Reklama

Wiadomości

Polska wojna secesyjna

O głębokich źródłach i skutkach narodowej traumy z dr Barbarą Fedyszak-Radziejowską rozmawia Wiesława Lewandowska

Niedziela Ogólnopolska 27/2017, str. 38-39

[ TEMATY ]

polityka

Grzegorz Boguszewski

Dr Barbara Fedyszak-Radziejowska

Dr Barbara Fedyszak-Radziejowska

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

WIESŁAWA LEWANDOWSKA: – Polacy chyba muszą, albo powinni, pilnie zadać sobie bardzo ważne pytanie: dlaczego w III RP nie udało się zbudować solidnej wspólnoty narodowej, dlaczego w narodzie, a przede wszystkim w jego elitach, zaczął narastać nadnaturalny spór-podział niemieszczący się w kryteriach sporu demokratycznego, bo przerodził się w zaślepioną, uniemożliwiającą rzeczową debatę społeczną kłótnię na wszystkich możliwych poziomach: od parlamentu po domy rodzinne. Skąd nam się to wzięło, Pani Doktor?

DR BARBARA FEDYSZAK-RADZIEJOWSKA: – To problem boleśnie prawdziwy, bardzo trudny i coraz trudniejszy, bo – moim zdaniem – nieprzemyślany i nieprzedyskutowany w debacie publicznej w stopniu wystarczającym. Niepokojące są trwałość tego podziału, jego konsekwencje i język, jakim obie strony mówią o sobie. Skąd to się wzięło i dlaczego...

– ...chętnie sobie tłumaczymy, że to całkiem normalne odreagowywanie zakneblowania w czasach komunizmu...

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

– Nie powinniśmy się tak pocieszać. W systemach demokratycznych, także tych, które powstawały po autorytarnych rządach, takie podziały społeczne, w których jedni aresztowali, a drudzy byli aresztowani, dość szybko były przezwyciężane. Mam wrażenie, że Francja po swojej wielkiej rewolucji czy Hiszpania po rządach gen. Franco dość sprawnie sobie z tym problemem poradziły.

– Dlaczego my sobie nie radzimy?

– Zastanówmy się raczej: Jak sobie poradzić? Posłużę się tu przykładem amerykańskiej wojny secesyjnej – tej niezwykle ciekawej społeczności, która przecież nie miała za sobą kilkuset lat wspólnej historii oraz w pełni ukształtowanej tożsamości narodowej – w której dwie strony politycznego sporu o niewolnictwo i kształt Stanów Zjednoczonych zabijały się wzajemnie. W końcu jedna strona wygrywa i w nieodległym czasie kształtuje się wspólnota Amerykanów, niebywale silna do dziś. Pomimo wciąż obecnych różnic między Republikanami a Demokratami, pomimo tego, że mieszkańcy Nowego Jorku potrafią lekceważąco mówić o mieszkańcach Teksasu i odwrotnie, tożsamość narodowa bardziej ich łączy, niż dzieli. Amerykanie potrafią się spotkać ponad politycznymi podziałami w imię dobra wspólnego amerykańskiej wspólnoty.

– Dzisiejsi Polacy tego nie pojmują...

– Dostrzegam 2 bardzo ważne różnice między społecznością amerykańską doby wojny secesyjnej, która przecież mogła nieodwołalnie podzielić tę dopiero budującą się amerykańską wspólnotę, a dzisiejszym stanem ducha społeczeństwa polskiego. Pierwszą – i proszę nie myśleć, że żartuję – jest to, że w Ameryce, ok. 40 lat po tej wojnie, pewna mądra kobieta napisała „Przeminęło z wiatrem” i ta książka stała się początkiem bardzo konsekwentnego działania elit społeczeństwa amerykańskiego na rzecz budowania wspólnoty. Potem było wiele podobnych książek i filmów. A my ponad 20 lat temu w polskiej telewizji z zachwytem oglądaliśmy amerykański serial „Północ-Południe”, który pokazywał wojnę secesyjną i ostre podziały społeczne, ale w taki sposób, żeby ukazać patriotyzm i racje ludzi uczciwych po obu stronach, a nie żeby jednych niszczyć, a drugich gloryfikować.

– Bezrefleksyjnie oglądamy amerykańskie filmy, a czas, by powstało zabliźniające nasze polskie rany „Przeminęło z wiatrem”...

– „Przeminęło z wiatrem” to przykład świadomego wychodzenia z traumy społecznej po bolesnym podziale. Wydaje się, że nic prostszego, byśmy podobnie zażegnali nasze podziały. Jest jednak druga różnica między skłóconą Polską a Ameryką sprzed 200 lat: Amerykanie na wschodzie i na zachodzie zawsze mieli ocean, a my – zawsze sąsiadów, nieobojętnych wobec tego, co się u nas dzieje. Zawsze, kiedy byliśmy słabsi, bo podzieleni – albo po to dzieleni, żebyśmy byli słabsi – powstawało realne niebezpieczeństwo np. utraty niepodległości czy wielkiej słabości naszego państwa. Mam wrażenie, że ciągle tkwimy w swoistej traumie społecznej po ciągu wydarzeń, z którymi tylko pozornie sobie poradziliśmy, bo nazywamy je już po imieniu. One jednak ciągle nas dzielą.

– Ale wciąż niewiele myślimy o sposobie i znaczeniu zażegnania sporów, bezwolnie godzimy się na tę naszą traumę?

– Powinniśmy ponownie przemyśleć źródła traumy, które decydują o trwałości tego podziału społecznego. Z traumy II wojny światowej udało nam się wyjść być może dlatego, że na temat tamtej wojny i okupacji oraz naszych traumatycznych relacji z Niemcami powstało wiele książek, powieści, wierszy oraz filmów, że tę historię sami sobie szczegółowo i do końca opowiedzieliśmy. Nasza druga opowieść – niestety, zbyt długo nieopowiadana i w całości do dziś nieopowiedziana – zaczyna się od Katynia, od walki żołnierzy Wyklętych z okupacją sowiecką po wojnie, by w końcu dojść do wydarzeń Grudnia’70 i stanu wojennego.

– Dlaczego tę drugą historię polskiej traumy tak trudno było – i jest – opowiedzieć?

– Dlatego, że samo jej opowiadanie stało się możliwe dopiero po 45 latach od zakończenia wojny, a przez ten czas podział utrwalił się nie tylko w poglądach Polaków, lecz także w strukturze społecznej. Polska jest wyjątkowym krajem w Europie, w którym tak długo trwała kontynuacja dramatycznego powojennego podziału na tych Polaków, którzy byli za niesuwerenną, niedemokratyczną władzą – i w istocie godzili się na okupację sowiecką – oraz tych, którzy próbowali zmienić bieg wydarzeń. Ten podział przełamała w 1980 r. wielomilionowa Solidarność, ale niecałe 2 lata później odnowił go stan wojenny, usprawiedliwiany przez WRON zagrożeniem zbrojną interwencją zdenerwowanego stanem polskich spraw wschodniego sąsiada. I pomimo że w 2012 r. sąd okręgowy uznał, iż „faktycznym motywem działania związku przestępczego mającego na celu nielegalne wprowadzenie stanu wojennego było zachowanie obowiązującego systemu ustrojowego”, 4 lata później aż 41 proc. Polaków uważało jego wprowadzenie za słuszną decyzję! (CBOS 168/2016).

– Dlaczego po formalnym wyzwoleniu się spod sowieckiej kurateli spory wewnętrzne w Polsce wcale się nie skończyły – przeciwnie: ich temperatura z roku na rok zdawała się narastać?

– Nasz dramat polega na tym, że obie strony tego sporu – nie zrównuję ich, oczywiście, i zdecydowanie opowiadam się po stronie tych, którzy dążyli do demokracji i suwerenności Polski – nie potrafią wyjść poza swoje utrwalone, często przejęte od pokolenia rodziców i dziadków, schematy oceny PRL i relacji z ZSRR. Nic więc dziwnego, że nie wszyscy potrafią się odnaleźć we wspólnocie, która jest i powinna być dla obu stron najważniejszą wartością. Pytanie zasadnicze brzmi: Czy chcemy być wspólnotą obywateli suwerennego państwa, czy też jest to dla nas sprawa drugorzędna wobec istniejącego podziału?

– Wygląda na to, że nie bardzo chcemy, może nie umiemy...

– I chcemy, i umiemy, tylko nie traktujemy tego wystarczająco poważnie. Potrafimy, bo w latach 90. ubiegłego wieku, gdy chodziło o fundamentalny wybór polskiej drogi – wstąpienie do NATO czy kontynuacja bliskich związków ze wschodnim sąsiadem – to mimo że m.in. na skutek tego sporu poległ rząd Jana Olszewskiego, wkrótce właśnie jego postkomunistyczni oponenci wprowadzali Polskę do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Wszyscy ostatecznie zgodzili się na prozachodnią orientację Polski.

– Ten ważny wyjątek jednak jakby tylko potwierdzał regułę, że współdziałanie na rzecz dobra wspólnego nie bardzo nam się udaje. Czy to nie dziwne po doświadczeniu Solidarności?

– Tak, to prawda, Solidarność okazała się dla nas lekcją, z której do dziś nie potrafimy skorzystać. A sukces obalenia komunizmu – i oczywiste wzmocnienie naszego polskiego ducha przez pamiętne słowa w 1979 r., a potem przez całe nauczanie Jana Pawła II – nie został dobrze opowiedziany ani nam samym, ani światu. I co najdziwniejsze – do dzisiaj nie zdajemy sobie sprawy, że wykonanie tak niebotycznie trudnego zadania, jak obalenie komunizmu w Polsce i osłabienie Związku Sowieckiego, zawdzięczamy wspólnocie Solidarności. Wtedy przekroczyliśmy wiele – nawet tych uzasadnionych – obaw, że także w tej wspólnocie są ludzie niegodni zaufania, tajni współpracownicy, agentura wpływu, że będą jakieś manipulacje. Wówczas nadrzędne i oczywiste było samo istnienie ogromnej wspólnoty, oczywiste było poczucie zgodnego, wspólnego działania. Niestety, po niecałych 2 latach przyszło kolejne, niebywale traumatyczne doświadczenie stanu wojennego.

– Na tyle traumatyczne, że później Polacy nie garnęli się już do wspólnoty?

– Jak to w stanie traumy – przestali sobie ufać. Moim zdaniem, niedopowiedziana historia sukcesu Solidarności to przejaw skuteczności tej strony, która chciała utrzymać ster władzy nad Polakami „z użyciem” fasady, a nie praktyki demokracji. Wspólnota – o czym też zapomnieliśmy – pojawiła się także 4 czerwca 1989 r., symbolicznie wywracając Okrągły Stół i wybierając w pierwszej turze prawie wyłącznie tych, którzy realnemu, demokratycznemu wyborowi podlegali. Elity, na czele z Lechem Wałęsą, namawiały do głosowania na tzw. listę krajową. Ale wyborcy już w pierwszej turze, przy frekwencji 62 proc., w zdecydowanej większości opowiedzieli się za realną demokracją. Obóz PRL-owskiej władzy poniósł porażkę. Kandydaci wspierani przez solidarnościowe Komitety Obywatelskie zdobyli wszystkie mandaty poselskie przeznaczone (pula 35 proc. miejsc w Sejmie) dla bezpartyjnych, a także objęli 99 proc. miejsc w Senacie. Gdy w drugiej turze trzeba było dokooptować resztę posłów z obozu partyjno-rządowego, do wyborów poszło już tylko ok. 25 proc. Polaków! W 1989 r. byliśmy na tyle zgraną i świadomą swego celu wspólnotą, by w 100 proc. wykorzystać tę bardzo ograniczoną przez władze PRL możliwość. A zatem – bez wyraźnego wsparcia solidarnościowych elit, bez wyraźnych wskazówek naród „zachował się wtedy, jak trzeba”!

– Tymczasem niemal od zarania III RP słyszymy tylko jednostronną opowieść o tym, że naród jest ciemny, że coraz mniej zależy mu na dobru wspólnym, na własnym kraju etc.

Reklama

– Proszę wybaczyć, ale zawsze, gdy słyszę słowa o „ciemnym narodzie”, to wiem, że chodzi o obniżenie naszego poczucia wartości. Obywatelami niepewnymi swoich racji, ludźmi w stanie traumy jest łatwiej manipulować. Może dlatego tak trudno tę traumę przełamać. Zbyt mało o sobie wiemy. W pierwszych latach III RP, mówię to z ogromną przykrością, niemal kompletnie zaniedbaliśmy przekaz tego wszystkiego, co kształtuje naszą wspólnotę i tożsamość. Jeśli w 2007 r. w sondażu TNS OBOP na pytanie, kto jest odpowiedzialny za zbrodnię katyńską, aż 38 proc. badanych odpowiedziało, że Niemcy, albo że do dzisiaj nie wiadomo, albo że trudno powiedzieć, a rok później, już po filmie Andrzeja Wajdy „Katyń”, podobnie odpowiedziało tylko nieznacznie mniej, bo 34 proc. respondentów – to trudno uznać to za normalność.

– Co to znaczy?

– Znaczy to, że wciąż nie opowiadamy sobie naszej historii tak, by odbudowywać wspólnotę wartości. Wspólna tożsamość wymaga pamięci o roli przemocy i zbrodni w powstaniu i podtrzymywaniu PRL. Mam wrażenie, że dopiero zaczynamy tę trudną drogę, nie zawsze zdając sobie sprawę, że spotkanie w świecie wspólnych wartości to jedyny sposób na wyjście ze stanu społecznej traumy. Może wciąż zbyt wielu zamiast budować wspólnotę wykorzystuje traumę, by ten historyczny podział przedłużać...

– A nieopowiedziane traumy wciąż się odnawiają...?

– Tak. Sondaż CBOS z 2017 r. zatytułowany: „Polskie podziemie antykomunistyczne w pamięci zbiorowej” pokazuje żywotność jednego z elementów tej traumy. Pytania dotyczą oceny Żołnierzy Niezłomnych i Wyklętych. Raczej pozytywny obraz „tych grup zbrojnych” ma 38 proc. Polaków, raczej negatywny – 30 proc., a mieszany, pozytywny i negatywny – 22 proc. O tym, że walczyli z komunizmem, wspomina 20 proc., że byli patriotami – 5 proc., że bronili ludzi – 4 proc. Dla 18 proc. są tymi, którzy rabowali i napadali, co 4. badany ma ich mieszany obraz, a co 10. – nie wie, jaką rolę odegrali w naszej historii. Jednak w pytaniu o to, czy respondent zgadza się z opinią, że ich działalność była wyrazem patriotyzmu, aż 73 proc. wybiera odpowiedź: zdecydowanie i raczej tak.

– Nadzieję budzi to, że właśnie na Żołnierzach Niezłomnych chcą się dziś wzorować całkiem spore grupy polskiej młodzieży!

– To przejaw zmiany, nowe pokolenia chcą wreszcie wyjść z propagandowych schematów PRL i leczyć traumę, budując wspólnotę na fundamentalnych wartościach: niepodległości, wolności, demokracji i suwerenności. Przywracanie pamięci o Żołnierzach Niezłomnych może być początkiem zaniechanej opowieści o tym, jak bardzo Polacy nie chcieli sowieckiego komunizmu. Może wreszcie uznamy, że pewnych rzeczy nie wolno zakłamywać, że po wojnie z Niemcami nie toczyła się walka Polaków z Polakami, lecz desperacka i bohaterska próba obrony Polski przed kolejną ingerencją zewnętrzną. Nie udała się, ale była.

Druga część rozmowy – w następnym numerze „Niedzieli”.

* * *

Dr Barbara Fedyszak-Radziejowska
Socjolog i etnograf, była przewodnicząca Kolegium IPN, od 2015 r. doradca Prezydenta RP

2017-06-28 09:33

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Minął rok 2013

Minął dziesiąty rok Polski w Unii Europejskiej – Unii, która się zmienia. Zmiany dotyczyły także roku 2013. W pierwszej jego połowie prezydencję w Radzie Unii Europejskiej sprawowała Irlandia, a w drugiej połowie Litwa. Rok 2013 Komisja Europejska oficjalnie ogłosiła Europejskim Rokiem Obywateli, bo to obywatele, jak stwierdziła, są najważniejsi w europejskim projekcie. W roku 2013 Francuzi, czyli także obywatele Unii Europejskiej, protestowali przeciwko legalizacji tzw. małżeństw tej samej płci oraz adopcji dzieci przez pary homoseksualne. W Paryżu odbył się także marsz dla życia i rodziny. W minionym roku obywatele Unii Europejskiej zebrali blisko 2 miliony podpisów pod Europejską Inicjatywą Obywatelską „Jeden z Nas”, mającą na celu ochronę ludzkiego życia od chwili poczęcia oraz zakaz eksperymentowania na ludzkich embrionach, i skierowali te podpisy do Komisji Europejskiej. W 2014 r. Komisja musi zorganizować wysłuchanie publiczne w Parlamencie Europejskim w tej sprawie. Budzi się nadzieja ochrony życia. Po raz pierwszy od wielu lat ma ona realne podstawy. O ile w dotychczas przyjmowanych przez PE rezolucjach przegłosowywano zapisy pozwalające na zabijanie poczętych dzieci, o tyle od niedawna obserwujemy zmianę tego trendu. Wymuszona ona została nie tylko przez chrześcijańskich europosłów, ale przede wszystkim przez naciski oburzonych obywateli 28 krajów Unii Europejskiej. Podczas ostatniej grudniowej sesji Parlamentu Europejskiego w Strasburgu po raz pierwszy środowiska lewicowo-liberalne nastawione przeciw życiu poniosły spektakularną klęskę. Przygotowywane od dawna sprawozdanie dotyczące „zdrowia reprodukcyjnego i seksualnego oraz praw w tej dziedzinie”, którego sprawozdawczynią była socjalistka Edite Estrela, zostało utrącone, czyli wyrzucone do kosza. W sprawozdaniu tym umieszczono zapisy wzywające państwa członkowskie „do powstrzymania się od uniemożliwiania kobietom ciężarnym zdecydowanym na poddanie się aborcji podróżowania do pozostałych państw członkowskich lub innych krajów, w których aborcja jest legalna”. Zalecano również, aby wysokiej jakości usługi aborcyjne były „legalne, bezpieczne i dostępne dla wszystkich w ramach systemów opieki zdrowotnej państw członkowskich”. Aby zablokować to sprawozdanie, nasza Grupa Europejskich Konserwatystów i Reformatorów wraz z chadekami złożyła w PE krótką 3-punktową rezolucję, w której m.in. zauważamy, że „określanie i realizacja polityki w dziedzinie zdrowia reprodukcyjnego należą do kompetencji państw członkowskich”. Sprawozdanie godzące w poczęte życie zdołaliśmy zablokować siedmioma głosami, a w głosowaniu wzięło udział ok. 700 posłów. W ich gronie znaleźli się nowo przyjęci europosłowie chorwaccy. W lipcu 2013 r. nastąpiło bowiem kolejne rozszerzenie Unii Europejskiej, która przyjęła do swojego grona 28. państwo – Chorwację. W grudniu ubiegłego roku, czyli 5 miesięcy po akcesji Chorwacji, zorganizowano tam ogólnokrajowe referendum przeciwko tzw. homomałżeństwom. Chorwaci jako obywatele Unii poczuli się zagrożeni i zapragnęli wpisania do swojej konstytucji definicji małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny. Referendum zakończyło się sukcesem. Ku zdziwieniu wielu unijnych polityków, 66 proc. głosujących opowiedziało się za umieszczeniem takiej sentencji w ustawie zasadniczej. Co osobliwe, wcześniej także 66 proc. Chorwatów głosowało za akcesją do Unii, przy nieco tylko wyższej frekwencji.

CZYTAJ DALEJ

W 19. rocznicę śmierci św. Jana Pawła II spotkajmy się przy Franciszkańskiej 3

2024-03-27 11:37

[ TEMATY ]

św. Jan Paweł II

Biuro Prasowe Archidiecezji Krakowskiej

W 19. rocznicę śmierci św. Jana Pawła II — jak co roku — Archidiecezja Krakowska zaprasza do udziału w wydarzeniach, które organizowane są przy Franciszkańskiej 3. Towarzyszy im hasło „Wdzięczni”.

Wieczorne spotkania 2 kwietnia pod najsłynniejszym oknem w Krakowie na stałe wpisały się już w kalendarz Kościoła krakowskiego. Co roku wierni wraz ze swoimi duszpasterzami gromadzą się przy Franciszkańskiej 3, aby dziękować Bogu za dar życia Karola Wojtyły i pokazać, że — mimo upływu lat — pamiętają.

CZYTAJ DALEJ

8 lat temu zmarł ks. Jan Kaczkowski

2024-03-27 22:11

[ TEMATY ]

Ks. Jan Kaczkowski

Piotr Drzewiecki

Ks. dr Jan Kaczkowski

 Ks. dr Jan Kaczkowski

28 marca 2016 r. w wieku 38 lat zmarł ks. Jan Kaczkowski, charyzmatyczny duszpasterz, twórca Hospicjum św. o. Pio w Pucku, autor i współautor popularnych książek. Chorował na glejaka - nowotwór ośrodka układu nerwowego. Sam będąc chory, pokazywał, jak przeżywać chorobę i cierpienie - uczył pogody, humory i dystansu.

Ks. Jan Kaczkowski urodził się 19 lipca 1977 r. w Gdyni. Był bioetykiem, organizatorem i dyrektorem Puckiego Hospicjum pw. św. Ojca Pio. W ciągu dwóch lat wykryto u niego dwa nowotwory – najpierw nerki, którego udało się zaleczyć, a później glejaka mózgu czwartego stopnia. Po operacjach poddawany kolejnym chemioterapiom, nadal pracował na rzecz hospicjum i służy jego pacjentom. W BoskiejTV prowadził swój vlog „Smak Życia”.

Podziel się cytatem

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję