignacego Mościckiego, książąt mazowieckich z rodu Piastów czy muzyka i męża stanu Ignacego Jana Paderewskiego.

We wnętrzu katedry zostały przeprowadzone też prace remontowe polegające na nowej aranżacji nawy głównej i prezbiteriów oraz instalacji nowoczesnego układu oświetlenia i nagłośnienia świątyni. Istotny był też remont organów, na których podczas uroczystości zakończenia prac konserwatorskich prof. Andrzej Chorosiński wykonał m.in. Toccatę d moll Jana Sebastiana Bacha.

- Odnowione zostały wszystkie popiersia, pomniki i epitafia, a także kaplica Literacka i kaplica Biczowania, zostały też zakonserwowane zabytkowe stalle - wymienia proboszcz archikatedry warszawskiej.

W ramach inicjatywy, dotyczącej także Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, pod nową siedzibę placówki zaadaptowano budynek Domu Dziekanów znajdujący się przy ulicy Dziekania 1. Pierwsi goście będą mogli zwiedzić muzeum dopiero na wiosnę. Do tego czasu tworzona będzie ekspozycja kościelnej placówki kulturalnej.

W całkowicie przebudowanych pomieszczeniach pałacu na powierzchni ponad 1400 metrów kwadratowych zostanie umieszczona wystawa stała eksponatów sztuki sakralnej, naczynia, szaty liturgiczne oraz starodruki. Ekspozycja wzbogacona zostanie prezentacjami multimedialnymi. Wspólnie z przedmiotami sztuki przygotowywana jest wystawa pamiątek po kardynale Stefanie Wyszyńskim, który był inicjatorem powstania Muzeum Archidiecezji Warszawskiej na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Muzeum będzie ośrodkiem animacji kultury w którego pomieszczeniach odbywać się będą wystawy czasowe, panele dyskusyjne i spotkania na temat wiary, kultury i sztuki. Ma powstać tu także galeria, w której współcześni twórcy sztuki sakralnej będą mogli nie tylko eksponować swoje prace, ale także je sprzedawać.

Marszałek Województwa Mazowieckiego, Adam Struzik, który wziął udział w uroczystości wskazał, że dobrze się dzieje, że fundusze unijne służą nie tylko infrastrukturze, czy edukacji, ale też wspierają kulturę. - Wspieranie takich inicjatyw jest naszym udziałem w pożytecznym i rozsądnym wydawaniu środków europejskich, dzięki którym utrwalać można nasze polskie i chrześcijańskie dziedzictwo - podkreślił marszałek Struzik.

Projekt "Skarbiec dziedzictwa kultury – Bazylika Archikatedralna i Muzeum Archidiecezji Warszawskiej", współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i darowizn osób prywatnych, oficjalnie rozpoczął się w kwietniu 2012 roku, lecz pomysł na przeprowadzenie prac konserwatorskich świątyni powstał kilka lat wcześniej.

Pierwsza historyczna wzmianka o warszawskim kościele św. Jana Chrzciciela pochodzi z 1339 roku. Na przełomie XVI i XV wieku świątynia została podniesiona do godności kolegiaty, zaś pod koniec XVI wieku stała się jednym z najważniejszych kościołów Rzeczypospolitej Polskiej. Związana z Zamkiem Królewskim w Warszawie, była świadkiem wielu historycznych wydarzeń.

W XVII wieku gotycka świątynia została przebudowana w duchu baroku. Był to wówczas jeden z najbogatszych kościołów Polski, którego wnętrze wypełniały dzieła sztuki powstałe dzięki mecenatowi królów, szlachty i patrycjatu miejskiego. Ołtarz główny został ufundowany przez króla Zygmunta III Wazę, zaś stalle, które przypominały zwycięską odsiecz wiedeńską w 1683 roku sfinansował Jan III Sobieski.

Wśród wielu znaczących chwil w dziejach świątyni wymienia się koronację króla Stanisława Leszczyńskiego w roku 1705 i koronację króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1764. Szczególne jednak znaczenie miał fakt zaprzysiężenia tutaj Konstytucji 3 Maja w 1791 roku. W roku 1798 świątynia została podniesiona do godności katedry, a w 1817 stała się archikatedrą.

Podczas II wojny światowej, w odwecie na Powstanie Warszawskie archikatedra, podobnie jak cała stołeczna starówka, została zbombardowana i doszczętnie zburzona. Archikatedra została odbudowana z wielkim pietyzmem - w stylu gotyku mazowieckiego - według projektu Jana Zachwatowicza. Umieszczono w niej ocalałe zabytki, wśród nich arcydzieło rzeźby gotyckiej: figurę Chrystusa Ukrzyżowanego, otoczoną kultem ludu Warszawy.

Całe wzniesione z wojennych gruzów warszawskie Stare Miasto - wraz z archikatedrą i Zamkiem Królewskim - zostało 1980 roku wpisane przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego.

Pierwsze Muzeum Archidiecezji Warszawskiej powstało na tyłach archikatedry św. Jana Chrzciciela. Powstałe z inicjatywy kard. Aleksandra Kakowskiego w sierpniu 1938 roku nie funkcjonowało zbyt długo. W czasie Powstania Warszawskiego muzeum przestało istnieć. "Wiele dzieł uległo zniszczeniu, część została zrabowana i wywieziona do Niemiec. Siedziba Muzeum podzieliła los Katedry i Starego Miasta i została zburzona. Po zakończeniu wojny dokonano odbudowy i rekonstrukcji kamienic Starego Miasta ale władze komunistyczne przejęły te nieruchomości i nie dopuściły do powrotu Muzeum Archidiecezjalnego do swej własności" – wyjaśnia dr Ewa Korpysz, historyk sztuki współpracująca z muzeum.

Po wojnie starania do odbudowy miejsca, które byłoby "schronieniem dla ocalałych zabytków dzieł sztuki religijnej na terenie Stolicy i Mazowsza" podjął dopiero Prymas Tysiąclecia, kard. Stefan Wyszyński. Muzeum, w nowej siedzibie przy ul. Solec, zostało otwarte dla publiczności 21 kwietnia 1980 r. Twórcą i zarazem kustoszem tej placówki był ks. Andrzej Przekaziński.

Dr Korpisz wspomina, że środowisko kulturalne i artystyczne Warszawy bardzo dobrze przyjęło nową placówkę. Władze walczyły wtedy ze wszystkim, co nie mieściło się w oficjalnym nurcie i wykazywało przejawy niezależności. Odpowiedzią artystów był bojkot reżimowych instytucji i imprez. "Muzeum stało się przystanią dla tych środowisk. Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko był pomysłodawcą poszerzenia działalności placówki i organizowania tu nie tylko wystaw, ale także koncertów i wieczorów poetyckich" - mówi historyk sztuki.