W pięknej panoramie miasta Przemyśla dominuje największa budowla
sakralna - archikatedra pw. św. Jana Chrzciciela wraz z największą
barokową wieżą dzwonnicą.
Na zewnętrznej stronie prezbiterium archikatedry na szczególną
uwagę zasługuje "tablica grunwaldzka". Należy ona do najcenniejszych
zabytków naszego miasta. Mija 90 lat od uroczystego jej odsłonięcia.
Z okazji tego jubileuszu warto przypomnieć historię powstania i treści
tej tablicy.
W 1910 r., gdy zbliżała się 500. rocznica wielkiej bitwy
grunwaldzkiej, w całej Galicji zawiązały się społeczne komitety,
których celem było zorganizowanie obchodów rocznicy grunwaldzkiej.
W Przemyślu taki komitet powołano 3 stycznia 1910 r. Na prezesa wybrano
dr. Leonarda Tarnawskiego. Na jednym z pierwszych zebrań komitetu
podjęto uchwałę, by jubileusz grunwaldzki uczcić między innymi poprzez
wmurowanie pamiątkowej tablicy. Organizacyjną stroną tego przedsięwzięcia
zajął się człowiek Towarzystwa Przyjaciół Nauk, kustosz muzeum inż.
Kazimierz Osiński.
Dzięki staraniom Osińskiego zlecenie wykonania tablicy
przyjął znany artysta lwowski prof. Antoni Popiel. Wykonał pierwsze
gipsowe szkice tablicy. Niestety, nagła śmierć artysty przerwała
pracę.
Następnie tak poważne zamówienie rzeźbiarskie przyjął
bardzo popularny twórca prof. Jan Raszka z Krakowa. Niebawem prof.
Raszka przyjechał do Przemyśla, gdzie zapoznał się z najstarszą ikonografią
miasta Przemyśla oraz przestudiował fakty historyczne dotyczące związków
króla Władysława Jagiełły z ziemią przemyską. Prof. Jan Raszka przystąpił
do dzieła. W tym czasie społeczeństwo miasta Przemyśla i okolic włączyło
się do zbiórki pieniędzy. Wychodzące w Przemyślu czasopisma publikowały
nazwiska znanych mieszczan i ziemian oraz duchownych, którzy złożyli
datki na ten cel. Fundusze zbierano na różnych spotkaniach towarzyskich,
wieczornicach szkolnych, na okolicznościowych wykładach i akademiach
związanych z rocznicą grunwaldzką.
Dokładnie w 500. rocznicę bitwy, 15 lipca 1910 r., w
przemyskiej katedrze odprawione zostało uroczyste nabożeństwo dziękczynne,
które celebrował i okolicznościowe kazanie wygłosił biskup przemyski
Józef Sebastian Pelczar. Ze względu na opóźnione prace rzeźbiarskie
przy tablicy, bardziej okazałe uroczystości grunwaldzkie przełożono
na jesień. Po zaakceptowaniu przez Komitet Grunwaldzki projektu,
wykonania tablicy w spiżu zlecono znanej wiedeńskiej firmie odlewniczej
A. Selzera.
30 października 1910 r. po odprawieniu uroczystej Sumy
i krzepiącym ducha kazaniu wygłoszonym przez bp. J. S. Pelczara,
dr Leonard Tarnawski odsłonił pamiątkową tablicę. W dniu tym burmistrz
Doliński na mocy Rady Miejskiej nadał ulicy Węgierskiej nazwę ulicy
Grunwaldzkiej. Na kamienicy nr 1 odsłonięto wówczas kamienną tablicę
z napisem: "Ulica Grunwaldzka 1410-1910".
Tablica grunwaldzka na archikatedrze przedstawia uroczysty
wjazd konno króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi do Przemyśla
z rycerstwem oraz witających ich mieszczan z bp. Erykiem Winsenem
herbu Mora i wójtem Michałem na czele. Przed parą królewską giermkowie
niosą spisane prawa i przywileje nadane Przemyślowi. W głębi panorama
miasta. Dookoła napis: "Królowi Władysławowi Jagielle za nadanie
praw 1389-1424 i fund. katedry 1412 - królowej Jadwidze za przywileje
1387 - w 500. rocznicę Grunwaldu miasto Przemyśl 1910".
Artysta pracując nad tablicą korzystał z różnych źródeł
historycznych. Tworząc postacie pary królewskiej czerpał wzory z
portretów znajdujących się na nagrobkach na Wawelu. Do panoramy Przemyśla
została wykorzystana rycina Hohenberga w dziele Brauna z 1618 r.
W osobach wchodzących w skład witającej króla delegacji sportretował
artysta wybitne osobistości współczesnego Przemyśla. Jako biskupa
Winsena sportretował biskupa J. S. Pelczara, jako wójta Michała -
burmistrza Dolińskiego. Członkowie delegacji to: ks. dr Stefan Momidłowski (
członek Zarządu TPN), adwokat dr Józef Scheinbach, dr Leonard Tarnawski (
poseł do sejmu, prezes TPN). Portret Kazimierza Osińskiego i autoportret
Jana Raszki - to rycerze ze świty króla Jagiełły.
W pierwszych dniach maja 1911 r. do spiżowej tablicy
dodano stylizowane, gotyckie obramowanie projektu Kazimierza Osińskiego
wykonane w piaskowcu w pracowni Ferdynanda Majerskiego w Przemyślu.
Kazimierz Osiński znakomicie uzupełnił treść tablicy wzbogacając
ją siedmioma herbami. Nad godłem miasta Przemyśla umieścił orła polskiego,
po bokach herb Jagiełły i Jadwigi; w połowie obramowania: Pogoń litewską
i herb Rusi Czerwonej; w dolnej części obramowania: herb Ziemi Przemyskiej (
orzeł dwugłowy) i herb kanoników przemyskich (orzeł polski z okrągłą
tarczą, na niej ścięta głowa św. Jana).
Płaskorzeźba prof. Jana Raszki wraz z obramowaniem Kazimierza
Osińskiego - jest wysoko oceniana przez znawców sztuki i należy do
cenniejszych dzieł artystycznych.
Październikowe uroczystości rocznicowe w 1910 r. były
przypomnieniem zasług pary królewskiej dla miasta oraz lat świetności
Polski i początków grodu. Na polach Grunwaldu rycerstwo ziemi przemyskiej
wniosło wkład w zwycięstwo nad Zakonem Krzyżackim - na pięćdziesiąt
chorągwi Korony Polskiej - ziemia przemyska reprezentowana była przez
dwie, a to 14 i 39 chorągwią.
Pomóż w rozwoju naszego portalu